Латын афоризмдерi, қанатты сөздер және мақал - мәтелдер

Ab exteiriibus ad interiora сыртқы ортадан iшкi ортаға қарай

Ab hoc et ab hoc олай да, бұлай да

Ab imo pectore шынай, шын жүректен

Ab initio әу бастан

Ab ovo usgue ad mala басынан аяғына дейiн

Ab origine әуелден, ең басынан

Absgue omni exceptione ешбiр күдiксiз

Abusus in Baccho шарап iшуге құмарлық

Acta diurna бүгiнгi оқиғалар, хроника

Actum atgue tractatum орындалды, іс нєтижесі

талқыланды

A contrario қарсы дәлел

Ad adsurdum орынсыз шешiмге келтiру

Ad avisandum алдын ала ескерту үшiн

Ad extremitates тым орынсыздық, шектен шығу

Ad exemplum мәселен, мысалы

Ad corgitandum et agendum адам ойланып әрекет жасау үшiн

homo natus est дүниеге келген

Ad disputandum талқылауға арналған

Ad gloriam даңқы үшiн

Ad fontes дерек көздерiне, түпнұақаға

қарау

Ad hos дәл осы жағдайда, дәл осы мақсат

үшiн, орынды

Ad honores ар-ожданымыз үшiн

Ad hominem адамына сәйкес

Ad instaitam өтiнiш бойынша, өкiнiшке орай

Ad Kalendas Graecas шектеусiз мерзiмге, ешқашан

Ad libitum қалауынша, таңдауынша

Ad litteram сөзбе – сөз

Ad memorandum есте сақтау үшiн

Ad notam байқайтын жағдай

Ad referendum баяндама жасау үшiн

Ad rem iстiң байыбына барып, жұмыс жүргiзу

Ad tertium үшiншiден

Ad unguem нақтылықпен

Ad usum internum iшуге арналған

Ad usum externum жағуға арналған

Ad usum қолданысқа

Ad usum proprium жеке пайдалануға арналған

Ad valorem құндылығына сәйкес, бағасына орай

Ad vocem айта келгенде

Age, si quid agis бiлгенiңдi iсте !

Alias басқаша, өзгеше

Alit aemulatio ingenia бәсеке-жарыс ақылға ақыл қосады

Aliena vitia in oculis habemus, басқаның кемшiлiгiн көргiшпiз де,

a tegro nostra sunt өзiмiздiкiн көрмеймiз

Alibi басқа жерде

Aliis feceris, good tibi fieri non vis өзiң жаратпағанды басқаға iстеме

Altera pars екiншi (қарсы) жағы

Alter ego менiң сыңарым (екiншi мен)

Amans sui sine rivali өркөкiрек өзiне жан теңгермей

Amicus certus in re incerta cernitur шын дос қиын-қыстау

Amicus cognoscitur amore, more, дос сүйiспеншiлiгiмен, мiнезiмен,

ore, re сөзiмен, iсiмен белгiлi болады

Amicus humani generis адам баласының досы

Amicus laedere nejocoquidem licet дос көңiлiне тiптi қалжыңмен де

тиюге болмайды

Amicus Plato, sed magis amica Платон маған қымбат,бiрақ ақиқат

veritas онан да қымбат; шындық бәрiнен

жоғары

Amor tussique non celantur махаббат пен ауруды жасыра

алмайсың

Anni currentis осы жылы

Anni futur келесi жылы

Antiquo more ескi салт бойынша

Aperto libro сол орыннан, еш дайындықсыз

A pedibus usgue ad caput бастан аяқ

A prima facie бiр көргеннен

A posteriori тәжiрибе негiзiнде

Arbor vitae өмiр жолдары

Argumentum ad ignorantiam бiлмейтiн адамға арналған дәлел

Ars longa, vita brevis est өнер өрiсi кең, өмiр қысқа

Ars Phoebea дәрiгерлiк өнер

Arte – шеберлiкпен, тамаша

Arte et humanitata, labore өнермен, адамға деген сүйiспеншiлiкпен,

et scientia еңбекпен және бiлiммен

A solis ortu usque ad occasum таңның атысы, күннiң батысы

Audaces fortuna juvat батыл жанға тағдыр демеу бередi

Audiatur eraltera pars мәселенiң басқа жағы да қағыс қалмасын

Aurea mediocritas бел ортасы, алтын орта

Auscultare disce, sinescis loqui сөйлей бiлмесең, тыңдай бiл

Aut vincere, aut mori не жеңiс не өлiм

Auferte malum ex vobis арадағы зұлымдықты аластаңдар

Avis rara сирек кездесетiн құс

Beata stultica Ойсыз адам - қамсыз
Beatitudo non est virtutis praemium, sed ipsa virtus Бақыт алған жүлде емес, жасаған ерлiкте
Benedicite Iске сәт
Bene dignoscitur bene curatur Себебi анықталған ауру – емделедi
Bellum frigidum Қырғиқабақ соғыс
Bona mente Ақ пейiлмен, iзгi ниетпен
Bonum initium est dimidium facti Жақсы бағытталған iс – жартылай бiткен iс, жақсы сөз жарым ырыс
Bis dat, qui cito dat Кiм тез бiтiрсе, оның екi жұмыс бiтiргенi
Bis Екi рет, қайталансын
Brevis esse laboro, obscurus fio Егер мен қысқа сөйлеуге тырыссам, сөзiм түсiнiксiз болып қалады
Brevi manu Тез, созбай
Bona fide Сенiммен, шын ниетпен
   
