Алликреин – кинин жүйесі. Қосымша3.
Калликреин-кинин жүйесі (ККС) ағзаның кең спектрдегі физиологиялық қызметінің реттелуіне қатысатын және көптеген патологиялық жағдайлары дамуына қатысатын протеолиттік жүйе.ККС әсері кезінде прекалликреиннен калликреин түзіледі. Ары қарай калликреин кининогенге әсер еткенде олардан биологиялық активті пептидтер – кининдер – түзіледі. Мысалы, тамырды кеңейткіш және қан қысымын төмендеткіш әсер беретін брадикинин.
Калликреин-кининдік жүйе ағзада көптеген әртүрлі қызметті атқарады. ККС-тің қан плазмасының каскадтық протеолиттік жүйесінің активтенуі реттелуінде атқаратын ролі жақсы белгілі. Мысалы, кининогенезге, гемокоагуляцияға, фибринолизге, комплемент пен ренин-ангиотензин жүйесі қызметтеріне қатысады. Ағзаның бейімделу және қорғаныстық үдерістерін қамтамассыз етуге арналған реакцияларға қатысады. Ұлпалардың ККС көптеген ұлпалар морфогенезінің әртүрлі стадияларын, иммундық жауап реакциясын, қабынудың дамуын, әртүрлі этиологиядағы шоктарды, тромбоздарды, гемораггияны, қатерлі ісік түзілуін және басқа да патологиялық жағдайларды бақылайды.
Гемоглобиннің синтезі
Гемоглобин биосинтезінің 85%-ға жуығы жілік майында өтеді және тек аздаған бөлігі ғана – бауырда өтеді. Гем синтезіне митохондрия да, цитоплазма да қатысады.гем және глобин жеке синтезделеді.тек сонан кейін ғана олар өзара байланысып гемоглобиннің үшінші және төртінші реттік құрылымдары түзіледі.
Бастапқыда, митохондрияда пирролдық сақиналардың синтезі басталады. Сукцинил-СоА глицинмен конденсацияланып және ары қарай ол декарбоксилденіп δ-аминолевулинат (δ-аминолевулин қышқылы) (ALA) түзіледі. Бұл стадияға қатысатын фермент δ-аминолевулинатсинтаза барлық синтез жолының негізгі ферменті болып табылады және оның жылдамдығы барлық синтездің негізгі айқындаушысы.
δ-Аминолевулинатсинтазаның коферменті пиридоксальфосфат (В6 –витамині туындысы) болып табылады. Фермент гемнің артық мөлшері арқылы кері теріс байланыс принципі бойынша ингибирленеді.
δ-Аминолевулинат синтезделген соң митохондриядан цитоплазмаға шығарылады және екі молекуласы конденсацияланып порфобилиногенге (құрамында пирролдық сақинасы бар болады) айналады. Порфобилиногенсинтаза қорғасын ионы арқылы ингибирленеді. Сондықтан, қорғасынмен жедел уланған кезде қанда және несепте δ-аминолевулинаттың жоғары концентрациясы анықталады. Порфобилиногенсинтаза да гемнің артық мөлшерінен ингибирленеді.
Ары қарайғы стадияларда порфиринге тән тетрапирролдық құрылым қалыптасады. Порфобилиногеннің 4 молекуласы байланысуы NН2 –топты бөлінуі және уропорфириноген ІІІ түзілуіне әкеледі. Бұл реакция гидроксиметилбилансинтаза ферментімен катализденеді. Бұл аралық өнім түзілуі үшін екінші фермент уропорфириноген ІІІ-синтаза қажет. Бұл ферменттің болмауы «бұрыс» изомер – уропорфириноген І түзілуіне әкеледі.
Уропорфириноген ІІІ-тің тетрапирролдық құрылымы гемдегі құрылысынан айырмашылықта болады. Мысалы, орталығында темір ионы жоқ және сақинада 11 қосбайланысорнына 8 қосбайланыс қана болады. Сақинада тек бүйірлік зарядталған тізбектер R ғана (4 ацетаттық және 4 пропионаттық қалдықтар) болады. Протеиннің құрамындағы гем тобы полярсыз қоршауда қызмет атқарады. Алғашқыда 4 ацетаттық қалдық (R1) метилдік топ түзіп декарбоксилденеді. Нәтижесінде түзілген копропорфириноген ІІІ қайтадан митохондрияға түседі. Ары қарайғы реакциялар митохондрияда шоғырланған ферменттер арқылы катализденеді. Фермент оксидазалардың әсерінен екі пропионаттық топтар (R2) винилдік қалдықтарға айналады. Бүйір тізбектерінің түрленуі протопорфириноген ІХтүзілуімен аяқталады.
Ары қарай молекула тотығу нәтижесінде π-электрондық қосарланған қалыпқа ауысады. Сондықтан, гем өзіне тән қызыл түсте болады. бұл жағдайда 6 тотықсыздандырғыш эквиваленттер жұмсалады. Соңында арнайы фермент феррохелатаза арқылы молекулаға темірдің екі валентті ионы қосылады. Осындай жолмен түзілген гем немесе Ғе-протопорфирин ІХ протеин құрамына қосылып гемопротеин (гемоглобин, миоглобин) түзіледі. Олардағы гем сақинасы ковалентсіз байланысқан, ал цитохром С –да ковалентті байланысқан болады.
Гем синтезіне қажетті темірдің шығу көзі – ферритин протеині. Ағзада ферритин комплексі түрінде темірдің резерві (деполануы) сақталады.