Іш аймақтары.Тік бұлықеттің қынаптарының пайда болуы

Іш-abdomen-тұлғаның адыңғы кеуде мен жамбастың аралығындағы аймақ.Жоғарыда төс сүйегінің серсерлік өсіндісі мен 12-қабырғаға дейінгі қабарығалық доғамен-arcus costalis шектелсе,бүйір қапталы артқы қолтықтық сызықшамен-linea axillaris post.,шектелсе,төменгі 2жақтық шекарасы мықын сүйегінің қырқысы мен алдыңғы бөлігінің шаптық байлам-lig.ingunale,мен шап сүйегінің көтеріңкісі-pons pubis,арқылы шектелген.аймақтары-

1Жоғарғы іштік аймақ-regio epigasrtium,қабырғалардың шеміршекастылық оң жіне сол жақтық аймғына-regio hypohondrica dextra et sinisrta,бөлінеді.

2Ортаңғы іштік аймақregio mesogastrium-,оң және сол жақтық іштік бүйір аймаққа –regio abdominalis lateralis dextrum et sinistrum,кіндіктік аймаққа-regio umbilicalis,бөлінеді

3Төменгі іштік аймақ-regio supepigastrium,қасаға аймаққа-regio hypogastrium,шаптық медиальды және латеральды аймаққа-regio medialis et lat.,бөлінеді.

Іштің тік бұлшықеті-m.rectus abdominis,дәнекер тканды қынабтың-vagina m.abdominis,ішінде орналасқан.Тік бұлшық еттің қынабы іштің жалпақ 3 бұлшық еттерінің апоневроздарынан құралған. Қынаптың алдыңғы және артқы қабырғалары ажыратылады.

1.Тік бұлшық еттің қынабының кіндіктен жоғары деңгейінің құрылысы – алдыңғы қабырғасы-aponeurosous m.obliquus int.сыртқы қиғаш бұлшық еттің апоневроздық қабықшасы, алдыңғы табақшасынан-lamina ant., тұрады. Артқы қабырғасы – ішкі қиғаш бұлшық ет апоневрозының артқы табақшасы-aponurosus m.obliqui int., мен көлденең бұлшық еттіғ апоневрозының-aponeurosus m.transversus abdominis, оның фасциялық қабықшасынан-fascia transversalis, және бұл бұлшық еттің құрсақ қуысы жағынан көмкерілген ішастардан-peritoneum, тұрады.

2.Тік бұлшық ет қынабының кіндіктен төмен деңгейінің құрылысы – алдыңғы қабырғасы-сыртқы, ішкі және көлденең бұлшық еттердің апоневрозынан-aponeurosusm.obliqus externi abdominis et interni abdominis et m.transversus abdominis, тұрады. Артқы қабырғасы – құрсақтың көлденең бұлшық етінің фасциялық қабықшасынан-fascia transversus, ішастардан –peritoneum тұрады.

