Дәрісханалық кешен

Тақырып №1: Операциялық жүйелердің құрамы және функциялары. .

Мақсаты:Операциялық жүйелердің анықтамасын білу. Олардың түрлерінмен танысу және программаларымен танысу.

Дәріс жоспары:

1. ОЖ программалары.

2. Операциялық жүйе ДЭЕМ-нің программалық құралдарының ажырамас бөлігі.

3. ОЖ функциялары.

Әрбір адамға ЭЕМ-нің барлық құрылғыларын басқару мүмкіндігін беретін, сол себепті басқа программаларды аппаратурамен байланыс жасаудан босататын, компьютерде жұмыс істегісі келетін әрбір адамға өте қажет операциялық жүйенің, яғна системаның алатын орны ерекше болып есептеледі.

Операциялық жүйе екі негізгі қызметті орындайды:

1. барлық қолданбалы және жүйелік программалардың жұмыстарын қолдап, олардың бір – бірімен және аппараттық жабдықтармен байланыстарын қамтамасыз ету;

2. әрбір адамға ЭЕМ –ді жалпы басқару мүмкіндігін беру.

ОЖ негізгі мақсаты – программалардың бір – бірімен және сыртқы құрылғылары мен әрекеттігін қамтамасыз ету, ЭЕМ –нің жадын бөлу, жұмыс кезінде туындайтын әртүрлі оқиғаларды анықтау, жұмыс нәтижелерін қағзға, экранға шығару жолдарын ұйымдастыру, мәліметтерді сыртқы ортадан алу және беру т.б. ОЖ –нің негізгі ядросы машина іске қосылған сәттен бастап ЭЕМ –нің жадында болады. Машинаны жалпы басқару үшін ОЖ –нің командалық тілі пайдаланады, оның көмегімен адам дискіні белгілеу, мәліметтерді көшіру, кез келген әртүрлі әрекеттерді орындайды.

Microsoft корпорациясының ОЖ даярлау жолындағы келесі елеуліқадамы болып ондағы графикалық интерфейс қондырма программа күінде емес, сол жүйенің ажырамас бөлігі болатын операциялық жүйені даярлау болып саналады . Осылайша Windows 95, Windows 98, және Windows NT операциялық жүйелері пайда болды. Қазіргі операциялық жүйелердің адамға беретін жеңілдіктері MS DOS жүйесінің мүмкіндіктеріне қарағанда өте жоғары, ал графиктік интерфейс солардың тек бір қыры ғана.

ОЖ функциялары. ОЖ программалары. Операциялық жүйе ДЭЕМ-нің программалық құралдарының ажырамас бөлігі болып саналады. Әрбір адамға ЭЕМ-нің барлық құрылғыларын басқару мүмкіндігін беретін, сол себепті басқа программаларды аппаратурамен байланыс жасаудан босататын, компьютерде жұмыс істегісі келетін әрбір адамға өте қажет операциялық жүйенің, яғна системаның алатын орны ерекше болып есептеледі.

Операциялық жүйе екі негізгі қызметті орындайды:

1. барлық қолданбалы және жүйелік программалардың жұмыстарын қолдап, олардың бір – бірімен және аппараттық жабдықтармен байланыстарын қамтамасыз ету;

2. әрбір адамға ЭЕМ –ді жалпы басқару мүмкіндігін беру.

ОЖ негізгі мақсаты – программалардың бір – бірімен және сыртқы құрылғылары мен әрекеттігін қамтамасыз ету, ЭЕМ –нің жадын бөлу, жұмыс кезінде туындайтын әртүрлі оқиғаларды анықтау, жұмыс нәтижелерін қағзға, экранға шығару жолдарын ұйымдастыру, мәліметтерді сыртқы ортадан алу және беру т.б. ОЖ –нің негізгі ядросы машина іске қосылған сәттен бастап ЭЕМ –нің жадында болады. Машинаны жалпы басқару үшін ОЖ –нің командалық тілі пайдаланады, оның көмегімен адам дискіні белгілеу, мәліметтерді көшіру, кез келген әртүрлі әрекеттерді орындайды.

Microsoft корпорациясының ОЖ даярлау жолындағы келесі елеуліқадамы болып ондағы графикалық интерфейс қондырма программа күінде емес, сол жүйенің ажырамас бөлігі болатын операциялық жүйені даярлау болып саналады . Осылайша Windows 95, Windows 98, және Windows NT операциялық жүйелері пайда болды. Қазіргі операциялық жүйелердің адамға беретін жеңілдіктері MS DOS жүйесінің мүмкіндіктеріне қарағанда өте жоғары, ал графиктік интерфейс солардың тек бір қыры ғана.

Бұдан былай Windows жүйесі деген сөзді Windows 3.1х (кез-келген сан) және Windows 95 операциялық жүйелері деп ұққан жөн.

Компьютердің жалпы құрылымында операциялық жүенің орналасуын келесі 1-суретте көрсетелік. Астында екі немесе оданда көп деңгейден тұратын аппаратты қамсыздандыру орналасқан.Ең төменгі деңгейде интегралды микро схемалардан,электронда-сәулелі трубкалардан, қоректену көздеріне тұратын физикалық жабдығы бар. Жоғарыда микроархитектуралық дейгей орналасқан. Осы деңгейде орталық процессордың ішкі регистрлеры, арифметика-логикалық жабдықтар орналасқан.

