Минималды ми дисфункциялары. Тиктер, кекештену, энурез
Минималды ми дисфункциялары қимыл, сөйлеу, мінез-құлықтың бұзылыстарымен көрініс беретін жеңіл неврологиялық бұзылыстар. Синонимдары- жеңіл балалар энцефалопатиясы, балалық диспраксия, инфантильды психоорганикалық синдром, минималды ми салдануы.
Этиологиясы, патогенезі: ММД пайда болуына анте, интранаталды кезеңдердегі ми гипоксиясы, әсіресе шала туған балалрдағы ми бұзылыстары маңызды роль атқарады. Ерте жастағы балаларда ММД 25 пайыз жағдайларда эпилепсия, олигофрения, бас сақинасы бойынша ауыр анамнезі анықталады, бұл өз кезегінде тұқым қуалаушы факторлардың да әсер ететіндігін көрсетеді. ММД пайда болу механизмінде серотонин, дофамин, адренергиялық жүйелердің гипофункциясының да себебі бар.
Клиникасы. Перинаталды патология кезінде 70-80 балаларда нәрестелік кезеңде жеңіл жалпы милық немесе сирек жағдайларда ошақтық симптоматика анықталады,олар кезінде перинаталдық энцефалопатия деп диагноз қойылып, олардың клиникалық белгілері бір жас көлемінде жойылып немесе психомоторлық дамудың тежелуімен көрініс береді. Мектепке дейінгі және мектеп жасындағы балаларда органикалық бұзылыстардан функционалдық өзгерістер басым болады. Балалар шамадан тыс белсенді, зейін қоюы қиындайды, сабақ үлгерімі нашарлап, бөтен ортада бейімделуі төмендейді. Кейбір жағдайда есту, ойлау қабілеті төмендейді. Мұндай балаларды қарағанда мидың жеңіл органикалық бұзылыс белгілерін көруге болады, оларға қыликөздік, мұрын ерін қатпарының асимметриясы, бұлшық ет дистониясы, сіңірлік рефлекстердің аисмметриясы байқалады. Балалардың қимылында саусақтық апраксия байқалады. Мұндай балаларда нәзік қимылдар қиындайды, яғни ине мен жіп ұстау, түйме салу, аяқ киімінің бауын байлау тәоізді қимылдары бұзылады. Сонымен қатар, вегетативті бұзылыстар- тершеңдік, тамыр соғысының, артериалды қысымының лабильділігі, акроцианоз, қызыл дермографизм байқалады.Осы кезде әр түрлі невроз тәрізді бұзылыстар: гипербелсенділік, тиктер, энурез, түнгі энкопрез, кекештену байқалуы мүмкін. ММД клиникалық көріністері инфекциялардың, интоксикациялардың, стерсстік жағдайлардың әсерінен күшеюі мүмкін. Балалардың жасы өсе келе бұл өзгерістер азайып, мінез-құлқы түзеле бастайды.
Диагностикасы: ММД сыртқы белгілерінің арнайы сипаттамасы болмаса да,диагностикасы клиникадық мәліметтерге негізделеді. Бұл кезде басты назар неврологиялық микроорганикалық белгілерге ғана емес, функционалдық бұзылыстар, мінез-құлқының өзгеруі мен мектептегі үлгерімінің деңгейіне байланысты. ММД синдромын көбінесе невроздар мен олигофрениялардан ажырату керек.
Емдеуі: ММД емдеу шараларына ең бастысы дұрыс тәрбие мен психотерапия жатады. Белсенді ойындар, ЛФК жақсы әсер етеді. Баланың жағдайына байланысты тыныштандыратын заттарды – валериана тұнбасын, транквилизаторлар, антидепрессанттар, ноотропты заттар-аминалон
Пирацетам, пантогам, витаминдер, қылқанды ванналар, электро ұйқы, ине рефлексотерапия, физиопроцедураларды қолдануға болады.
Тиктер:- бет, мойын, иық аймағындағы жылдам, клоникалық, ырғақты, стереотипті қимылдар. Ең жиі кездесетін формасы балаларда гиперкинездер түріндекездеседі. Тиктер көбінесе 6-8 жаста, сирек ерте балалық шақта кездеседі.
Этиологиясы: тиктердің пайда болуында басынан өткерген жүйке жүйесінің органикалық аурулары, жедел немесе созылмалы психотравмалар, соматикалық аурулар әсер етеді.