12,13)Шап өзегі, canalis inguinalis, саңылау болып табылады, ол арқылы еркектерде шәует шылбыры, funiculus spermaticus, ал әйелдерде жатырдың жұмыр байламы, lig. teres, өтеді. Ол іш қабырғасының төменгі бөлімінде іштің екі жағында да, іле-шала шап байламының үстінде орналасады да, жоғарыдан төмен, сыртқы жағынан ішке, артқы жағынан алға қарай өтеді. Ұзындығы 4,5см. Түзілуі: шап байламының сыртқы үштен екісіне ішкі қиғаш және көлденең бұлшықеттер бітісіп өседі, ал байламның медиальды үштен бірінде мұндай бітісіп өсулер болмайды да, бұлшықеттер шәует шылбыры немесе жұмыр байлама, арқылы асып өтеді. Сөйтіп, жоғарғы жағынан ішкі қиғаш және көлденеі бұлшықеттердің төменгі жиектері және төменгі жағынан шап байламының медиальді бөлімі арасында үшбұрышты немесе сопақша саңылау п.б., оған жоғарыда аталған құрылымдардың біреуі орналасады. Осы саңылау шап өзегі д.а. Шәует шылбырының үстінде орналасқан ішкі қиғаш және көлденең бұлщықеттердің төменгі жиегінен шәует шылбырына қарай онымен ұмаға дейін қосарлана ілесетін атабезді көтеретін бұлшықет, m. cremaster шығады. Шап өзегі алдынан төменде шап байламына айналатын іштің сыртқы қиғаш бұлшықеті апоневрозымен, артынан fascia transversalis арқылы жабылған. Сөйтіп, шап өзегінде 4 қабырғаны ажыратуға болады. Алдыңғы қабырғаны іштің сыртқы қиғаш бұлшықетінің апоневрозы, ал артқы қабырғаны - fascia transversalis түзеді; жқғарғыны - ішкі қиғаш жіне көлденең бұлшықеттердің төменгі жиегі, ал төменгі қабырғаны - шап байламы құрайды. Шап өзегінің алдыңғы ж/е артқы қаб.-да бір-бірден шап сақинасы д.а. беткі ж/е терең тесіктер бар.

Беткей шап сақинасы, annulus inguinalis superficialis, сыртқы қиғаш бұлшықет апоневрозы талшықтарының 2 аяқшаға ажырауы арқылы түзілген, ол аяқшалардың бірі - crus laterale, tuberculum pubicum-ге бекиді, 2-шісі - crus mediale - қасаға симфизіне бекиді. Бұдан басқа 3-ші артқы аяқшасы , қайырылған байлам, lig. reflexum, болады. Оны m. obliquus externus abdominis апоневрозының төменгі талшықтары түзеді, олар оралық сызықты қиып өтіп, crus mediale артынан өтіп, шап байламдары талшықтарымен өосылып кетед.

Терең шап сақинасы, annulus inguinalis profundus, шап өзегінің fascia transversalis түзген артқы қабырғасы аймағында жатады да сақина жиектерінен шәует шылбырына дейін созылып, оны ж/е атабезді бірге қоршайтын қабық, fascia spermatica interna-ны түзеді. Одан басқа шап өзегінің артқы қабырғасының медиалды бөлімінде m.transversus abdominis-тің апоневрозынан шығып, тік бұлшықеттің жиегімен төмен шап байламына түсетін сіңірлі талшықтармен бекітіледі. Бұл шап орығы, falx inguinalis, д.а. Бұл қабырғаны жабатын ішастар бір-бірінен кіндік қатпары деп аталатын, ішастардың тік қатпарларымен бөлінген екі шап шұңқырын, fossae inguinales, түзеді. Бұл қатпарлар мыналар: ең латеральдісі -plica umbilicalis lateralis астынын өтетін a. epigastrica interioir-ге байланысты, ішастардың көтерілуінен түзілген; медиальды қатпар, plica umbilicale mediana - ұрықтың, lig. umbilicale medianum-ын жабады.

Латеральды шап шұңқыры, fossa inguinalis lateralis, plica umbilicalis lateralis - тен латеральды жатады да, терең шап сақинасына сәйкес келеді; plica umbilicalis lateralis пен plica umbilicale medialis аралығында жатқан медиальды шұңқыр, fossa inguinalis medialis, шап өзегінің артқы қабырғасының ең осал бөліміне сәйкес келеді де, беткей шап өзегінің қарсысында орналасады. Осы шұңөырлар арқылы шап өзегіне дөңестеніп шап жарықтары шығады, латералды шұңқыр арқылы латералды қиғаш жарық, ал медиалды шұңқыр арқылы медиалды түзу жарық өтеді. Шап өзегінің п.б. атабездің төмен түсуімен, descensus testis ж/е ұрықтық кезеңде әшастардың processus vaginalis-ің түзілуімен байланысты.

