Сәбилік тістесу, аралас тістесу және түрақты тістесу болады.

1. Сәбилік тістесу –6 жасқа дейін.

2. Аралас тістесу – 6 жастан бастап сонғы сүт тістің шығынуіна бірінші сүт жарып шыққаннан дейін.

3. Әрі қарай түрақты тістесу болады.

Мұрынмен демалуына қиындығынан – беттің мимикалық бұлшық еттері, тілдің бұлшық еттері, ауыз қуысының домалақ бұлшық еттері өзгереді, төменгі жақтың сүйегі тарылуына және қисайуына алып келеді.

Зиянды әдеттер – шайнау, жұту, тыныс алу және сөйлеу қызметтерің өзгеренуіне алып келеді.

Тіс-жақ аурулар –ерте сүт тістердің жүлынуі, алтыншы түрақты тістіңкариеспен зақымданып тістесу биіктігі төмендеуі алып келеді, жақ сүйектердің остеомиелиты және т.б.

Ортодонтиялық емдеу мақсаты – аппаратуралық әдіс. Ортодонтиялық көмек балаларға дәрігер-ортодонт қызмет жасайды. Балалар тіс-емханасында бір ставка дәрігер-ортодонтқа, бір ставка техник-ортодонт болады. Ортодонтия басқа да медициналық салалармен тығыз байланыста болуда /гигиена,педиатрия, лор т.б./

Сүт және түрақты тістердің түбтердің толық дамуы :

1 сүт тіс - 2 жас,

4,5 сүт тістер - 3 жас,

6 түрақты тіс – 9 жас,

1түрақты тіс – 10 жас,

2 түрақты тіс – 11 жас,

4,5 түрақты тіс – 15 жас,

7 түрақты тіс - 17 жас,

8 түрақты тіс - 21 жас.

Окуты модулі А2-Тіс-жақ ауытқыларының этиологиясы мен патогенезі. Тіс-жақ ауытқыларының жіктелуі.

Тіс-жақ аномалияларының пайда болу этиологиясы :

2 топқа бөленіде – а/эндогенды себептерге,

б/ экзогенды себептерге.

Эндогенды себептер – ата-анасында болатын аномалиялар балаға беріледі / тұқым қуалайтын үстінгі еріннің жырығы, тандай жырығы, синдром Ван-дер-Вуд – тандай жырығы қосымша астынгы ерінде свищ болуы,жетілмеген амелогенез, жетілмеген дентиногенез, синдром Стентона- Капдепона, диастема, жоғарғы және төменгі еріннің үзінгісінің қысқа болуы, тілдің үзінгісінің қысқа болуы, ауыз қуысының кіреберіс саяз болуы, адентия т.б. /.

Тілдің үзінгісінің қысқа болуынан, осыдан төменгі жақтың алдынғы жерде өсуіне кедер келтыреді және сөйлеу артикуляциясы бүзылады. Ауыз қуысының кіреберіс саяз болуынан және төменгі еріннің үзінгісінің қысқа болуынан, осыдан, төменгі жақтың алдынғы тістердің мойындары ашылып қалады және пародонтит пайда болады.

Бала кезде көп ауырғанынан, баланың организмы әлсірегеннен көптеген тіс-жақ ауытқыларға әкеледі / төменгі жақтың өсуіне , сүт және тұрақты тістердің уақыттылы алмасуына кедер тигізеді

Эндокринды аурулар өзінің себептерің тигізеды : гипотиреозда - сүт және тұрақты тістердің уақыттылы шығуына, алмасуына 2-3 жылға кешігеді, көптеген тістердің эмальдың гипоплазиясы байқалады, түрақты тістердің түбтері кешігіп дамиды, жоғарғы және төменгі жақтардың дамыу төмендейді /остеопороз/, ақауларға әкеледі.

Гипертиреозда –беттіңорта мен төменгі бөлігі дамуы артта қалуы, тістердің, тістер қатарының және жоғарғы мен төменгі жақтардың өзгеруіне байланысты, шайнау,

самай және тіл бұлшық еттерінің қызметтері өзгергеннен - тістердің тістесуі өзгерып, тістердің уақыттысынан ерте шығыуна алып келеді.

Экзогенды себептер : туа біткен және туылғаннан соң пайда болған.

Мұрынмен демалуына қиындығынан -беттің мимикалық бұлшық еттері, тілдің бұлшық еттері, ауыз қуысының домалақ бұлшық еттері өзгеріп, төменгі жақ тарылуына және қисайуына алып келеді.