Клиникалық және электрофизиологиялық зерттеулер экстрапирамидалық жүйе мен мидың терең құрылымдары аймағындағы органикалық бұзылыстарды анықтаған. Тиктер кезінде балаларда холинергиялық субкомпенсация, қанда гистаминнің көбеюі, серотонин-моноаминоксидаза жүйесінің төмендеуі байқалады. Содан соң әр түрлі эндо, экзогенді факторлардың әсер етуінен декомпенсация пайда болып, тиктер дамиды.
Классификациясы бойынша тиктер пайда болу себептеріне байланысты органикалық, психогендік, невроз тәрізді, гиперкинездер деп бөлінеді.
Клиникасы: Тиктердің сыртқы көріністері әр түрлі. Олар көбінесе жиі кірпік қағу, қабақты көтеру, аузын ашу, басын айналдыру сияқты еріксіз қимылдармен көрініс береді.
Органикалық тиктер бас миының органикалық ауруларынан кейін,әсіресе, ревматикалық энцефалиттерден кейін пайда болады.
Диагностикасы: Тиктерді кіші хорея мен күрделі абсанстардан ажырату керек.Абсанстардан соң естен тану мен толық амнезия байқалады, ал тиктер кезінде мұндай өзгерістер болмайды.
Емдеуі: Тиктердің барлық түрлеріне күн тәртібін сақтап, баяу, тыныш қимылдармен шұғылдандыру керек. Физиотерапиялық емдерден рудотель 5-10мг таңертең және кешке қабылдау керек. Электроұйқы мен инерефлексотерапия қолдану керек.
Жүйке жүйесінің негізгі қызметі-сыртқы және ішкі орта шарттарына байланысты физиологиялық процестерді реттеу.Ұрықтың жүйке жүйесі эмбрионалды өмірдің ерте кезеңдерінде дами бастайды. Эктодермадан жүйке пластинасы, одан соң жүйке саласы, одан соң жүйке түтікшесң пайда болады.
Апталық эмбрионда жүйке түтікшесінің оралды бөлімінің жуандауы байқалады.Дамудың 3-ші аптасында жүйке түтікшесінде үш алғашқы ми қапшықтары пайда болады, олардан бас миының негізгі бөліктері дамиды. Дамудың 3-ші айында ОЖЖ
1. Клиникалық формалары (дәрежелеріне қарай)
Жеңіл дәреже – негізінде гемоликвородинамиканың бұзылуы,қайтымды морфофункционалды ығысулар.
Орта дәреже – негізінде ісікті-геморрагиялық өзгерістер, функционалдық жүйелердің туа пайда болған жеткіліксіздігі, дистрофиялық өзгерістер мен мидың ошақты глиозы.
Ауыр дәреже – негізінде ми ісігі, ауқымды қан құйылулар, метаболизмнің терең бұзылыстары, дамудың артта қалуы, атрофия, глиоз.
2. Аурудың кезеңдері
Жедел-7-10 күннен 1 айға дейін,
Жеделдеу, ерте қалпына келу – 4 айға дейін,кеш кезеңі 4 айдан 12-24 аға дейін.
3. Зақымдану деңгейі
Ми қабықтары мен ликвор өткізгіш жолдар, ми қыртысы,қыртыс асты құрылымдар, ми сабағы, мишық, жұлын, шеткері жүйкелер, аралас формалар.
4. Клиникалық синдромдар
А. Жедел кезеңінің синдромдары
· Комалық
· Қимыл бұзылыстары
· ОЖЖ жалпы күйзелуі
· Гипретензиялы-нидроцефалдық
· Тырыспа
· Жүйке-рефлекторлық қозу синдромы
Б. Қалпына кеду кезеңінің синдромдары
· Цереброастениялық
· Вегетативті-висцералды
· Қимыл бұзылыстары
· Тырыспа
· Гидроцефалдық
· Психомоторлық,сөйлеу алды дамуының кешеуілдеуі
· Статико-локомоторлық функциялардың бұзылуы
· Психикалық бұзылыстар
5. Ақыр соңын болжау
А. Сауығу
Б. Психофизиологиялық – сөйлеу қызметінің кешігуі
В.Жеңл симптоматикамен көрініс беретін энйефалопатия
1.шашыранды ошақты микросимптоматика
2.миішілік гипертензия
3.астеноневротикалық синдром
Г.Жүйке жүйесінің органикалық зақымдалуы-қимыл, сөйлеу, психикалық бұзылыстар, симптоматикалық эпилепсия, прогрессивті гидроцефалия, балалардың церебралды салдануы.