14)Мойын ,cervix, артқы, латеральды, төс-бұғана-емізікті бұлшықет аймағы ж/е алдыңғы деп 4 аймаққа бөледі.

Артқы аймақ, regio cervicalis posterior, m. trapezius-тің сыртқы жиегін артында орналасқан, желке мен шүйде,nucha болып бөлінеді.

Латеральды аймақ, regio cervicalis lateralis, m.sternocledomastoideus-тің артында орналасқан ж/е оны алдыңғы жағынан аталған бұлшықет, астыңғы жағынан бұғана ж/е артқы жағынан m. trapezius шектейді. 2 үшбұрышты бөледі: 1. Жауырын-бұғана үшбұрышы, trigonum omoclaviculare, оны m.sternocledomastoideus(алдынан), m.omohyoideus-тің төменгі қарыншасы(артынан), ж/е бұғана(астынан) шектейді. 2. Жауырын-трапеция үшбұрышы, trigonum omotrapezoideum, оны m.omohyoideus-тің төменгі қарыншасы, m. trapezius ж/е m.sternocledomastoideus құрайды.

Алдыңғы аймақ, regio cervicalis anterior, m.sternocledomastoideus-тің алдында жатады, артқы жағынан аталған бұлшықетпен, алдынан мойынның ортаңғы сызығымен ж/е үстіңгі жағынан төменгі жақсүйектің жиегімен шектелген. 3 үшбұрышты бөледі: 1. Ұйқы үшб., trigonum caroticum, (онда a. carotis өтеді),оны m.sternocledomastoideus (артынан), m.digastricus-тің артқы қарыншасы (алдынан ж/е үстінен) ж/е m.omohyoideus-тің жоғарғы қарыншасы (алдынан ж/е астынан) түзілді.

2. Төменгі жақсүйекасты үшб., trigonum submandibulare, mandibulare-нің төменгі жиегінен ж/е ), m.digastricus-тің екі қарыншасынан түзілген. Онда практикалық мақсатта m.mylohyoideus артқы жиегі (алдынан) m.digastricus-тің артқы қарыншасы (артынан) ж/е m.hypoglossus (үстінен) шектеген Пирогов үшбұрышы бөлінеді. Онда a.lingualis өтеді.

3.Жауырын-кеңірдек үшбұрышы, trigonum omotracheale-ні түзетіндер: m.omohyoideus жоғарғы құрсағы, мойынның ортаңғы сызығы ж/е m.sternocledomastoideus.

15)Мойын шандырларымойын аймағында орналасқан ағзалардың топографиясын көрсетеді. Шевенчук сипаттамасы бойынша 5 шандыр жапырақшаларын бөліп көрсетеді.

1. Беткей мойын шандыры, fascia colli superficialis, дененің жалпы беткей(теріасты) шандырының бөлігі болып табылады ж/е бірден үзіліссіз көрші аймақтарға ауысады. Дененнің басқа теріасты шандырынан айырмашылығы: онда теріасты бұлшықеті (m.platysma) болады да соған perimysium құрайды.

2. Мойынның меншікті шандырының беткей жапырақшасы, lamina superficialis fascia colli propriae, жаға тәрізді бүкіл мойынды қауырсып, тіласты сүйегі үстіндегі ж/е астындағы бұлшықеттерді, сілекей бездерін, тамырлар мен нервтерді жауып жатады. Жоғарыда төменгі жақсүйек пен proccesus mastoideus-ке бекіп, бетте шықшыт безі мен шайнау бұлшықетін жауып тұратын fascia parotidea et masseterica-ға ауысады. Төменгі жағынан manubrium sterni-дің алдыңғы жиегіне ж/е бұғанаға бекиді. Алдынан ортаңғы сызық бойымен, ол мойынның меншікті шандырының терең жапырақшасымен бітісе-өсіп, мойынның ақ сызығын түзеді. Көлденең өсінділердің үстінен өтетін жерде соларға бекиді; сөйтіп, бүкіл шандырлы кеңістікті 2: алдыңғы ж/е артқы бөлімге бөледі. Осылай бөліну нәтижесінде кейбір іріңдеу үрдістері шандырлы кеңістіктің е бөлігінде бір-біріне байланыссыз жүреді.