1-сурет. Компьютерлік жүйе аппаратты қамсыздандыру, жүйелік программалардан, және қосымшалардан тұрады.

Банктік жүйе	Авиабилеттердің сұранысы	Web-браузер
Компилыторлар	Редакторлар	Командалардың интерпритаторлары
Операциялық жүе
Машиналық тіл
Микроархитектура
Физические устройства

Арифметика-логикалық жабдықтар өңделетін процесстік әр тактісінде регистрден бір немесе екі операнд таңдалады (мысалы, қосы немесе логикалық амалдар). Нәтиже бір немесе бірнеше регистрде сақталады. Кейбір машиналарда миктопрограммалар деп аталатын амалдар программалық қосымшаларда бақыланады.

Кілт сөздер:графикалық интерфейс, Windows NT операциялық жүйелері Иллюстрациялық материал: слайдттар

Тақырып №2: Операциялық жүйелерде мәліметтермен басқару. .

Мақсаты:Операциялық жүйелердің ақтаратын қызметін білу. Олардың сыртқы құрылғыларымен.

Дәріс жоспары:

1. ЭЕМ сыртқы құралғылары. Файлдар, циклдар қабықшалар.

2. ОЖ - де мәліметтердің егжей-тегжейдігін ашу, адрестеу.

3. Дербес компьютердің ерекшеліктері және сипаттамасы.

Ақпараттық жабдықтар.Біз үлкен ЭЕМ-ді немесе дербес компьютерді алсақ та, олар бір-біріне ұқсас принципте жұмыс істейтін мынадай құрамнан тұрады:

орталық процессор;

енгізу құрылғысы;

есте сақтау құрылғысы;

шығару құрылғысы.

Орталық процессорбарлық есептеу мен информация өңдеу істерін орындайды. Бір интегралдық схемадан тұратын процессор микропроцессордеп аталады. Күрделі машиналарда процессор бір-бірімен өзара байланысты бірнеше интеграддық схемалар жиынынан тұрады.

Windows объектілі - бағытталған платформасы

Программалықөнімдерді өңдеудің қазіргі технологиясы обьект ұғымы негіз болатын объектілі-бағытталған программалаудың концепцияларында жұмыс жасайды. Интерактивті режимде жұмыс мүмкіндігі пайдаланушыға көрнекі графикалық саймандарды және әр түрлі көмектерді қолдануды ұсынады.

Объектілі-бағыттаушы программалаудың фундаментальды мінездемелері:

• Компьютерлік әлемде объектілермен жұмыс жасайды;
• Компьютердегі есептеу объектілер арасында мәліметтер алмасу жолымен жүзеге асырылады. *Объектілер хабарламаларды жіберу және қабылдау арқылы өзара әрекеттеседі.
• Хабар беру – әрекет орындау үшін берілетін сұраныс. Әр объект басқа объектілерден тұратын байланыссыз жадтан тұрады;
• Әр объект өзіне байланысты объектілердің қасиетін көрсететін класс болып саналады;
• Класта объект тәртібі көрсетіледі, сондықтан осы класқа жататын барлық объектілер бірдей әрекеттерді орындайды;
• Барлық кластар иерархиялық құрылымды құрайды.

Windows жүйелік ортасында әрекеттер тізімін орындау үшін:

• объектіні ерекшелеу керек, яғни экранда осы объект белгісінде тышқанның сол жақ батырмасын шерту;
• объект орындайтын әрекеттер тізбегінен меню көмегімен қажеттісін таңдау.

Файл деп ішкі жадыда белгілі атпен облысты алатын немесе программалар тізбегін айтады.

Енгізу құрылгысы информацияны компьютерге енгізу қызметін атқарады.

Есте сақтау құрылғысыпрограммаларды, мәліметтерді және жұмыс нәтижелерін сақтауға арналған.

Шығару қүрылғысыкомпьютердің жұмыс нәтижесін адамдарға жеткізу үшін қолданылады.

Кілт сөздер:графикалық интерфейс, Windows NT операциялық жүйелері, микропроцессор

Иллюстрациялық материал: слайдттар

Тақырып №3: Процесстерді, ресурстерды және тапсымаларды басқару. . .

Мақсаты:Операциялық жүйелердің анықтамасын білу. Олардың түрлерінмен танысу және программаларымен танысу.

Дәріс жоспары:

1. Процесстерді классификациялау. Ресурстарды классификациялау.

2. Процесстермен басқару. Процесстерді жоспарлау.

3. Кезек түсінігі.

4. Процесстердің әрекеттестігі.

5. Процессордың жұмысын жоспарлау.

6. Процессорды жоспарлау стратегиясы.

7. Виртуалды жадпен басқару.

Процессор – компьютердің ең негізгі құрылысы болып табылады. Ол программаларды орындайды және басқа құрылғылардыбасқарады.

Бір интегралдық схемадан тұратын процессор микропроцессор деп аталады. Жұмыс жылдамдығын көрсеткіші – мегагерц (МГц) бірлігімен өлшенеді.

