Керек.Алынатын өнімдер: C2H5Cl (этилдеуші реагент),C2H5Br(төртэтил Pb).
б) Үш байланысты ацетилен көмірсутектері.
CH 
CH + HCl ®CH2 = CHCl - 
Ho298 = 112.4 кДж/моль
Ацетилен сатылы гидрогалогенденеді:
CH CH + HCl ®CH2 = CHCl + HCl ® CH3-CHCl2
бірінші саты екінші саты
Бірінші сатылы реакцияны интенсивтендіру үшін [Сu+] HgCl2 селективті катализатор қолданылады.Бірақ, Hg2+ ацетиленнің гидротациясын катализдейтіні белгілі.Сондықтан сулы ортада емес,газды фазада 1500-2000С температурада құрғақ реагенттер қолданып жүргізеді. Сu2Cl2 катализдік әсерінен жанама:
2CH CH®CH C-CH= CH2 димерленуі жүруі мүмкін.
винилацетилен
Сондықтан HCl артық мөлшерін қолдану қажет.Катализатор әсерін төмендегі механизммен түсіндіреді:
CH CH + М+® CH CH® М+ + Сl- ®СНCl=CHM + Н+ ® СНCl= CH2
4. Ароматты қосылыстарды галогендеу.
R тізбектік механизммен C6H5Cl ядроны және бүйір тізбекті галогендеу жүреді.
Ионды – катализдік галогендеу. Ионды – катализдік галогендеу реакциялары ароматты қосылыстарда апротонды катализаторлар қатысында жүреді(FeCl3).
HCl
||
Cl
+ Cl2 ® Cl2 + FeCl3® + FeCl4 +
-НCl
p-комплекс s-комплекс
+ FeCl3
Ароматты ядрода орынбасарлардың болуы (электронодонорлар) SE реакцияларын жақсартады,ал электроноакцепторлар ядроны дезактивтейді(өте қиын жағдайда м-орындарға барады).Өнімдер: C6H5Cl-еріткіш,нитрохлорбензол,хлоранилин алудағы аралық өнім (инсентицид ДДТ),C6Cl6- гексахлорбензол,феноляттар алудағы аралық өнім,C10H7Cl-хлорнафталин,этил сұйықтығы мен воск алмастырғышын алудағы аралық өнім,хлорланған бифенил немесе савол-полимерлер,пластификаторлар және жағар май ретінде,ағаш консерванты ретінде қолданылады.
4а. Фенолды хлорлау кезінде сатылы хлорфенолдар алынады.
O-ClC6H4OH
C6H5OH + Cl2® + Cl2®2,4-Cl2C6H3OH + Cl2®
n-ClC6H4OH
®2,4,5-Cl3C6H2OH + Cl2®2,4,5,6-Cl4C6HOH + Cl2®Cl5C6OH+ Cl2®C6H6
Соңғы C6H6 + H2O ® Cl4C6O2
- Құрамында О- және N- бар қосылыстарды галогендеу.
Спирттердегі ОН – тобына НCl-мен әсер еткенде экзотермиялық қайтымды реакция жүреді:
CH3OH + HX ® CH3X + H2O
Егер спирт үшіншілік,екіншілік және жоғарғы біріншілік болса,онда сұйық фазада катализатор қатысуынсыз жүргізіледі.Тепе-теңдікті оңға ығыстыру үшін суы әкетіп отырады.Реакция механизмі:
+
ROH + HX ®ROH2 + X- ®RX + H2O
+
Алдымен спирт протонданып,оңай кететін OH2 тобы нуклеофильді X- реагентке ауысады.
Төменгі біріншілік спирттерде катализаторлар H2SO4 қатысуы керек.Мысалы,этилбромид алу үшін
C2H5OH + NaBr + H2SO4 ® C2H5Br + NaHSO4 + H2O
Мұндағы H2SO4 өзіне суды сіңіреді,тепе-теңдікті оңға ығыстырады және
HBr генерациялайды.Өнімдер:CH3Cl –хлорметан.
5а. Спирт,альдегид,кетондарды хлорлау.
CH3CH2OH + Cl2®CH3CHO+ Cl2®CH2ClCHO+ Cl2®CHCl2CHO +Cl2®
®CCl5CHO
Бастапқы реагент альдегид болса,хлорлау реакциясының лимидтеуші сатысы – енольдену реакциясы болып табылады:
+
CH3-CHO +H+®CH3-CH=OH®CH2=CHOH + Cl2®ClCH2-COH
-H+ -HCl
Осы жолмен қышқылдар туындылары алынады:
CH3-COCl + Cl2®ClCH2-COCl
5б. Азот атомы бойынша хлорлау.
Азот атомын хлорлаудың маңызды өнімдері:монохлораминдер,дихлораминдер,гексахлораминдер-дезинфекциялық заттар алынады.
Лекция №9-10.
Гидролиздеу,гидраттау,дегидраттау және этерификациялау реакцияларының теориялық негіздері.