3. Мойынның меншікті шандырының терең жапырақшасы, lamina profunda fascia colli propriae, тек мойынның ортаңғы бөлімінде ғана m.sternocledomastoideus артында орналасады. Үстіңгі жағынан тіласты сүйегі, бүйірлерінен - екі m.omohyoidei, төменгі жағынан бұғана мен төспен шектелген үшбұрышты кеңістікте трапеция түрінде керілген.Төс пен бұғаналардың артқы жиегінде Мойынның меншікті шандырының терең жапырақшасы орналасса, алдыңғы жиегінде беткей жапырақша орналасқан. Осы екі жапырақшалар арасында саңылау тәрізді кеңістік, spatium interaponeuroticum, түзіледі. Ол жерде борпылдақ шелмай мен мойынның беткей веналары, arcus venosus juguli, жатады, бұлардың зақымдануы өте қауіпті.

4. Мойынның ішкі шандыры, fascia endocervicalis, мойын ішіндегі ағзаларды (кқмей, кеңірдек, қалқанша без, жұтқыншақ, өңеш, ірі тамырлар) қауырсып жатады. 2 жапырақшадан тұрады: висцералды жапырақша атал,ан ағзалардың ірқайсысын қауырсып, олар үшін қынап түзеді; париетальды осы ағзалардың барлығын қоса қауырсып, маңызды тамырлар - a. carotis communis et v. jugularis interna, үшін қынап түзеді.

5. Омыртқа ағанасының алдыңғы шандырлары, fascia prevertebralis, алдыңғы жағынан омыртқа алдындағы ж/е сатылы бұлшықеттерді жауып, омыртқалардың көлденең өсінділерімен бітісіп-өсіп, аталған бұлшықеттер үшін қынаптар түзеді. Жоғарғы жағында - жұтқыншақтың артында бассүйек негізінен басталып, мойын арқылы төмен тұсіп, артқы көкірекаралыққа барып, fascia endothoracica-мен бітісіп кетеді.

28. Ас қорыту жүйесінің жалпы құрылысы, әрбір бөлімнің қызметтері.

Ас қорыту жүйесі (көне грекше: systema digestoria; көне грекше: systema — бүтін, байланысқан, жүйе; лат. digestoria — асқорыту) - адам мен жануарлар организмдеріндегі асты (азықты) қабылдау, өндеу, қорыту, сіңіру және жын қалдығын сыртқы ортаға шығару қызметтерін атқаратын мүшелердің жүйесі. Асқорыту жүйесі түтік тәрізді мүшелерден және ас қорыту бездерінен тұрады. Филогенездік және онтогенездік түрғыдан асқорыту жүйесін төрт бөлімге бөледі: бас бөлімді — ауызжүтқыншақ (аран), алдыңғы бөлімді - өңеш пен қарын (асқазан), ортаңғы бөлімді — ащы ішектер (он екі елі ішек, аш ішек, мықын ішек) мен ірі асқорыту бездері (үйқы безі, бауыр), артқы бөлімді - жуан ішектер (бүйен, тоқ ішек, тік ішек) құрайды.

Ас қорыту жүйесінің бірінші бөлімі бетте ауыз саңылауымен, rima oris, ашылатын ауыз қуысы, cavum oris,болып табылады.

Ауыз қуысынан кейін:аран қалтасы, жұтқыншақ, өңеш, асқазан, жіңішке ішек, тоқ ішек, артқы өтіспен аяқталады. Сонымен қатар ас қорыту жүйесіне сілекей бездері, бауыр, және ұйқыбез жатады.

