Улы әсер ететін дәрілік заттар

Амидопирин, аналгин, фенацитин, бутадиен – ауру басқыш, ыстық түсіргіш және қабынуға қарсы қолданылатын дәрілер. Мөлшерден тыс көп қолданғанда организм уланады. Улану жіті және созылмалы түрде өтеді.

Жіті түрінде – құлақ шыңылдап, ентігеді, дене температурасы төмендеп, жүрек соғу жиілейді, құсады, әлсірейді, мидриоз, естен танады, қан қысымы төмендейді.

Созылмалы улану кезінде жалпы әлсіреуі, бас ауруы, қозу, ұйқының бұзылуы, жүрек шаншуы және айнуы, тәбеттің нашарлауы секілді белгілер байқалады. Солармен қатар, орталық жүйке жүйесі қызметі бұзылып ішкі органдар зақымданады.

Аминазин және т.б фенотиазин туындыларымен улану – бұл дәрілер нейролептикалық заттар. Организмді тыныштандырады. Мөлшері көбейіп кеткенде уланып, жалпы әлсіздік, ауыздың кебуі, жүрек айну, бас айналу, қарашықтың тарылуы, естен тану секілді белгілер көрсетеді. Сонымен қатар тері дерматитін, экзема, т.б аллергиялық аурулар байқауға болады.

Емі. қарынды әлсіз тұзды сумен шаю, В₁-6 %-2мл, коллапс кезінде кофеин бензонат натрий 10%-1мл, 5% 2мл эфедрин гидрохлоридін, йод қолдану керек.

Антибиотиктер–микробтардан, өсімдіктерден және мал өнімдерінен алынатын микробтарға қарсы заттар.

Адамға егілетін мөлшері- стерептомицин 0,1мг/м³, тетрациклин 0,1мг/м³ олармен жанасу теріні зақымдайды (бөртпе, дерматит, экзема), коньюктивит, ринит, астма, жиі несеп бөлу, есту қабілетінің нашарлауы, бас айналу сияқты белгілер білінеді.

Антибиотиктер ас қорыту жүйесіндегі микрофлоралар құрамын өзгертіп, дисбактериоз шақырады.Сонымен қатар, патогенді микробтар әсерін күшейтіп, Candida тұқымдас саңырауқұлақтардың көбеюін мүмкіндік жасайды осының нәтижесінде іш өту, эрозия және тік ішек жарасы т.б патологиялық өзгерістер дамиды. В₁ және В₂ витамин жетіспеуінен витамин жетіспеушілігі, аллергия байқауға болады.

Емі.Саңырауқұлақтармен уланғанда тері жарақаттанады 1-2% иод ерітіндісі, эозинменнің спирттегі ерітіндісі, күкірт салицил сүртпесімен ішке-ниститин, декомиен.

Витаминдермен улану

Тиамин (В₁)жоғарғы тыныс жолдарын зақымдайды; дерматит, аллергиялар шақырады.

Цианокобаламин (В₁₂)- бұл витаминдер көп қолданғанда-организмге ттітіркендіріп әсер ететін болғандықтан кобальтқа, осы витаминнің өзіне деген бейімделу күшейеді.

Алколоидтар- морфин, попаверин, эфедрин анобазин т.б ұзақ уақыт қолдану нәтижесінде тамырлардың дисфункциясы нашарлап, аллергиялық дерматит, атрофиялық ринит,фарингит байқалады, тыныс алу жүйесі жұмысы нашарлайды, қарыннан бөгде зат сөл бөліну нашарлайды, қуықтың бұлшық еттерінің тонусы күшейіп, спинктр тартылып қалады, зәр бөлу қиындайды.

Нейролептиктерден улану

Нейролептиктер, фенотизиндер, тиоксантендер және бутерофенондар болып бөлінеді.