Процесстер. Қазіргі көпшілік компьютерлер бір уақытта бірнеше амалдарды орындайды. Мысалы, пайдаланушымен программаны жүктегенде дискіден оқу және экранға немесе принтерге мәтінді шығарады. Көпесепті жүйеде процесс программалар арасында алмасады. Сонымен қатар ең қажетті уақытта процесс тек бір программамен жұмыс істейді, бірақ бірнеше секунд ішіндепайдаланушыға барлық программалармен паралельді жұмыс жасауға, сонымен бірге бірнеше программалармен жұмыс істеп үлгілері. Параллельді жүріп жатқан процесстердің жұмысын қадағалау қиын, сондықтан операциялық жүйелерді өндірушілер осы жұмысты басқарып, процесстер тізбегінің концептуальді моделін өндіреді.

Процесстің модельдері. Бұл модельде компьютердегі брлық функционалданатын программалық қамсыздандырулар тізбектелген процесстердің жиынтығы ретінде өзінің операциялық жүйелерін қосады. Процесс деп - командалар счетчигі, регистрлер және айнымалылар қамтитын орындаушы программа болып табылады. Әр процессте өзіндік орталық виртуальді процесс бар. Шын мәнінде нақты процессор процесстен процесске ауысады, бірақ жүйені дұрыс түсіну үшін процесстердің жиынтығын қарастыру дұрыс. Бұл ауыстыруды көпмақсатты немесе мультипрограммалау деп атайды.

Процесстің құрылуы.

Төменде процессті құрудың төрт негізгі оқиғалары келтірілген.

1. Жүйенің инициализациясы.

2. Процесті құрудың жүйелі сұраныс жұмыс процестері.

3. Процесті құрудағы пайдаланушының сұранысы.

4. Иницирленген і тапсырманың пакеті.

Тақырып №4: Оператормен байланыс.

Мақсаты: Байланыстарды білу.

Дәріс жоспары:

1. Пайдаланушымен байланыс. Интерфейстердің әртүрлілігі.

2. Терминалдар. Экран.

3. Пайдаланушының графикалық интерфейсі.

4. Графикалық интерфейстің негізгі элементтері.

Ақпараттық жүйелердің интерфейсі – бұл программалаушылардың кәсіптік тілдегі – компьютерді пайдаланушы мен ЕЭМ – нің өзара әрекеттесу «жазықтығы», яғнижүйенің адам мен машинаның арасында мәліметтер алмасуды орындайтын ақпараттық – программалық құралдар немесе физикалық әрекеттестігін атқаратын тәсілдер мен ережелер тұрады. Аппараттық интерфейске компьютерге белгілі бір құрылғыны жалғайтын сымдарды, контралерларды жатқызуға болады, ал программалар интерфейсіне сонымен әрекеттесу барысында мәліметтер алмасуға арналған меню батырмалар тобы, сұхбаттау терезелері элементтері кіреді депайтса болады.

Интерфейстік тақша – кез келген құрылғыны компьютердің жүйелік блогына жалғайтын стандартты интерфейсі бар айланыстыру электрондық тақшасы.

Ішкі шиналық жүйелі интерфейстің сипаттамасы. БұлЭЕМ – ніңблоктарының және түйіннің байланысы — электрлік байланыс линияларының жиынтығы, компьютердің компоненттерінің сызбаларының ұйқастығы, сигналдарды жөнелту және түрлендіру протоколдарының (алго­ритмдердің) жиынтығы болып табылады.

Ішкі шиналық интерфейсті ұйымдастыруының екі түрі бар.

Көпбайланыс интерфейсі: ДК әр блокы өзінің жергілікті сымдармен байланысқан. Бірбайланысқан интерфейсі; мұндаДК барлық блоктары жүйелеі шина арқылы бір бірімен байланысқан.

Қазіргі уақыттағы ДК-де жүйелік интерфейс түрінде жүйелік шина пайдаланылады. Жүйелік шинаның негізгі функционалды сипаттамаларының бірі болып : ақпаратты жөнелтудің максималды жылдамдығы болып табылады.

Интерфейсті жөндестіру. Жөндестірудің барлық құралдары бір папкада орналасқан. Басқару панелінде (Пуск ЖөндестіруБасқару панелі) жүзеге асады. Осы папканы ашудың басқа әдісі: Мой компьютерÞПанель управления.

Пайдаланушының интерфейсі – бұл пайдаланушымен операциялық жүйенің өзара үйымдастырутәсілі болып табылады. Басқарудың аппаратты жабдықтары сияқты пайдаланушыға қатынау операциялық жүйемен ұсыныды. Windows 98 –де басқарудың негізгі құрылғысы тышқан, ал экранмен басқару элементтері графикалық объекттер және белгілер болып табылады.

Windows 98-де пайдаланушының интерфейсін жөндестіру диалогты терезесі ашу үшін: Панель управления (Пуск ÞНастройкаÞПанель управления) пакетінде экранмен тышқанмен пернетақталар белгілерімен жөндестіруге болады.

Кодтау – мәліметтерді олардың кодтық комбинацияларымен бейнелеу немесе мәліметтер элементі мен символдар жиынының кодтық комбинацияларын сәйкес келтіру. Нақта сипаттамаларды программаға түрлендіру.