Carde diem Әркүндi орнымен пайдалан
Castigare ridendo mores Күлкiмен салтын жөндеген
Currente calamo Асығыс-үсiгiс, шала-шарпы
Capiat qui capere potest Ұстай алсаң, ұста
Casu Кездейсоқ
Casus Жағдай, жай, оқиға
Casus belli Сыныққа сылтау
Cave Абайла! Сақтан!
Cedo majori Үлкенге жол беремiн
Cessante causa, cessat effectus Себеп тоқталса, оған орай әрекетте тоқтайды
Ceteris paribus Басқа да тепе-теңдiк жағдайда
Circulus vitiosus Керi кеткен iс
Cis Бергi жағында
Citato loco Дәйек сөз келтiрiлген сөз
Citius, altius, fortius Жылдамырақ, жоғарырақ, мықтырақ (олимпиялық ойындар девизi)
Cognosce te ipsum Өзiңдi өзiң тани бiл
Cogito, ergo sum Мен жүйелi ойлаймын, демек өмiр сүремiн
Copia verborum Көпсөздiлiк
Con amore Сүйiспеншiлiкпен
Concordia parvae res crscunt, discordia maximae dilabuntur Келiсiм бар жерде кiшкентай iс өрiс алып ұлғаяр, келiсiм жоқ жерде ұлы iстер ортаяр
Concordia victoriam gignit Келiсiм жеңiске бастайды
Conditio sine qua non Мiндеттi шарт
Coram populi Халық алдында
Corpus delicti Заттай айғақ
Consensu omnium Барлығының келiсiмiмен
Consummatum est Орындалды
Contra bonos mores Адамгершiлiкке жат, арсыздық
Contraria contrariis curantur Уды тарқатады
Contra expectanda Күтпеген жерден
Contra vim mortis non est medicamen in hortis Өлiм күшiне қарсы тұрар дәрi бау-бақшада өспейдi
Cuique suum Әркiмнiң өз пiкiрi бар
Cui bonoғ Cui prodestғ Бұл кiмге пайдалығ Бұдан кiм ұтадығ
Curriculum vitae Өмiр туралы жазбалар, қысқаша өмiрбаян деректерi
Credo Сенiм-наным көзқарас
Chirurgus mente prius oculis agat, quam manu armata Хирург пышақ қолданбас бұрын ақыл-оймен, көзбен әрекет етсiн
De actu et visu Тәжiрибе мен бақылау нәтижелерi бойынша
De die in diem Әр күн сайын
De facto Шындығында, iс жүзiнде
De gustibus non est disputandum Талғам туралы дауласпайды
Debes, ergo potes Сен мiндеттiсiң, демек қолыңнан келедi
Debito tempore Керек уақытында
De jure Заң бойынша
De nihilo nihil Жоқтан бар болмайды
De lingua stulta incommoda multa Жүйесiз сөздерден ұнамсыз жәйттер туады
De mortius aut bene aut nihil Өлген адам туралы не жақсы айту керек, не ештеңе айтпау керек
Desiderata Тiлек, ниет
Des partem leonis Үлестiң мол бөлiгiн бер
Detur digniori Лайықтыға берiлсiн
De te fabula narratur Сен туралы мысал сөздер айтылып жүр
Deus ex machina Күтпеген жерден кiрiсу
De visu Өз көзiмен көру
Diagnosis ex juvantibus Қосымша құралдар арқылы диагноз қою
Dictum – factum Айтылды-орындалды
Dicere non est facere Айту-оны орындау емес
Dies diem docet Күннен күн тәлiм алады
Difficile est proprie communia dicere Көпке белгiлi нәрсенi жақсылап жеткiзiп айту қиын
Dimicandum Күресу керек
Disce, sed a doctis, indoctos ipse doceto Өзiң бiлгеннен үйрен, бiлмегендi үйрет
Divinum opus sedare dolorem Сырқат күшiн бәсейту, ауруды тыныштандыру - қасиеттi іс
Dixi Бәрi айтылды, қосып-алар ештеңе жоқ
Dixi et animam levavi Айтсаң дертiң жеңiлдегендей
Docendo discimus Үйрету арқылы бiз үйренемiз де
Docto homini vivere est cogitare Ғалым адамға өмiр сүру деген – ойлану
Doctor honoris causa Еңбегiне қарай құрметi
Do manus Қолымды бергенiм – кепiлдiгiм
Donec eris felix, multos numerabis amicos Бақытта шағыңда достарыңда қасыңда
Do ut facias Сен орындасын деп беремiн
Do ut des Сен берсiн деп беремiн
Dulce et decorum est propatria mori Отан үшiн өлу – мәртебелi де, құрметтi
Duobus litigantibus, tertius gaudet Екеу дауласса, үшiншi қуанады
Duos lepores insequens cepit neutrum Екi қоянның соңына түскен, бiрiн де ұстай алмайды; екi кеменiң басын ұстаған суға кетедi
Dura lex, sed lex Заң қатал, бiрақ ол заң ғой
Dum spiro, spero Демiм барда, үмiт бар
Ecce homo Мiне адам, нағыз азамат
Edimus, ut vivamus, non vivimus, ut edamus Бiз тамақтану үшiн өмiр сүрмеймiз, өмiр сүру үшiн тамақтанамыз
E fructu arbor cognoscitur Ағашты жемiсiнен таниды, (алма ағашынан алысқа түспейдi)
Elephantum ex musca facis Түймедейдi түйедей етесiң
Eo ipso Сол арқылы
Erarre humanum est Қателесу – адамға тән нәрсе
Errata Қателiктер
Egro Демек, ендеше
Epistula non erubescit Хат ұялып - қызармайды
Est modus in rebus Әр нәрсенiң шегi бар
Est rerum omnium magister usus Тәжiрибе бәрiнiң ұстазы
Et cetera Және басқалар
Et singula praeduntur anni Уақыт өз дегенiн жасайды
Et gaudium et solatium in litteris Қуаныш та, жұбаныш та ғылымда
Ex Болған бұрынғы
Ex abrupto Алғы сөзсiз, бiрден
Ex auditu Дауыстап
Ex duobus malis minus est deligendum Екi пәленiң жеңiлiрегiн таңда
Exempli gratia (cause) Мәселен, мысалы үшiн
Exegi monumentum Мен ескерткiш орнаттым
Ex cathedra Ақиқат, сөзбе сөз; (кафедрадан)
Ex consuetudine Әдет бойынша, қалыптасқан салт бойынша
Ex professo Iскерлiкпен, тыңғылықты
Exceptis excipiendis Алып тастауға лайықты нәрсенi алғаннан кейiн
Exitus letalis Өлiммен аяқталатын жәйт
Ex oribus parvulorum Нәрестенiң аузымен
Ex officio Қызмет бабымен
Ex oriente lux Жарық шығыстан түседi
Ex tempore Дайындықсыз жанынан суырып салып айту
Extra muros Ел көзiнше, халық алдында
Ex nihilo nihil Жоқ нәрседен ештеме шықпайды
Ex libris Кiтаптан
Ex ungue leonem cognoscimus, ex auribus asinum Арыстанды тырнағынан, есектi құлағынан танимыз
Ex juvantibus Көмектесуiне байланысты
Extra formam Немқұрайды қарамай
Expedite Жылдам, жеңiл
Ex voto Уәде бойынша
Fac simile Осыған ұқсас етiп жаса
Fama clamosa Зор даңқ
Facies Hippocratica Гиппократ кейпi
Facile omnes, cum valemus, recta consilia aegrotis damus Бiз денiмiздiң сау кезiнде ауруларға ақыл-кеңестi жақсы айтамыз