Фенотизиндер:

- Хлорпромазин

- Трифлюоперизин

- Перфеназин

Тиоксантендер:

- Хлорпротиксен

Бутерофенондар:

- Дроперидол

- Галоперидол

Егер трицикликалық антидепрессанттар ООЖ қоздырса, ал нейролептиктер оларды басады. Олардың әрекеті сан-салалы, олар допаминергиялық, холинэргиялық, гистаминдік, серотиндік рецепторлардың бөгетімен байланысты, әрі маңдайлық бөліктің төменгі құрылымына импульстердің берілуіне кедергі келтіреді. Нейролептиктер ми қабығының астындағы жиынтығында, әсіресе дофаминді рецепторлар қарайып ісінген жерге әсер етеді. Мұндай аминазин, тиоредазин, девопрамазин сияқты нейролептиктер норадренергиялық рецепторларға, ал галоперидол-допаминергиялық рецепторларға күшті әсер етеді. Сондай-ақ, нейролептиктердің құсық болдырмайтын (бутирофенондар, фенотиазиндер) қасиеті бар. Олар 4 қарын түбіндегі тригер-аймағындағы нейрондарды басады. Термореттеу орталығының ішкі секреция бездеріне байланысты гипоталамо-гипофизарлы белсенділігін басады (гипотензия әсері). Сорудың төмендеуі ішкі қабырғаларының қабынуына байланысты. Фенотиазиндер тобындағыларға (аминазиндерге) биотасмалдау тән. Метобализм ішекте ферменттермен ғана емес, ішкі бактериялармен де болады, метобализм бауырда да жалғасады. Көп мөлшерде метобалиттер пайда болады, олардың биологиялық белсенділігінің жоғалтпайтын 150 түрі бар.

Нейролептиктердің уытты қасиеті екі топқа бөлінеді:

- ООЖ улануы;

- Басқа ағзалар мен жүйелерді улауы.

Орталықтан орташа тыныштандыратын, әрі антихолинергиялы тыныштандыратын әсері, ООЖ қозуын басуға негізделген. Нейролептиктердің улы мөлшері ретикуярлық формацияны қоздырады, ол ООЖ-ның белсенділігіне және қозуына жауап береді. Гипаталамустың қозуы гипотензияға әкеліп соқтырады. Басқа ағзалар мен жүйеге антихолинергиялық әсердің тиімділігіне қарамастан, альфа-адренэргиялық блок көз қарашығының кішіреюін тудырады. Жүректің тез соғуына антихолинэргиялық әсер етеді. Альфа-адренэргиялық блок қан тамырларының кеңеюін және қалыпты гипотензияны тудырады. Жансызданғанда көңілсіз күй кештіру PR, QT ара қашықтығын ұзартады, St сегментін төмендетеді.

Уланудың алғашқы белгілері. Дистоникалық реакциялары (48-72 сағать аралығында) көздің қайта ауруы, тілдің, еріннің ауруы, жақтың, тамақ бұлшық еттерінің түйілуі, мойын еттерінің ауруы, омыртқаның бір жағына қарай қисаюы, қарынның алдыңғы қабырғасының түйілуі. Малдың жата алмауы салдарынан тік тұруы – ауру басталғаннан 5-6 күнге дейін созылады. Қимылдың бұзылуы, қозғала алмаушылық, бұлшық еттің ширығуы, «сүйретіліп жүру» қозғалыстың жасандылығы, баяу қозғалу, өз бетімен істелінетін қозғалыстың кешеуілдеуі (көп жылғы терапиядан кейін), беттің, тілдің, еріннің еріктен тыс қайталанатын қозғалысы.

Емдеу сырттан тез мұзбен суытуды, әрі ішкі қан тамырларына (қ/т) бензодиазепинді енгізуді қажет етеді, бұл бұлшық еттің ширығуын азайтады, одан әрі нейролептиктерді енгізбей шұғыл терапия жүргізуге болады (АВС). Нейролептиктерден улану синдромы 10 күнге дейін созылады. Егер бұл синдром күшейген болса, онда ауруға нейролептиктерді қайталаудың қажеті жоқ.