Циклдік кодтар сызықтық, реттеуші бірқалыпты код болып есептеледі. Циклдық кодта кодтық комдинациялар көпмүше түрінде көрсетіледі. Циклдік кодтар систематикалық кодтардың әртүрлілігі болып табылады сондықтан олардың барлық қасиеттері ортақ. Алғашында олар кодтау және кері кодтау сызбаларымен басқаруды жеңілдету үшін құрылған. Практикада олар қателіктерді табу мен оны түзету кезінде тиімді. ЕМ – де циклдық код құжатпен алмасуда қолданылады.

Тақырып №5: MS-DOS операциялық жүйесі.

Мақсаты: MS-DOS операциялық жүйесімен танысу. Оның атқаратын қызметін білу.

Дәріс жоспары:

1. MS-DOS пен жұмыс жасауға баайланысты негізгі түсініктер.

2. MS-DOS-тың негізі құрамдас бөліктері.

3. MS-DOS-тың файлдық жүйелері.

4. Оперативті жадпен басқару.

5. MS-DOS драйверлері.

Операциялық жүйе жұмыс істегенде оның негізгі жұмыс құралы – команда. Ол компьютерге белгілі бір әрекетті орындайтын арнаулы программаларды шақыру үшін қолданылады.

Операциялық жүйе – адам мен ЭВМ аппараттық құралдарының арасындағы байланысты ұйымдастыратын программа немесе өзара байланысқан программалар тобы. Оның құрамына өз командалары және драйверлер – сыртқы құрылғыларды басқару программалары, утилиттер – жұмысты жеңілдететін программалар және тағы басқалар кіреді.

Операциялық жүйе – адам мен ЭВМ аппараттық құралдарының арасындағы байланысты ұйымдастыратын программа немесе өзара байланысқан программалар тобы. Оның құрамына өз командалары және драйверлер – сыртқы құрылғыларды басқару программалары, утилиттер – жұмысты жеңілдететін программалар және тағы басқалар кіреді.

ОЖ атқаратын қызметін мынадай үш топқа жіктеуге болады:

1. мәліметтерді енгізу-шығарудың барлық түрлерін ұйымдастыру;

2. ЭВМ –нің сыртқы ортамен қатынас ұйымдастыру;

3. Мәліметтерді сақтау мен өңдеу жұмыстарын атқару.

Компьютерлердің әртүрлі модельдерінде қарай ОС-тің архитектурасы (қүрылымы) мен мүмкіндікгері де әрқалай бола береді. Ең кеп тараған ОС түрлеріне МS-Dos (РS-DOS), СDOS, MSX, UNIX және де соңғы кезде кеңінен қолданьша бастаған көп терезелі операциялық жүйелер - \Уіпс1о\У8 программалары жатады.

Біз қарастырғалы отырған МS-Dos операциялық жүйесі 2001 жылы ІВМ дербес компьютерлерімен бір мезгілде пайда болып, әрбір компьютерге орналастырылған болатын.

Қазіргі кездерде стандартты операциялық жүйе ретіңце \Ут-(іо\Ү5 есептеледі, бірақ МS-Dos жүйесінің негізгі қағидалары операциялық жүйелердің барлығывда толық пайдаланылады.

Негізгі ұғымдар мен белгілеулер.Дербес компьютерлерде программалар мен мәліметтерді сақтаушы рөлін магниттік дискідегі жинақтауыштар (МДЖ) атқарады, сондықтан ЭЕМ жүмысьшың пәрменділігі оларды дүрыс қолдана білуге байланысты. Дискілер латьш афавитінің алғашқы бас өріптерімен А: , В: С: , Б: және т. с. с. болып белгіленеді.

Компьютерлердің көбісінде иілгіш магниттік дискідегі екі мәлімет жина-қтауыштар болады, олар А: және В: болып, ал қатты дискідегі жина-қтауыштар бір немесе бірнеше бола береді де С:, Б:, Е: және т. с. с. түрінде белгіленеді.

ДЭЕМ іске қосылғанда ОС көбінесе С: қатгы дискісінен немесе А: иілгіш дискісінен окылып жедел жадқа жүктеледі де, экранға ОС-тің қызмет атқаруға дайындығын білдіретін төмендегідей стандартты түрдегі жұмыска шақыру белгісі шығады.

Файлдар каталогы. Дискіде сақталатын файлдар өте көп болып, олар бірнеше мындаған сандарға жетуі мүмкін. Мұндай информациялармен жұмыс істейтін адам қандай информация қай жерде орналасқанын және ол файлдардың аттарын есте сақтауы тиіс.

Файлдарды дискілерде сақтауды белгілі бір жүйеге келтіру үшін оларды каталогтарға (директорийларға) біріктіреді. Каталог—белгілі бір ортақ қасиетгеріне қарай бір магнитгік дискіде орналастырылған файлдар тобына қойылган атау. Бүл каталопы ЭЕМ-нің сыртқы жадының бір бөлігі не тарауы деп қарауға болады. Windows жүйесінде каталог бума деп аталады, бұл атау оның мән - мағынасын толшырақ ашады. Әрбір каталоггың өзіндік белгілі бір аты бар. Бірнеше каталогтардың аты басқа тізімге тіркелуі де мүмкін, онда ол басқа каталогқа багыньшггы каталог болады. Осы тәрізді тармақталған бұтақ төріздес файлдар жүйесі құрыла береді (5.1-сурет).