Зиянды әдеттер -шайнау, жүтүыну, дем алу және сөйлеу қызметтерің өзгеренуіне алып келеді.

Энгель /1898/жіктелуі бойынша өзгерістер төменгі жақтың қозғалуына байланысты.

Класс 1- сагиталды көлбеу жазықтықта молярдың дұрыс тістесуімен сипатталады : жоғарғы жақтың бірінші молярдың медиалды-ұртты төмпешегі төменгіжақтың бірінші молярдың төмпешекаралық фиссураға орналасады.

Класс 2- сагиталды көлбеу жазықтықта молярдың дұрыс тістесуі бұзылуіна байланысты : төменгі жақтың бірінші молярдың төмпешекаралық фиссурасы, жоғарғы жақтың медиалды-ұртты төмпешегінің артынан орналасуі.

Класс 2 - 2 подкласқа бөлінеді :

а/жоғарғы жақтың алдынғы тістердің ерін беткейіне қисайуі /протрузия/,

б/ жоғарғы жақтың алдынғы тістердің танлай беткейіне қисайуі /ретрузия/.

Класс 3-төменгі жақтың бірінші молярдың төмпешекаралық фиссурасы, жоғарғы жақтың медиалды-ұртты төмпешегінің алдында орналасуі.

Д.А.Кальвелис /1957/ жіктелуі бойынша тіс-жақ ауытқылары үш түрлі көлбеу жазықтықта қарастырды:

1.сагиталды көлбеу жазықтықта -прогнатия, прогения,

2.трансверсалды көлбеу жазықтықта–

а/ тар тістер қатары,

б/ қитар немесе қиілсқан тістемдер,

в/ тыныс алу бүзылуы,

3.вертикалды көлбеу жазықтықта–

а/ терең тістем – жабатын немесе прогнатия тістеммен аралас /крышеобразный/

б/ ашық тістем – шынайі /истинный рахитический/ немесе травмалық /саусақ сорғаннан/

П.Симон /1919/

1.Тістердің тіс қатарларының өзара орналасуы : вестибулярды, тіл беткейіне, медиалды немесе дисталды;

2. Тіс-жақ және тіс қатарларының ауытқылары :

а/ контракция – тіс-жақ және тіс қатарларының тарылуі сагиталды көлбеу жазықтыққа қарағанда;

б/ дистракция – тіс-жақ және тіс қатарының кеңейтуі сагиталды көлбеу жазықтыққа қарағанда;

в/ протракция – тіс-жақ және тіс қатарының алға қарай жылжыуі вертикалды көлбеу жазықтыққа қарағанда;

г/ ретракция – тіс-жақ және тіс қатарының артқа қарай жылжыуі верт.көлбеу жазықтыққа қарағанда;

д/ аттракция – тіс қатары немесе бөлігі көлбеу жазықтықтан биік орналасуі горизонталды көлбеу жазықтыққа қарағанда;

е/ абстракция – тіс қатары немесе бөлігі көлбеу жазықтықтан төмен орналасуі горизонталды көлбеу жазықтыққа қараганда.

А.Я.Катц /1933/

1 классстроение тіс қатарларының өзгеріс болуі, төменгі жақтың қозгалуіна байланысты сипатталады;

2 класс –2 класс Энгель сипаттамасына келеді, төменгі жақтың әлсіз қозғалуіна байланысты;

3 класс –3 класс Энгель сипаттамасына келеді, Катцтің ойі бойынша төменгі жақтың бұлшық еттерінің үстеме қозғалыс жасауіна байланысты.

В.Ю.Курляндский /1957/

1. форма және тістердің орналасуі:

1.1 макродентия, микродентия, біз-тәрізді тістер, куб-тәрізді тістер т.б.

1.2. жеке тістердің ағаулары: орныннан жылжылуі, дисталды немесе ауыз қуысының ішіне қараған беткейіне қозғалуі.

2.Тіс қатарларының ақаулары:

2.1. адентия, тіс қатарларының артықша тістер,

2.2. ретенция;

2.3. диастема, трема,

2.4.альвеолярдық өсінділердің дамүіның жетілмегені немесе шамадан өсуіп кетуі,

2.5. тіс қатарларының кенейуі немесе тарылуі;

2.6. 2-3 тістердің аномалиялық орналасуі.