Fas atgue nefas Рұхсат етiлген және рұхсат етiлмеген
Favete linguis Тынышталыңыз,тiлiңiздi тартыңыз
Feci, quod potui, faciant meliora potentes Мен қолымнан келгенiмдi жасадым, ал бұдан жақсы жасайтындар жасай берсiн
Febrienti cibum non offeras Ыстығы жоғары адамға тамақ ұсынба
Felix qui potuit rerum cognoscere causas Әр нәрсенiң себебiн тани бiлген адам – бақытты
Ferro ingnique Отпен және қылышпен
Fer patienter onus, fas sapienter opus Қиындыққа шыдамды бол, iстi ақылмен атқара бiл
Festina lente Сабырмен асық
Fiat lux Аспанда күн сөнбесiн
Finis coronat opus Iстi нәтиже шешедi
Fidelis et fortis Сенiмдi де, батыл
Fide, sed cui fidas,vide Сенiм бiлдiр, бiрақ кiмге сенетiнiңдi байқа
Flagrante delicto Қылмыстың үстiнен түсу
Folio verso (f,v) Келесi бетте
Fortes fortuna adiuvat Бақыт ержүректердi қолдайды
Formosa facies muta-commendatio est Әдемi кейiп - қағазсыз мiнездеме
Fortiter in re, suaviter in modo Iсi қатал сөзi мейрiмдi
Fraus est accipere, quod non possis reddere Қайтара алмайтын нәрсенi алу - қылмыс
Fructus temporum Уақыт жемiсi
Fugit irrevocabile tempus Заман екi келмейдi
Fuimus Troes, fuit flium (fuit Trojia, Fuimus Trojani) Бiр кезде бiз де даңққа бөленген едiк
Funditus Негiзiне дейiн, мүлдем
Gaudemus igitur juvenes dum sumus Жас дәурен – гүл-жазира, қайран жазым
Gaudet patuentia duris Сабыр түбi – сары алтын
Generaliter Жалпы
Gloria bictoribus Жеңiмпаз адамның сөзi
Grata, rata et accepta Қажет, заңды және қолдануға болады
Gratulari Шаттану
Gratia gratiam parit Достық достыққа жол шашды
Gratis Ақысыз-пұлсыз, тегiн
Grosso modo Жалпы алғанды, шамамен
Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo Тамшы жас тарады
Habeas sibi Тiсiңнен шығарма
Habent sua sidera lites Кiтаптың да өз тағдыры бар
Habitus Сыртқы пiшiн, сыртқы бейне
He, missa est Барыңыз бiттi бәрi
His et nunc Ешбiр кiдiрсiз
Hic locus est, ubi mors gaudet succurrere vitae Бұл жерде өлiм өмiрге көмектеседi
Historia magistra vitae Тарих – ұстаз
Hoc est Яғни,бұл былай
Hoc volo, sic jubeo Мен осыны қалаймын, солай бұйырамын
Hoc loco Осында, осы арада
Homagium Құрмет көрсету
Homo locum ornat, non locus hominem Орта адамды емес, адам ортаны көркейтедi
Homo sum, humani nihil a me alienum Мен адаммын, сондықтан адамға байланыстының бәрi де маған жат емес
Hominis mens discendo alitur et cogitando Адам арқылы оқумен және ойлаумен толығады
Homo sapiens Ақылды адам
Honoris causa Құрмет үшiн
Horribile dictu Айтудың өзi қорқынышты
Honores mutant mores raro in meliores Құрмет адам мiнезiн өзгертедi, бiрақ оның оңды ықпал етуi өте сирек
Ibi victoria, ubi concordia Ынтымақ бар жерде, береке бар
Ibidem Бұл да сонда (қараңыз)
Idem per idem Бұл да соған ұқсас: мәнi де, сөзi де бiр
Idem Бiлмеймiн деген дәлел емес
Ignorantia juris neminem excusat Заң ешкiмдi де ескермейдi
Id est Яғни, немесе
In aeternum Мәңгi бақи
In angello cum libello Кiтаппен оңаша сырласу
In abstracto Дерексiз, жалпылама, өз бетiмен
In brevi Қысқаша
Incognito Асыртын, жасырын
In folio Бiр бет толы
Increbibiti ductu Ақылға сыйымсыз, мүмкiн емес
In deposito Сақтап қоюға
Inde ira Ашу-ыза осындайдан туады
Index Көрсеткiш тiзiм
Index librorum Кiтаптар тiзiмi
In extremis Соңғы сәтте
In extenso Сөзбе-сөз (дәйек сөз туралы)
Infandum renovare dolorem Қайтып басқа салмайтын
In hoc statu Осы жағдайда
In loco Орнында
In medias res Шын мәнiнде
In memoriam Есте сақтау
In pace Бейбiт тыныштықта
In propria persona Өз басымен
In pleno Толық құрамымен
In poetis non Hoemro soli locus est Ақындар арасында Гомерден басқаға да орын бар
In re Iс жүзiнде
In statu quo ante Бұрынғы қалпында, өзгерiссiз
In statu nascendi Пайда болатын жағдайда
In situ Табылған жерiнде
Inter caecos luscus rex Соқырлар арасында бiр көзi бар адам – патша
Invia est in medicina via sine lingua Latina Медицинаны латын тiлiнсiз меңгеру мүмкiн емес
In spe Үмiтпен, келешекте
Ipse dixit Өзi айтты
Ipsissima verba Дәлме-дәл, сөзбе-сөз
In rerum natura Заттар табиғатында
Inter parietes Төрт қабырғада
In transitu Жүре сөйлеу
In tyrrannos Жендеттерге қарсы
In usu Пайдалануда, тұтынуда
Ipso facto Айқын дәлелмен
Ipso jure Заң күшiмен
Ira impotens sui est Ашу - дұшпан, ақыл - дос
Injuria verbalis Балағаттау
Injuria realis Қорлау
Is fecit, cui prodest Кiмге пайдалы болса, оны сол iстейдi
Item Бұл да сондай
In vitro, in vivo Шынында, жанда организмде
Janus bifrons Екi жүздi Янус
Jubilate Қуаныңдар ! шаттаныңдар!
Jus gentium Халықтар правосы (хұқы)
Jus privatum Жеке право (хұқы)
Jus publicum Халық алдындағы право
Jurare in verba magistri Бұйдаланған тайлақтай оқытушының сөзiне ой жүгiртпей еру
Jure Заң жүзiнде
Labor corpus firmat Еңбек дене шынықтырады
Labor improbus Қажырлы еңбек
Labor omnia vincit improbuslapis Қажырлы еңбек бәрiн де жеңбек
Lapis offesionis (petra scandali) Осал жер
Lapsus Қателiк, мүлт кету
Lapsus calami Емле қатесi
Lapsus linguae Аңдамай сөйлеу
Lapsus memoriae Алжасу
Larga manu Мол қолмен
Lege Заңды түрде
Lege artis Өнердiң барлық ережесiмен
Legem brevem esse oportet Заң қысқа да тұжырымды болуы керек
Licentia poetica Ақындық еркiндiк
Licitum sit Рұхсат етiлген
Littera scripta manet Жазылған қалады, қаламмен жазылғанды балтамен шауып кетiре алмайсың
Loco citato (l.c) Көрсетiлген жерде
Locus minoris resistentiae Ең қолайлы жер
Loco Laudato Аталған жерде
Lupus in fabula Кiмдi айтсаң, сол келедi
Luscinia parva, sedvox magna Бұлбұл кiшкентай болғанмен, даусы зор
   