Каталог файл тәрізді өз иесі қойған атпен аталады. Әр адам каталогтарды қалай деп атап, қалай қүратынын өзі шешеді. Мысалы, ол бір каталогқа мөтіндік файлдарды, екінші бір каталогқа кесте түріндегі файлдарды, ал үшіншісіне - өз программаларын енгізуі мүмкін.

Дискілерді форматтағанда онда автоматта түрде әртүрлі мәліметтер жазылатын бос басты немесе түпкі каталог даярланады.

Бір каталогқа аттары бірдей екі файлды орналастыруға болмайды, оның соңғысы жазыларда алдыңғысы бірден жойылып кетеді, бірақ аттас файлдар әртүрлі каталогтарда орналаса береді.

Бір каталог екінші бір каталоггаң ішінде орналаса береді, мұндайда ол бағынышгы атанып, сатылы түрде бүл каталогқа басқа бір каталог бағынышты болып орналасуы мүмкін. Осындай түрде бірінің ішіне бірі орналасқан каталогтар бұтақ тәрізді көп сатылы (иерархиялы) файлдар жүйесін құрайды.

Дискіде міндетгі түрде түпкі немесе 1-деңгейдегі каталог болуы тиіс. Оған файлдар жөне 2-деңгейдегі каталоггар енеді, ал оның ішіне 3-деңгей каталогы, т.с.с. енуі мүмкін.

Бағынышты каталогтар тізбегі бір-бірінен "\" таңбасымен бөлініп жазылады, мысалы,

С:\DЕМО> - DЕМО 1-деңгейдегі каталог;

:\ВЕМО\SҮS> - SYS 2-деңгейдегі каталог; Әрбір мезетге бір каталог жұмыс аткдратын болып, ол екпінді күйде болуы тиіс. ЭЕМ іске қосылғанда мұндай каталог рөлін түпкі каталог атқарады немесе ЭЕМ өрбір кездегі екпінді болған каталог атқарады, пайдаланушы өз қалауынша команда көмегімен басқа каталогты екпінді ете алады.

Команда формат деп аталатын, нақты құрылымнан тұрады. Команда форматы команданың аты мен параметрлерінен тұрады.

Командалардың жүктелуі: MS DOS- тың барлық командалары резидентті және транзитті болып екі үлкен топқа бөлінеді. Резидентті (ішкі, бірге құралған) командалар қосымша COMMAND.COM файлының құрама бөлігі болып табылады. Олар қарапайым және жиі қолданылатын командалар. Бұл топқа DIR, MD, CD, RD, TIME, DATE, REN, DEL, TYPE, COPY командалар жатады.

Транзитті (сыртқы, жүктелінетін) кірме командаларға дискідегі программалық файлдар жатады. Оларды іске қосып орындаудан бұрын дискіден оқу керек. Бұл топқа мына командалар жатады: FORMAT, ATTRJB, TREE, MODE, DISKCOPY.

Каталогтар мен жұмыс істейтін командалар бұл топқа DIR, MD, CD, RD командалар жатады.

DIR командасы- каталогтармен файлдардың толық аттарының, көлемінің және құрылған уақыты мен мерзімінің тізімін береді. Ішкі каталогтың мазмұнын қарау үшін DIR командасын және ішкі каталогтар жасасақ жеткілікті.

Параметр деп каталогты немесе кез келген деңгейдегі ішкі каталогтың көрсететін маршрутты айтады.

Тақырып №6: Windows 3.x. – тің графикалық программалық қабықшалар.

Мақсаты: Windows 3.x. – тің графикалық программалық қабықшаларын білу. Онымен жұмыс жасай білу.

Дәріс жоспары:

1. Windows 3.x. операциялық қабықшасы.

2. Windows терезесі.

3. Пиктограммалар.

4. Терезенің құрамдас бөліктері.

5. Меню. Windows (ДП, Program Manager) программаның диспетчері.

6. Windows 3.х. – тағы (File Manager) файлдар диспетчері.

7. Norton Commander қабықшасымен танысу. Оның атқаратын қызметін білу және оның мүмкіндіктерін білу.

Norton Commander қабықшасы (DOS) және оның Windows үшін графикалық аналогтары.

Қабықшаның негізгі мүмкіндіктері. Операции над файлами. nc. mnu. файлдың құрлымы. Norton Commander дискілік функциялары

Norton Commander-қолданушының операциялық жүйесімен жұмысын жеңілдетуге арналған программа, онда командаларды пернетақта термей-ақ, тек пернелерді басу арқылы орындауға болады. Ондай операциялық жүйелермен жұмысты жеңілдетуге арналған программаларды жүйемен жұмысты жеңілдетуге арналған программаларды «операциялық қабықша» деп атайды.

Windows 3.x. жүйелерінде әрбір іске қосылған программа өзін басты деп санап және жедел жадттағы кез келген орынға ие болу үшін күреседі.

Қысқаша мазмұны: Windows 3.x. операциялық қабықшасы. Windows терезесі. Пиктограммалар. Терезенің құрамдас бөліктері. Меню. Windows (ДП, Program Manager) программаның диспетчері. Windows 3.х.– тағы (File Manager) файлдар диспетчері.

Windows 3.x. жүйелерінде әрбір іске қосылған программа өзін басты деп санап және жедел жадттағы кез келген орынға ие болу үшін күреседі.