29.Ауыз қуысы, бөлінуі, шекаралары, құрамы. Аран туралы түсінік, шекаралары. Лифма-эпителиалді сақинасы, құрылысы, қызметі.

Ауыз қуысы, топографиялық орналасуына және атқаратын қызметіне қарай ауыз кіреберісі, мен меншікті ауыз қуысына бөлінеді.

Ауыз кіреберісінің қабырғалары: сыртқы қабырғасын жоғарғы және төменгі еріндер: бүйір қабырғаларын-ұрт, ішкі қабырғасын жоғарғы және төменгі жақсүйектерінің ұяқшықтық өсінділері, тістер, тістердің қызыл иектері, құрайды. Жоғарғы және төменгі еріннің қосылған жері ауыз дәнекерін құрайды. Ауыз кіреберісі сыртқы ортамен жоғарғы ерін мен төменгі еріннің аралығындағы ауыз тесігі, арқылы қатысады

Ауыз кіреберісінің сыртқы қабырғасының терең қабаты жоғарғы және төменгі еріндерді, ұрттың қабырғаларын құраушы ымдау бұлшықеттерінен тұрады Сыртқы беті терімен қапталып, кіреберістің ішкі бетіне өткен кезде, ауыз қуысының шырышты қабығы көпқабатты эпителиймен қапталған шырышты қабығына жалғасады. Ауыз кіреберісінің шырышты қабығы жоғарғы ерін мен төменгі еріннің ішкі бетін астарлай өтіп, еріндердің жоғарғы, төменгі күмбездерін және жүгеншелерін құрап одан әрі

33.Шықшыт, жақсүйекасты, тіласты сілекей бездері, орналасуы, құрылысы, шығару жолдары.Шықшытбезі (околоушнаяжелеза); (glandulaeparotis, лат. glandula — без, parotis — құлақтүбі) — ауызқуысынасілекейбөлетінкүрделікөпіршікше-түтікшебез. Шықшытбезіқұлақмаңындаорналасады. Олкөптегенбөліктердентұрады.Шығару жолы: Без өзегі жақаралық кеңістікпен алға қарай бағытталып, төменгіжақтын тамырлы ойығы арқылы жақтың сыртқы бүйір бетіне шығады да, 4-азу тістерінің деңгейінде ұрттың кілегейлі қабығындағы бүршікке ашылады.Салмагы 20-30 грамм.Сілекей бездерінің ішіндегі ең үлкені.Орналасуы:жоғарыда бет сүйегі доғасына дейін,төменде төменгі жақсүйек бұрышына дейін,артынансамай сүйегінің емізікті өсіндісі мен бұғана –емізікті бұлшшықеттің алдыңғы жиегіне дейін.Құрылысы:

Жақсүйекасты безі gl.submandibularis-мойынның жоғарғы бөлігінде,төменгі жақсүйекасты шұңқұрында жаұсүйекастылық бұлшықеттен төмен орналасқан.Сыртынан мойын шандырының беткейлік табақшасы мен тері,ішінен тіласты-тілдік бұлшықет пен біз-тілдік бұлш. Жабадыжоғарыда ол төменгі жақсүйек денесінің ішкі бетімен беттеседі.Оның өтісі ауыз қуысы түбі аймағына тілдің қозғалатын бөлігінің астында тіласты сілекейлік емізікшеге ашылады.

Тіласты сілекей бездеріgl sublingualis-шырышы басым аралас секрециялы ұяшықты-түтікті без.Тіл астында жақсүйек –тіласты бұлш. жоғарғы бетінде ауыздың шырышты қабығының артында тіласты қатпар түзе орналасады.Оның кіші шығарушы түтіктері тіласты қатпарда өздігінен ашылады,үлкен тіласты түтігі төменгі жақсүйек асты бездің шығарушы түтігімен бірге немесе өздігінен –тіласты бүртігіне ашылады.