Maсte Өте жақсы тамаша!
Magister dixit Мұғалiм осылай айтты
Magistra vitae Өмiр жолындағы ұстаз – баулушы
Magna et veritas, et praevalebit Ақиқаттан артық ешнәрсе жоқ, ол мәңгi жасай берсiн
Mala fide Арам пиғылмен
Male parta cito dilabuntur memoria Жеңiл жолмен алынған тез ұмытылады
Materia tractanda Талқыланатын мәселе
Margaritas ante porcas Шошқалар алдына моншақ шашу
Mala galina-malum ovum Жаман тауықтың - жұмыртқасы да жаман
Mala herba cito crescit Арам шөп жылдам өседi
Manu propia Өз қолымен
Maximum Ең үлкен
Mea culpa Менiң кiнәм
Mea culpa, mea maxima culpa Менiң кiнәм, өте үлкен кiнә
Media et remedia Тәсiлдер және қаржылар
Mtdice, cura te ipsum! Дәрiгер, әуелi өзiңдi емдеп ал!
Medicina fructuosior ars nulla Медиценадан артық игiлiктi ғылым жоқ
Medicus medico amicus est Дәрiгер дәрiге дос
Medicus amicus et servus aegrotorum est Дәрiгер – аурудың досы және қызметшiсi
Meliora spero Мен жақсы болатыныңа сенемiн
Meo voto Менiң пiкiрiм бойынша
Memento mori Ажал барын естен шығарма
Membra sumus corporis magni Ұлы дененiң бiр мүшесi
Mendaci homini verum quidem dicenti credere non solemus Өтiрiкшiнiң шын сөзi зая кетедi
Mensis currentis Осы айда
Mens sana in corpore sano Тәнi саудың - жаны сау
Modus agendi Қимыл әрекет
Modus vivendi Қарым-қатынасты анықтау
More maiorum Ата жолымен (салтымен)
Morbi non eloquentia, sed remediis curantur Ауру сөзбен емес, дәрiмен емделедi
Motu proprio Өз еркiмен
Minimum Ең азы
Mirabile dictu Айу қиын, таңқаларлық
Miseris succurrere disce Бақытсыз-бейшараларға көмектесудi үйрен
Miserabile visu Түрi аянышты
Multa paucis Аз нәрседен көп мән шығарамын
Multa sunt in moribus dissentanea multa, sine ratione Адам салттарында көптеген әртүлiлiк және көптеген жөнсiздiктер бар
Multum, non multa Аз да болса, көп нәрсе: аз да болса, саз айтуды
Mutato nomine Басқа атпен
Mutatis mutandis Өзгертпеуге тиiстi жағдайды өзгерткенде
Multum vinum bibere, non diu vivere Iшiмдiкке берiлу - өмiрдi қысқарту деген сөз
Natura abhorret vacum Табиғат құр кеңiстiктi жаратпайды
Naturam si seguemur ducem, nunguam aberrabimus Егер бiз табиғат заңдылығын басшылыққа алсақ, ешуақытта қателеспеймiз
Nam proprium est nihil Өз қарабасын ойлау бейшаралық
Natura sanat, medicus curat Табиғат сауықтырады, дәрiгер емдейдi
Ne accesseris in consilium nist vocatus Шақырылмай кеңеске барма
Nec plus ultra Бұдан әрi жол жоқ
Nec sutur ultra crepidam Өзiң бiлмейтiн нәрсеге пiкiр айтпа
Nefac Әдiлетсiздiк
Nemine contradicente Қарсылықсыз, бiр ауыздан
Nemo dui gaudet, gui bellum incept iniguum Әдiлетсiз соғыс бастаған, ешқашан ұзақ салтанат құра алмайды
Nemo nascitur artifex Ешкiм де шебер болып туылмайды
Nemo nascitur doctus Ешкiм iштен оқып тумайды
Nemo judex in causa sua Өз iсiне ешкiмде төрелiк жасай алмайды
Ne noceas si juvare non potes Егер көмек бере алмасаң, зияныңды тигiзбе
Neque semper arcum tendit Apollo Аполлон әрқашан садағын оқтап тұрмайды
Ne quid nimis Еш артықшыдығы жоқ
Nervus rerum Басты жұмыс аса маңызды құрал
Ne varietur Өзгертуге болмайды
Nil agenti dies longus est Жалқаудың күнi ұзақ
Nil admirari Ешнәрсеге таңдануға болмайды
Nihil semper suo statu manet Мәңгiлiк ештеме жоқ
Nocere facile est, prodesse difficile Зиян келтiру оңай, көмек жасау қиын
Noli me tangere Тиiспе маған
Noli nocere Бүлдiрме
Nimen est omen Оның аты өзiн-өзi айқындап тұр
Nomen nescio Белгiсiз бейне
Nomina sunt odiosa Аттарын атамай-ақ қояйық
Non bis in idem Бiр нәрсе үшiн екi рет жазалауға болмайды
Non est fumus absque igne От түтiнсiз болмайды
Non liquet Түсiнiксiз
Non omnia possumus Бiздiң барлығына бiрдей қабiлетiмiз жете бермейдi
Non omnia passum omnes Кiм болса, сол атқара беретiндей iс емес
Non omnis error stultitia est Кез келген қателiктi ақымақтық деп тануға болмайды
Non multa sed multum Аз да болса – саз
Non progredi est regredi Алға ұмтылмау, кейiн шегiну деген сөз
Non scholae sed vitae discimus Бiз мектеп үшiн емес, өмiр сүру үшiн оқимыз
Nota bene (N.B) Жақсылап байқап ал
Nosce te ipsum Өзiңдi өзiң тани бiл
Nunc Plaudite Ал ендi қол шапалақтаңдар!