WINDOWS ЖҮЙЕСІНІҢ СТАҢДАРТТЫ ПРОГРАММАЛАРЫ.

Windows жүйесінің стаңцартты программалары құрамына бір топ программалар жиыны кіреді. Олар әр адамға қажетті операциялық жүйе орындай алмайтын бірсыпыра жүмыстардын орындалуын қамтамасыз етеді, мысалы:

—мәтіңдік қүжатгар дайындау;

—графикалық бейне-көріністерді даярлау және оларды өңдеу,
түзету;

—жүмыс уақытын жоспарлау және үйымдастыру;

—математикалық есептеулерді орындау және т. б.

Әдетте, бүл қосымша программалар "Стандартты" тобында орналасқан ((Windows З.х - "Реквизиттер" тобында))

WordPad мәтіңдік редакторы. WordPad Write (Windows 95) және (Windows З.х) редакторлары күрделі мәтіндік қүжаттарды дайындауға мүмкіндік береді. Алайда кейінгі шығып жатқан мамандандырылған мәтіндік редакторларға қарағанда оның мүмкіндігі төмендеу. Қазіргі кезде кеңінен қолданылып, ең қуатты, мүмкіншілігі мол деп танылып жүрген мәтіндік редакторлардың жаңа түрлерімен сіздер кейінірек таныс боласыздар. Сондықтан WordPad (Write) редакторының тек негізгі жұмыс мүмкіндігімен қысқаша түрде таныстырамыз.

Windows З.х жүйесінде редакторды іске қосу үшін "Реквизиттер" тобындағы "Write редакторы" белгісін таңңау керек.

Ал, Windows 95 жүйесінде —Іске қосу=>Программалар =>Стандартты

= >WordPad командасын орындау қажет.

WordPad және Write редакторлары мәтіндік қүжаттарды пернелерде теріп дискілерде сақтауға, оларды ендеуге — ішкі көрінісі мен шрифтін өзгертуге, қүжат ішінде символдарды іздеу мен ауыстыру әдістерін іске асыруға, графиктік суреттерді қосуға, оның беттерінің параметрлерін өзгертуге және қағазға басып шығаруға мүмкіндік береді.

Осы атап өткен мүмкіндіктердің ішінен біз келешекте қажет болатын мәтінді қағазға басып шығару жолын кеңінен карастырып өтеміз. Windows жүйесінің бір ерекшелігі — ондағы кез келген қосымша программадағы мәтінді қағазға басу бір тәртіппен жүргізілетіндігі.

Программа терезесінде орналасқан құжатты баспаға шығармастан бұрын, принтер түрін және оның параметрлерін тағайындаймыз. Бұл жағдайда "Файл =>Принтер таңдау" (Файл=»Выбор принтера) және "Файл=>Баспа" (Файл=»Печать) деген командаларды меню жүйесінен таңдау қажет. Бұл командалардың сүқбаттасу терезесінде қүжатты басып шығаруға арналған принтердің аты мен маркасы көрсетіледі. Пайда болған тізімнен өзімізге қажетті принтерімізді тандауымызға болады және де принтерде пайдаланылатын қағаздың мөлшерін де алдын-ала анықтаған жөн (әдетте, бүл А4 форматындағы 210x299 мм-лік қағаз).

Егер де сіз Параметрлер батырмасын басатын болсаңыз, онда экранға шығатын сұхбаттасу терезесінде принтерден сапалы басылым шығарудың параметрлерін реттеуіңізге болады.

Принтер түрін және баспаға шығарудың параметрлерін анықтап болған соң, меню жүйесінен "Файл=>Баспа" (Файл=>Печать) командасын тандау қажет. Сұқбаттасу терезесінде басып шығару аумағы (құжатты толығымен, құжаттың белгіленген бір бөлігін немесе белгілі бір беттерін басып шығаруға болады) мен оның кешірмесінің саны анықталады. Бұдан кейін "ОК" пернесін бассақ, онда параметрлері анықталған принтерге экран бетінде алдын-ала дайындалған информация қағазға басылып шығады.

Блокнот (Windows 3.x). Блокнот — кішігірім мәтіңцік файлдармен жұмыс істеуге арналған редактор. Оның мүмкіндігі көптеген қарапайым мәтіндік редакторлар (мысалы, Write) мүмкіндіктеріне қарағаңда төмендеу.

Оның бір талассыз жақсы жағы бар — ол қарапайым әрі жинақы жұмыс істеуге мүмкіндік береді, жедел жадта тіптен ешқандай орын алмайды десе де болады және басқа программалардың қатарласа жұмыс істеуіне ешбір кедергісін тигізбейді. Бүл программаны іске қосу үшін "Реквизиттер" тобында (Windows 3.x) орналасқан "Блокнот" атты шартбелгіні тандау жеткілікті.

Блокнот мәтінді форматтамай (шрифтін өзгертпей, безендірмей) тек қана оның сөздерінен тұратын файлдарды дайындайды және дискіде сақтайды.

Тақырып №7: Windows 95/98/XP операциялық жүйесі.

Мақсаты: Windows 95/98/XP операциялық жүйесінің атқаратын қызметін және олардың арасындағы айырмашылықтарын білу.