1.Аурудың жедел кезеңі келесі синдромдармен сипатталады:
Коматоздық синдром естің болмауымен көрінеді. Ол мидың ісінуі мен миішіне ауқымды қан құйылудан кейін дамиды. Клиникасында бұдшық ет гипотониясы, туа пайда болған рефлекстер, әсіресе жұту мен сору рефлекстері жойылады. Қарашықтары кішірейіп, анизокория дамуы мүмкін, қарашықтардың жарыққа рефлексі әлсіз немесе болмайды, кейде қыликөздік, орталық типті бет жүйкесінің жеткіліксіздігі, нистагм байқалуы мүмкін.
Команың 3 дәрежесі бар 1 дәрежесінде беткейлік сезімталдық жойылып, тері рефлекстері төмендейді. 11 дәрежелі комада сезімталдықтың, тері рефлекстерінің жойылуы, бұлшық ет атониясы байқалады. 111 дәрежелі комада нистагм, қыликоздік, бұдшық ет атониясы, арефлексия, қарашықьардың жарыққа рефлексі жойылып, олардың кеңеюімен сипатталады.
ОЖЖ жалпы күйзелуі синдромы ОЖЖ орта дәрежелі бұзылуы кезінде байқалады. Ол гиподинамия, гипорефлексия, бұлшық ет гипотониясымен анықталады.
Гипертензиялық синдром ликворлық қысымның жоғарылауымен сипатталады. Клиникалық көрінісі: вертикалдық жағдайда баланың үлкен еңбегі үлкейіп, тері асты веналары кеңейеді, лоқсу, бұлшық ет тонусының жоғарылауы, спонтанды Моро рефлексі, терең рефлекстердің жоғарылауы, гиперестезия, иек пен қолдардың треморы, ұйқының бұзылуы. Ликвор қысымы 100 мм су бағ. бойынша асады.
Гидроцефалдық синдром гипертензиялық синдромнан кейін дамып, одан мидың сусіңділенуімен ерекшеленеді. Клиникалық көрінісі жоғарыда көрсетілген белгілерден басқа бастың,үлкен еңбегінің патологиялық ұлғайып, тігістердің ажырауы, Грефе синдромы, экзофтальмия пайда болады.
Тырыспа синдромы перинаталды энцефалопатияның орта мен ауыр дәрежесінде байқалады. Нәрестелерде тырыспа миға қан құйылуынан, гипогликемия, В6 витаминінің жеткіліксіздігінен, гипоксиядан, гипо- немесе гипернатриемия, нейроинфекция, гипомагниемия, метаболизм бұзылуынан кейін пайда болады. Тырыспа әр типті: тоникалық, клоникалық, миоклониялық, тонико-клоникалық, таралуы бойынша фокальды және жайылған болып бөлінеді.
Жоғары нейро-рефлекторлық қозғыштық синдромы перинаталдық энцефалопатияның жедел кезеңіне тән және клиникалық көрінісінде мазасыздану,иек пен қол-аяқ треморы, ұйқының бұзылуымен байқалады.
2. Қалпына келу кезеңі жеңіл және орта дәрежелі зақымдануы бар балаларда кездесіп, мидың қызметі жылдам қалпына келеді.
Цереброастениялық синдром –жеңіл дәрежелі зақымдануы бар балаларда байқалады. Қалыпты психикалық және физикалық дамыған балаларда сыртқы факторлардың әсерінен эмоционалдық әлсіздік, жалпы қимыл бұзылыстары, туа пайда болған рефлекстердің күшеюі, спонтанды Моро рефлексі, ұсақ амплитудалы тремор, ұйқының бұзылуы байқалады.
Вегето-висцералды дисфункция синдромы: диэнцефалдық реттелудің бұзылуынан пайда болады. Бұл синдромға вегето-тамырлық дақтардың пайда болып, өткінші цианоз, терморегуляциялық бұзылыстар, асқазан-ішек дисфункциясы тән.
Қозғалыс бұзылыстары синдромы қимыл белсенділігінің жоғарылауы немесе төмендеуі,бұлшық ет гипотониясы немесе гипертониясы, моно-, геми-, тетрапарез, гиперкинездермен сипатталады.
Бұлшық ет гипотониясы мишық, жұлынның алдыңғы мүйіздерінің зақымдануынан кейін пайда болады. Бұлшық ет гипертониясы пирамидалық жолдың зақымдануынан кейін терең рефлекстердің күшеюімен, Бабинский рефлексінің болуымен сипатталады.