Nudis verbis Бос сөз
Nulla actes ad discendum sera Үйрену ешқашан кештiк етпейдi
Nulla dies sine linea Бiр де бiр күн iзсiз-түссiз (еңбексiз) өтпесiн
Nullus juxta proprtiam voluntatem incedat Ешкiм өздiгiнше кiрмесiн
Nullum malum sine aliquo bono "Жаман айтпай жақсы жоқ!"
Nunquam rotrorsum, semper ingrediendum Бiр қадам да шегiнбей, әрқашан алға ұмтыл
Oderint, dum metuant Жек көрсе мейлi, әйтеуiр қорқып тұрса болғаны
O, horror! Сұмдық-ай!
Omnia praeclara rara Жақсының бәрi де сирек кездеседi
Omnia mea mecum porto Өзiмдiкi әрқашан өзiммен бiрге
Omnium profecto artium medicine nobilissima Барлық ғылымдар iшiндегi ең мәртебелiсi – сөз жоқ медицина болып табылады
Omnium consensu Көпшiлiктiң келiсуiмен
Omne nimium nocet Артық нәрсенiң бәрi де зиян
Omne initium difficile est Әрқашан да бастау қиын
Omne vivum ex ovo Тiршiлiк дәнi тұқымнан өнедi
Omnes et singulos Бiрге және жеке-жеке
Omne vivum ex vivo Барлық жанды тiршiлiк тiрi жан иесiнен шыққан
Omnis ars naturae imitatio Өнердiң бiрi табиғатқа елiктеуден туады
Omnis curatio est vel canonica vel coacta Емдеудiң барлық түрi не дәстүрге, не күшке негiзделедi
Opera et studio oportet vivere Еңбектенiп, талаптанып өмiр сүру керек
Opus citatum Шығармада дәйектемелер келтiру
Optimum medica – mentum quies est Ең тәуiр дәрi – тыныштық
O tempora, O mores Уа, заман, уақыт! Уа, дәстүр салттарым!
O sancta simplicitas Уа, қасиеттi кiшiпейiлдiлiк!
Otium dat vitium Мейрамшылдық ақыры жамандыққа соғады
Otium cum dignitate Абыроймен, құрметпен демалу
Otium post negetim Жұмыстан кейiнгi демалыс
Ora rotundo Бар дауыспен
Ore uno Бiр ауыздан
Oven lupo committere Қойды қасқырға тапсыру
Pacta servanda sunt Келiсiм-шартты орындау керек
Panem quotidianum Күнкөрiс ырзығы
Parvo contentus Азға қанағат ету
Pars pro toto Бүтiн орнына бөлiгi
Pauca verba Аз сөйлеп, көп тыңдау
Paurentas non est vitium Кедейлiк – кемiстiк емес
Pax huic domui et om ombinus habitantibus in ea Бұл үйге және оның барша тұрғын иелерiне тыныштық тiлеймiз
Pax vobiscum Аспаныңыз ашық болсын!
Per aspera ad astra Тар жол, тайғақ кешулер арқылы өрге тырмысу
Per aversionem Көңiл аулау үшiн
Per fas et nefas Шындықпен де, алдаумен де
Persona grata Сүйкiмдi жан
Per se Таза күйiнде
Pessium inimico – rum genus – Laudantes Ең жаман дерттiң бiрi – жағымпаздық
Periculum in mora Қауiп жайбарақатта
Perpetuum mobile Мәңгiлiк қозғалтқыш
Personaliter Жеке өзi
Plenus venter nons student libenter Тоқ қарын – бәләмге құлық қоймайды
Petetio principii Әлi дәлелденетiн қорытынды
Pia desiderata Iзгi ниет, игi тiлекпен
Post factum Орындалғаннан кейiн
Post hominum memoriam Есте жоқ ерте заманнан
Poculum, mane haustrum, Restaurat naturam exhaustam Ас – адамның арқауы
Post hoc, non est procter hoc Осыдан кейiнгi осының салдары деген сөз емес
Post – nati Жас ұрпақ
Post scriptum (P.S.) Жазылғаннан соң
Potius sero, guam numguam Ештен кеш жақсы
Praemia cum poscit medicus, sathan est Пара алған дәрiгер – шайтан
Primo, secundo, Ad tertium Бiрiншiден, екiншiден, үшiншiден
Primus agere Ең алдымен әрекет жасау керек
Primus inter pares Өз теңдестерi арасында бiрiншi
Primum non nocere Бәрiнен бұрын зиян келтiрмеу (ауруға)
Primum vivere Ең алдымен – тiршiлiк (өмiр)
Princip ium et fons Басы мен бастауы
Pro bono publico Жалпы игiлiгiмiз үшiн
Probatum est Мақұлданды
Pro centuma; pro mille Жүзге (мыңға)
Pro et contra Жақтаушы және қарсы
Pro domo mea Өзi үшiн, өзiнiң жеке мүддесi үшiн
Pro dost; pro die Бiр рет емге iшуге, күндiк мөлшерi
Pro forma Сырт көз үшiн
Pro memoria Есте сақтау үшiн
Pro me (рецептурада) – мен үшiн (дәрiгер үшiн)
Pro narcosi Наркоз үшiн
Propera pedem Жылдамдат, тездет
Proper Тиiсiнше, тиiстi түрде
Propter invidiam Көре алмағандықтан
Propositi virum Мақсатына жақындап келе жатыр
Propter necessitatem Қажет болғандықтан
Pro ut de lege Заңды түрде
Pulchre sedens melius agens Жетi рет өлшеп,бiр рет кес
Punctum saliens Мәндi орын, маңызды жағдай
