АзаҚстан республикасы ҰлттыҚ иммунопрофилактикалыҚ тізбесіне кіретін инфекциялар
Туберкулез
Туберкулез- әлемдегі аса маңызды проблема, оның өзектілігі АИВ- инфекциясының таралуына байланысты өсе түседі. Туберкулезбен сырқаттылық жоғары шегі 2004 ж байқалады 8,9 млм жаңа оқиғалар тіркелді ( 1997 ж – 8,0 млн) ,олардың 1,46 млн өліммен аяқталады. Барлық науқастардың 15 % ( оңтүстік Африка елдерінде 50-60 % ) АИВ- пен зараланған туберкулезді ауыздықтау қабілетінің жоқтығы «денсаулық сақтау жүйесінің орасан зор ауқымды деңгейде сәтсіздігі» деп аталады және ол БЦЖ вакцинасы беретін қорғаныстың нашарлығынан деп саналады.[5]
ҚР –да туберкулезбен сырқаттылықтық оң динамикасы айтарлықтай емес, бұл инфекция балалар мен ересектер үшін өзінің өткір қалпын сақтауда (1.1 кесте )
Әлемнің 200-ден астам елінде туберкүлезге қарсы вакцинация жүргізіледі, 150 астан елде жаңа түылған баланың алғашқы күндерінде өткізіледі . ревакцинация тек 59 елде жүргізіледі ( соның ішінде ҚР-да да ) .2007 ж әлемде жаңа туылған балалардың 89 % туберкүлезден егіледі.
Бірқатар елдерде ( АҚШ ,Канада, Италия, Испания, ФРГ , Франция) туберкүлезбен сырқаттылық төмен (25%) оларда тек қаупті топтарындағылар ғана егіледі.
Қазақстан туберкулезге қарсы егуді ешбір тоқтауға болмайды және дамыған елдердегі сияқты әлеументтік қауіп топтары мен контактіде болғандарды егумен шектелу әлі ерте.
Ресейлік вакцина , көрсеткіштер
БЦЖ вакцинасы тірі және өлуге бет алған микробтық жасушылардан тұрады. БЦЖ –Мвакцинасындатірі микроптардің үлесі басым сондықтан вакцинаның аз дозасымен қанағат танарлық нәтежесінде нәтежеге және жағымсыз реакцияларды минимумға жекізуге болады.Екі вакцина да М. Bovis- БЦЖ ( ВСG-1 Russia) субштамынан жасалады. Бұл субштабының иммуногендігі жоғары . қалдық вирүленттілігі орташа . БЦЖ-ң екеуі де ДДҰ талаптарына сай келеді.
Вакцинация дені сау жаңа туылған балаға 1-4 күндері арасында БЦЖ – Мвакцинасымен жасалады.
Вакцинаны сақтау және тасымалдау жағдайы:
Препараттар +8ос аспайтын температурада сақталады жарамды мерзімдері БЦЖ-жыл. БЦЖ-м –1 жыл.
2 кесте БЦЖ вакциналары сипаттамасы
| вацина | құрамы | Дозалау |
| БЦЖ- тірі лиофилизацияланған туберкүлез вакцинасы. Микроген. РФ | 1 доза -0,05 мг / 0,1 мл еріткіште (0,5-1,5 млн тіршілікке кабілетті жасушалар | Амаүлалар 0,5 не 1,0 мг 10 не 20 дозалық еріткіші – физ ертіндісі , 1,0 не 2,0 мл |
| БЦЖ-м –тірілиофилизацияланғантуберкүлез вакцинасы, микробтар саны азайтылған микроген,РФ | 1 дозада – 0,05 мг 0,1 мл еріткіште ( 0,5-0,75 тіршілікке қабілетті жасушалар ,БЦЖ төменгі лимитіндей | Ампулалар 0,5 мг вакцина ( 20 дозалық еріткіші – физ ертінді 0,9 % 2 мл |
Қарсы көрсеткіштері бар жаңа туылған балалар патология бөлімшесінде ( 2- кезең) емделеді осы бөлімшеде шығарар алдын ала егілүі қажет. Бұл егумен қамтуды жоғары деңгейін қамтамасыз етеді және емханада егілушілер санын азайтады. Сәбилік кезінде егілмеген балалар 1-6 айлығында егілуі тиіс, 7 айдан асқан балалар манту реакцилсы теріс болғанда ғана егіледі.
Туберкулезбен зараланбаған , туберкуликодиагностика теріс нәтиже берген 6 жастағы (1 сынын) балалар ревакцинация алады.