Дәріс жоспары:

1. Windows 95. Негізгі ерекшеліктері.

2. Windows 98 пен негізгі айымашылықтары.

3. ОЖ функциялары және құрамы.

4. Windows 95. Windows 95 интерфейсі.

5. Windows 95/98 архитектурасы туралы қысқашы мағлумат.

Ең алдымен жаңа операциялық жүйе құрушылар оған Windows Net 1.0. деп аталатын, себебі оның кардинальді жаңалығына және ішкі құрлымына байланысты. Бірақ көптеген өңдеулерінен өткен Windows XP ие болды. Шындығындада бұл жүйе көптеген сұраныстарға ие болып, сонын нәтижесінде жаңа процессор – Athloh XP көзге түсті.

Компакт-дискіден ОЖ-ні орнату.

Жүктеу компакт дискісін қолданып Windows XP ОЖ-сін орнатудың қадамдық нұсқаулары:

Алдымен компьютер компакт-дискіден жүктелетін жасау керек. Бұл үшін BIOS көмегімен жүктеудің ретін өзгертеді. Ал BIOS-қа кіру үшін компьютердің жүкиелуі кезінде Delete пернесін басып тұрады. Экранға BIOS терезесі шығады. Сождан соң, мысалы BIOS-тың танымал нұсқасы Phoenix-AwardBIOS үшін, Advanced BIOS Features бөлімін ашып, First Boot Device параметрін таңдап, оның мәні етіп CD-ROM-ды қояды. Содан кейін Ғ10-ды басып, енгізілген өзгерістерді сақтауды бекітіп, программаны жабады. BIOS-тың басқа версияларында аталған әрекеттер басқаша жүруі мүмкін. Оны білу үшін системная платаның сипаттамасын қарап алу керек.

Бұдан соң Windows XP-ді орнату компакт-дискісін CD-ROM-ға салып, компьютерді іске қосады. Жүктеу аталған компакт-дискіден жүретін болады. Қажетті файлдар көшіріледі де, экранда диалог терезесі пайда болады.

ОЖ-ні орнатуды бастау үшін Enter басасыз

Бұрынғы ОЖ-ні қалпына келтіру үшін R басасыз

ОЖ-ні орнтау программасынан шығу үшін Ғ3 басасыз

Enter басып ары қарай жүреміз.

Лицензиялық келісіммен танысып, онымен келісіп, орнатуды жалғастыру үшін Ғ8-ді басасыз.

Келесі терезеде Windows XP-ді орнатуға болатын бөлімдер тізімі ашылады. Бұл маңызды кезең. Қажетті бөлімді таңдап, ары қарай жүру үшін Enter басасыз. Бұл кезеңде сонымен бірге бөлімдерді құруға немесе жоюға болады. (Бөлім құру – дискіні бөлу). Бөлінбеген облыста Windows XP-ді орнату үшін, ол облыста бір немесе бірнеше бөлім құруға болады. Бөлім құру үшін бөлінбеген облысты белгіліп, С пернесін басасыз. Бөлімнің өлшемін енгізіп, Enter басады. Қайтадан бөлімдер тізімі терезесіне келесіз. Сонымен бірге керек емесе бөлімдерді жоюға болады. Кейін олардың орнына жаңа бөлім құра аласыз. Бөлімдерді жойғанда өте мұқият болу керек.

Бөлімді таңдаған соң, ол бөлім үшін файлдық жүйені көрсету керек. Бөлімді форматтаудың кез келген нұсқасы ондағы деректердің жойылуына алып келеді. Сонымен бірге ҒАТ файлдық жүйесі бар бөлімді, ондағы барлық деректерді сақтап, NTFS файлдық жүйесіне ауыстыруға болады.

Егер таңдаған бөлімде бұрын орнатылған Windows көшірмесі табылса, орнату программасы Windows XP-дің файлдарын орналастыратын папка таңдауды ұсынады. Бұрынғы папканы таңдасаңыз (бұл С:\ Windows ) орнату программасы бұрынғы ОЖ-нің файлдарын жойып, оларды жаңа файлдармен алмастырады.

Қажетіне қарай орнату программасы бөлімді форматтап, файлдық жүйені түрлендіреді. Содан соң компакт-дискіден файлдарды көшіру басталады. Бұл кезең компьютердің автоматты түрде қайта жүктелуімен аяқталады.

Тақырып №8-9: Windows NT/2000 операциялық жүйесі. OS/360/370/375 операциялық жүйесі.

Мақсаты: Windows NT/2000 операциялық жүйесімен танысу және оның жетістіктерін білу. Windows OS/360/370/375 операциялық жүйесімен танысу.

Дәріс жоспары:

1. Windows NT туралы жалпы мағлуматтар.

2. Windows NT интерфейсі.

3. Windows NT архитектуралық модулі.

4. Windows NT - нің жадысымен басқару.

5. Негізгі айырмашылығы Windows 2000.