Guae medicamente non sanat ferum sanat; quae ferrum non sanatignis sanat, quae vero ignis non sanat, insanabilis reputare opportet Дәрi емдей алмағанды пышақ емдейдi; пышақ емдей алмағанды от емдейдi; ал егер от та жаза алмаса онда сауықпайды деп есептеу керек
Guae nocent, docent Жамандық жирентедi де, үйретедi де
Gualis rex, talis grex Үйiрдiң бастаушысы қандай болса, басқасы да сондай
Gua non Мiндеттi шарт
Guantum satis Керегiнше, мол
Guasi Секiлдi, тәрiздi
Guodammode Белгiлi мөлшерде
Guod erat demostrandum Дәлелдеудi қажет етпейтiн нәрсенiң өзi де осы едi
Guod licet jovi, non licet bovi Әркiмнiң өз жолы бар
Guod volumus, ea libenter credimus Бiз не тiлесек, соған қалтқысыз сенемiз
Guod homines, tot sententiae Қанша адам болса, сонша пiкiр бар
Gui bene dignoscit, bone curat Кiм дұрыс диагноз қойса, сол жақсы емдейдi
Guibuscumque viis Қандай жолмен болса да
Guid prodest Бұл кiмге пайдалығ
Guilibet fortunae suae faber Әркiм өз бақытының қожасы
Gui pro quo Бiреу орнына басқа былық, шатасу, жаңылысу
Guiquid agis, prudenter agas et respice finem Не iстесең де ақылмен атқар, артын ойлай бiл
Guidquid praecipies, esto brevis Не нәрсенi үйретсең де, қысқа сөйлеу бiл
Gui scribit, bis legit Жазған кiсi екi рет оқиды
Guis hominum sine vitiis Кемшiлiксiз кiм бар екенғ
Gui tacet, consentire videtur Үндемеу – келiскендiктiң белгiсi
Rara avis Ақ қарға сирек кездесетiн құс
Radices litterarum Ғылымның тамыры ащы да, жемiсi тәттi
Rectus in curia Сенiмiң мықты болсын
Repetitio est mater studiorum Қайталау – оқу анасы
Rem cum cura age Iстi қамқорлықпен атқар
Remotis testibus Ешбiр куәсiз
Restrictive et conditionaliter Шектеулi және шартты
Respice finem Әлiптiң артын бақ
Respitutio ad integrum Толық қалпына келтiру
Ridens verum dicere Күле отырып, шындықты айту
Salus populi suprema lex Ел игiлiгi – ең жоғарғы заң
Sancta sanclorum Әулиенiң әулиесi
Sapient sat Ақылы бар адамға жеткiлiктi
Scelere velandum est scelus Жауыздықты жасыру да жыуыздық болып табылады
Scientia potentia est Бiлiм - құдiретте күш
Scilicet (scil) Атап айтқанда, яғни
Sed semel insanivimus omnes Бiр кезде бәрiмiз де ақымақ болған шығармыз
Semper in motu Әрқашанда қозғалыста, мәңгi қоқғалыс
Semper idem Баяғы жартас – бiр жартас
Semper percutiatur leo vorans Көп асқанға бiр тосқын
Semper virens Мәңгi жастық
Sero venientibes ossa Сыбағадан құр қалады
Servabit odorem testa diu Иiс ыдыста ұзақ сақталады
Si vera narretis, non opus sit testibus Егер шындықты айтып тұрсаң, куә керек емес
Si perva licet componere magnis Егер азды көппен салыстыруға болатын болса
Sic Осылай!
Sic fuit, est, et erit Осылай болған, қазiрде солай, кейiн де солай болмақ
Si vis amari, ama Егер сүйiктi болғың келсе – сүйе бiл!
Sic transit gloria mundi Жер бетiндегi даңқ осылай өтпек
Similia similibus curantur Неден ауырсаң сонымен емдел (сынаны сынамен шығарады)
Sine cura Құрметтi лауазым (жеңiлдiгi көп)
Sine ira et studio Ашу шақырмай, бiр жақты кетпей
Sine mora Кешiктiрмей
Sint ut sunt, aut non sint Болса осылай болсын, болмаса жоғының өзi жақсы
Sint tibi terra levis Топырағың торқа болсын
Sit vinea verbo Рұқсат етсеңiз айтайын
Sol lucet omnibus Күн нұры баршаға ортақ
Specie Сырт көзге
Spectatum veniunt, veniunt spectentur ut ipsae Олар көру үшiн әрi өздерiн көрсету үшiн келедi
Spes reconvalescendi Аурудан айығу деген үмiт
Sponte sua Өз еркiмен
Statim atque instanter Тап қазiр және еш кiдiртпей
Status idem Бұрынғы қалпы
Status praesens Қазiргi жағдай
Status quo Бұрынғысынша, жағдайы өзгерiрiссiз
Strictissime Өте қатал
Sua sponte Өзiмен-өзi, өз еркiмен
Sub conditione Шартпен
Sub divo Ашық аспын астында
Sub sigillo confessionis Қадiр - құрмет белгiсi ретiнде
Sub specie aeternitatis Мәңгiлiк тұрғысынан алып қарағанда
Sub umbra vitis sui Тату көршiлiк
Subito Сол сәтте
Sui generis Өзiндiк ерекшiлiгi бар
Sui juris Өз хұқы, хұқына
Summa summarum Соңғы қорытынды
Summum bonum medicinae sanitas Медицинадағы ең жоғарғы мақсат – денсаулық
Suo moda Өз бетiнше, өздiгiнше
Surge et age Бас көтерде әрекет ет
Sursum corda Көтер басыңды, батыл бол, Сенiмдi бол!
Suum cuique tribuito Әркiм өзiнiкiн алсын
Suum cuique Әркiмге өзiнiкi!
   