Қолдану тәсілі және дозировка
БЦЖ , БЦЖ – м вакциналардың 0,1 мл тері ішіне енгізеледі, ол үшін стерилді инені ( кесте2,1 ) ерткішті ампулаға құяды. 2-3 рет шайқағанда вакцина 1 млн ішінде суспензияға айналады, оны жарық түсінен сақтайды ( қара қағаздан жасалған цилиндрде) және бірден қолданады.
Вакцинаны әр рет алар алдында оны шприцпен 2-3 рет мұқият арластырады. Бір егу жасау үшін стерильді шприцпен 0,2 мл ( 2 доза) вакцина алынады, сосын0,1 мл ине арқылы мақта тампонына жіберіледі , поршень 0,1 мл сызыққа жетуі қажет.Бір шприцпен вакцина тек бір балаға енгізіледі. Жарамды мерзімі өтіп кеткен және инесіз инъекторларды пайдалануға болмайды. Вакцина сол иықтың сыртқы бетінің жоғары және орта бөлігі шегарасы тұсындағы тері 700 спиртпен өңделгенен кейін дәл тері –ішінде енгізіледі. Вакцина енгізілген орынды йодпен, басқа дезерітінділермен өңдеуге және таңуға тиым салынады.
Тиімділігі
1921 ж жасалған БЦЖ вакцинасы сол күйінде осы күнге дейін қолданыста. ВСG -1 штамы микобактериялары, егілген организімде көбею, нәтижесінде егуден 6-8 апта өткесін ұзаққа созылатын ( >10 жыл) туберкулезге қарсы иммунитет түзйді, егілгендердің 64-78 % түберкүлездің жойылған біріншілік түрінен қорғаныс табады, бірақ бацилла бөлушілермен тығыз контакт жағдайында екіншілік туберкүлез дамүынан сақтандыра алмайды . индеецтер мен эскимостар өмір сүру салты жағдайында бөлүшілермен тығыз вакцинация алып бацимаконтактіге түскедер арасында бақылау тобымен салыстырғанда зарарлану 52 % кеміген [7] . БЦЖ вакцинасының жеткіліксіз тиімділігі қазіргі штамдардың антиоксиданттарды мол түзуіне байланыстылығы жөнінде деректер бар [8] .
Қазіргі уақытта тиімділігіжоғарлау деп бағаланатын 11 жаңа туберкулез вакцинасы клиникалық бақылаулардан өтуде, олардың бәрі тірі рекомбинанттық вакциналар (арасында аттенуацияланған м. tubezculosis hominis – те бар) , олардың ең тиімдісі БЦЖ –ны ауыстыратын болар .
БЦЖ –ға түзілген және инфекциядан кейінгі иммунитетті күшейтүге күшейтүге ( бустер - эффект) арналған вакциналарда жасалуда.
Қарсы көрсеткіштер
БЦЖ – мен вакциналарға қарсы көрсеткіш шала туылу ( және 3-4 дәрежелі жатырлық гипотропия) – туылған кездегі салмағы 2500 г төмен болуы .Салмағы 2000 г асқан сәбилерді БЦЖ – М- мен егуге болады. Шала туылған балаларды бастапқы салмағы келенсін босану үйіне шығардан 1 бұрын егіледі. Жаңа туылған балаларды БЦЖ –мен егілуді кейінге қалдыру – іріңдеу – септикалық аурулармен , гемолитиклық аурулармен , онж ауыр зақымдануымен байланысты.
Вакцинацияға қарсы көрсеткіш – иммунды тапшылық , ол есте болуы тиіс , егер бір үйдің басқа балаларында жойылған БЦЖ ит не белгісіз себептен өлім болса . ДДҰ АИВ – пен зараланған әйелдерден туылған балаларды , олардың АИВ- статүсы анықталғанша егуді ұсынбайды Дегенмен ДДҰ туберкүлезбен сырқақттылық жоғары өңірлерде және АИВ- статусын анықтауға мүмкіндігі жоқ елдерде егіуді ұсынады. АИВ-пен жатырда зараланған балаларда көп уақыт бойы вакциналық процесс цалыпты өтеді, бірақ ауру ЖИТС-ке ауысса- егілген балада жойылған БЦЖ ит дамуы мүмкін , оның үстіне АИВ- инфекциялы балаларға химиотерапия жүргізілгенде олардың 15-20 % « иммундық реконституциялық қосбыну синдромы» дамиды көптеген гранулематоздық ошақтар пайда болады.
Жаңа тулған балаларды БЦЖ – мен вакцинациялауды кеінгі қалдыруда субъективтік пікірден құтылук маңызды, және емдеу – күтудің екінші кезеңінде егуді ұйымдастыру қажет, себебі егілмегек балалардың (2-4 %) арасында туберкулездіңауыр түрлері және барлық өлімнің 70-80 % тіркеледі.