Tabula rasa Сүртiлген, яғни таза тақта
Taebula vitae Шектен тыс тойғандық, өмiрге жиренiшпен қарау
Tacet, sed loquiter Үндемейдi, бiрақ сөйлейдi
Tacido consensu Үнсiз келiсiммен
Tempora mutantur et ns mutamur in Illis Уақыт өзгередi, онымен бiрге бiзде өзгеремiз
Tempori parce Уақытты ұтымды пайдалана бiл!
Tempus nemini Уақыт ешқашан күтпейдi
Tenax propositi Дегеннен қайтпайтын жан
Terra incognita Белгiсiз, тексерiлмеген жер
Tertium non datur Үшiншiсi берiлмейдi, екiнiң бiрi
Tertius gadens Үшiншi қуанышта (екеу төбелескенде)
Testimonins pauperutatis Рухани жұтандықтың айғағы
Testis unus, testis nullus Бiр ғана дәлел – дәлел емес
Timer pedibus addit alas Қорқыныш аяққа қанат байлайды
Tota re perspecta Барлығын еске алғанда
Tradidit mundum dipulationibus Тыныштық шырқын талас-тартыс бұзады
Tres faciunt collegium Үш кiсi алқа құрады
Tria Videna sunt oratori: quid dicat et quo, quidgue loco, et quomodo Шешен үш нәрсенi: қай жерде, не айтуды және қалай айтуды бiлу қажет
Tu hominem esse memonto Адам екенiңдi естен шығарма !
Tumor, rubor, color, dolor et functio Laesa Iсiк, қызару, ыстық, шаншу және қызметiнiң бүлiнуi (гипократтың ауруды анықтайтын белгiлерi)
Tu nr ceda malis, seda contra audentar ito Ауыртпалық алдында басыңды име, оған батыл қарсы шық
Tuto, cito, jucunde Қауiпсiз, жылдам, ұнамды (емдеу туралы)
Ubi concordia, ibi victoria Келiсiм бар жерде – жеңiс бар
Ubi pus, ibi evacua Iрiңдеген жердi тазарту керек
Ubi ftimulus ibi affluxus Қай жер тiтiркесе, сол жерге қан келедi
Ultima ratio Соңғы дәлелдi шешiм
Uitra Жоғары дәрежеде
Umram suam metiut Көлеңкесiнен қорқады
Una hirundo non facit ver Жалғыз қарлығаш көктем жасай алмайды
Unde sit malum Зұлымдық қайдан шығады
Unum et idem Сол баяғы қалпы
Unun hamemus os, duas auten aures, ut plus audiamus, minus dicamus Ауыз –бiреу, құлақ – екеу: аз сөйле, көп тыңда
Unus dies gradus est vitae Бiр күн - өмiр сатысындағы бiр басқыш
Urbi et orbi Жараңдар, берi таман қараңдар
Ut desint veres, tamen est laudanda voluntas Әлi жетпесе де әрекет жасағанды мадақтауға болады (тәуекел түбi –жел қайық, өтесiңде кетесiң)
Utile dulci miscere Жанға жайлылықпен пайдалана үйлестiре бiлу керек
Ut quisque est dostissimus, ita est Modestissimus Кiм ақылдырақ болса, кiшi пейiлдiрек
Ut solutas, ita salutaberis Сауалына қарай жауабы
Ut sementum feceris, ita metes Не ексең соны орарсың
Ut supra Жоғарыда айтқандай
Usdue at apsurdum Тым қисынсыз, орынсыз
Usgue at finem Аяғына дейiн
Uses est optimus magister Тәжiрибе – ең жақсы ұстаз
Vade mecum Жол көрсеткiш, анықтама
Valeat-quantum Қанша қасиеттi болса да
Vale tandem, non immemor mei Қош !
Vale Сау бол қош бол !
Variatio delectat Көп түрлiлiк – көңiл ғанибетi
Varium et mutabile Құбылмалы және тұрақсыз
Venienti occurrite morbo Тақалып келе жатқан ауруды ескерте бiл
Ventus ubi spirat Жел қайдан соғатынын өзi бiледi
Verus amicus amici nunquam Obliviscitur Шын дос ешуақытта досын ұмытпайды
Verba movent, exempla trahunt Сөз ой салады, өнеге әрекет етуге бастайды
Verba magistri Ұстаз сөзi - ұлағатты адам сөзi
Verbum volans Абайсызда шыққан сөз
Veto Тыйым саламын
Via scientiatrum Бiлiмге жол, бiлiм жолы
Via Жолға ! сапарға !
Vice versa Екiншi жағында
Vile donum – vilis grantia Арзан қол сыйлық – арзан алғыс
Vinum locutum est Шарап сөйледi
Vires unitae agunt Күш қосылып әрекет етедi
Viribus unitis Күш бiрiктiре отырып
Vi Күшпен
Vir magni indenii Үлкен ақыл - ой иесi
Vis vim vi pellit Күштi-күш тойтарады
Vita sine litteris – mors est Ғылымсыз өмiр тұл
Vita sinelibertate nihil Бостандықсыз өмiр – бос қиял
Vis medicatrix naturae Табиғаттың емдiк күшi
Vivat Жасасын !
Vivere voco mortuos plango Тiрiге – салауат, өлiге – иман
Vix licitum Қажеттiлiкке орай рұхмат етiлген
Volentem ducunt fata nolentem trahunt Үмiт - қанат бiтiредi, уайым – су түбiне батырады
Volens – nolens Ерiктi, ерiксiз
Vox audita later, littera scripta manet Естiген сөз ұмытылар, жазылған сөз- таста қалар

Пайдаланған әдебиеттер

1. Алфавитный указатель // Международная классификация болезней:

Пересмотр 1975 г.: - Женева, 1983. – Т.2. – 585 с.

2. Карузин П.И. Словарь анатомических терминов. – М.; Л., 1928. – 292 с.

3. Машковский М.Д. Лекартственные средства: В 2 ч. – Мн., 1987. – Ч. 1. –

543 с.; Ч. 2. – 576 с.

4. Международная анатомическая номенклатура с официальным списком

русских эквивалентов. – 4-е изд. – М., 1980. – 240 с.

2. Международная анатомическая номенклатура. – 5-е изд., перераб. и доп. – М., 1986. – 318 с.

3. Международная гистологическая номенклатура / Под ред. Ю.Н. Копаева. – Киев, 1980. – 110 с.

4. Терминологический словарь: Термины и смысловое содержание определений основных понятий в области лекарственных средств и клинической фармакологии // Приказ МЗ СССР ғ 692 от 2 июля 1980 г.

5. Чернявский М.Н. Краткий очерк истории проблем упорядочения медицинской терминологии // Энциклопедический словарь медицинских терминов : В 3 т. – М., 1984. – Т. 3. – с. 410-425.

6. Чернявский М.Н. Латинский язык и основы фармацевтической терминологии: Учебник для фармацевт. ин-тов – 2-ое изд. – М., 1984. – 320 с.

7. Чернявский М.Н. Терминология медицинская // БМЭ: В 30 т. - М., 1985. – Т. 25. – с. 4.

8. Чернявский М.Н., Михайлов С.С., Бахрушина Л.А. Вопросы унификации и стандартизации латинксих терминов в связи с 5-м изданием международной анатомической номенклатуры // Архив анатомии, гистологии, и эмбриологии. – М., 1987 г. – ХСИ. – Вып. 2. – с. 96-98.

9. Энциклопедический словарь медицинских терминов: В 3 т. – М., Ahrens G. Naturwissenschaftliches und medizinisches Latein. – Leipzig, 1978. –356 s.

10. Книпоич М.Ф. Словарь медицинской терминологии (латинско-украинско- русский). Киев, 1948.

11. Едидович Е.С. Краткий словарь медицинских терминов. М., 1955.

12. Арнаудов Г.Д. Медицинская терминология на пяти языках. София, 1979.

13. Рақышев А. Анатомия терміндерінің сөздігі. Алматы, 1994.

14. Рақышев А. Международная анатомическая номенклатура. Алматы, 2003.

Мазмұны:

Кіріспе ------------------------------------------------------------------------------------- 3 бет

1 сабақ. Латын алфавиті. Фонетика. Дауысты дыбыстың оқылуы.

Дифтонгтар мен дауыссыз дыбыстың оқылу ережелері. -------------------------9 бет

2 сабақ. Буынның ұзақ және қысқа оқылуы. Екпін ережесі.

Анатомиялық терминдердің құрылымы. ------------------------------------------ 13 бет

Наши рекомендации