6. NTFS4 (Windows NT) и NTFS5 (Windows 2000) файлдық жүйесі.

Windows NT 32 разрядты, алғашында 1993 жылы одан саң 1998 жылы жарыққа шыққан бірінші версиясы болып табылады. Бұл жүйе жоғары сенімді және тұрақты болып тек жұмыс жасауға арналған болатын. Сол себептен Windows NT-де түрлі қателіктер өте аз кездеседі. Бұның себебі NT OS/2 сияқты өзінің барлық программаларын басқаруын қадағалап отырады. Windows 3.1. 95/98/МЕ жүйелерінде әрбір іске қосылған программа өзін басты санап және жедел жадтағы кез келген орынға ие болу үшін күресті, сол себептен операциялық жүйенің қызметі нашарлады. NT бұл жағдайды кеңінен қарастырып әрбір программаға өзіне лайықты жедел жадтан орын береді. Бұл орындарда арнайы адрестер арқылы орнылысты. Бұдан бастап NT Windows 98 қарағанда компьютер ресурстарына кез келген программалардың мүмкіндігін шектеді. Бірақ NT - мен жұмыс жасаудан көптеген программалар бас тартты.

Тақырып №10: UNIX операциялық жүйесі

Мақсаты: UNIX операциялық жүйесінің атқаратын қызметімен танысу.

Дәріс жоспары:

1. UNIX ОЖ негізгі компонентері.

2. UNIX операциялық жүйесінде пайдаланушының жұмысымен байланысты негізгі түсініктер.

3. Каталог және файлдар.

4. Файлдың иесі және файлды қорғау.

5. Мәтіндік файлдармен жұмыс.

6. Стандартты файлдар.

7. Программаны өңдеудің тәсілдері.

8. Жүйелік администрациялау.

9. Файлдық жүйелер.

UNIX ОЖ ядросы. Құрылғылармен басқару. Процесстермен басқару. Көппайдаланушылық режимді ұйымдастыру принциптері.

UNIX ОЖ тарихы. 40-50-ші жылдары барлық компьютерлер дербек көмпьютерлер болатын, яғни ол кезде пайдаланушы компьютермен жұмыс жасауда белгілі сағаттарға ғана жазылатын және машина осы уақытта пайдаланушының мүмкіндігінде болатын. Осы компьютерлердің физикалық өлшемдеріүлкен болатын, бірақ, осындай компьютерде жұмыс жасау әр уақытта бір ғана пайдаланушы болатын. 60-ші жылы осы машиналардың орнына пакетті жүйелер келді, мұнда, программист машиналық бөлмеге перфакарта түрінде тапсырмаларды әкеле бастада. Егер жеткілікті түрде тапсырмалар жиналса, онда оператор оларды бір пакетке магнитті лентаға көшіретін. Перфокарталарды өткізуден бастап баспаға шығыруға дейін бір немесе бірнеше сағат өтетін.

Осы бар схеманы барлығы өнімсіз және көнілдерінен шықпағаннан кейін, оны ары қарай іске асыруда, Дартмуттік колледжде және Массачусетском технологиялық институтта уақытты бөлу жүйесін ойлап шығарған.

Unix-тің тарихы 1969-жылдан бастау алады.

1969 жылы AT&T корпорациясының жұмысшылары Денис Ритчи мен Кен Томпсон PDP­7 компьютеріне арналған кішігірім операциялық жүйе құрастырды . Бұл операциялық жүйені Unix деп атады. Бірақ AT&T компаниясының жоспарына бұл операциялық жүйені тарату кірген жоқ , ол техникалық қадағалау қызметін ұйымдастырмай, қателіктерін түземей әрі ешқандай кепілдік бермей тұрып АҚШ-тың жоғары оқу орындарына оның символдық ақысы ретінде берді. Соның салдарынан университеттік есептеуіш орталықтың өкілі болған барлық қолданушылар бір-бірімен жұмыс жасауларына тура келді. Олар өздері туындаған қателерді түзеді, керекті программаларды және утилиттерді құра білді және оларды бірлесіп қолданды. Жұмыс нәтижесі ретінде 1990 жылға дейінгі Bell Labs компаниясының эгидасымен таралған Unix версиясының бүтін сериялары болды. Unix –тің қолданушылар тобының бірі Берклидағы калифорниялық университетте болған. 1977 жылы бұл оқу орнының мамандары Unix тарихында маңызды қадам жасады және 2BSD (Berkeley Software Distribution) операциялық жүйесі бар магниттік ленталардың таралуына көшті. Содан бері 75 көшірме сатылған болатын. Unix VR4 және BSD негізінде барлық заңа заманғы Unix түрлері құрылды. Осылайша Unix тарихы 20-шы ғасырдың ортасынан басталып,күні бүгінге дейін жалғасып келеді.

UNIX міндеті. UNIX операциялық жүйесі бірнеше процесстерді қолдайтын және бірнеше пайдаланушыларды бір уақытта қолдау үшін өндірілген интерактивті жүйе болып табылады. Көп жағдайда программистердің көпшілігі бір жүйені құруда бөлісіп қызмет етеді, сондықтан UNIX операциялық жүйеде жалпы ақпаратпен бірігіп пайдалануды және программистердің бірігіп жұмыс жасауға мүмкіндік береді.

UNIX утилиттері. Пайдаланушы UNIX интерфейсі тек қабықшадан ғана емес, сонымен бірге стандартты қамтамасыз ету программалардан, яғни утилиттерден тұрады. Жалпы айтқанда бұл программаларды келесідей алты санатқа (категорияға) бөлуге болады:

Файлдар мен каталограрды басқару командалары;

Фильтрлер;

Программаларды өндіру тәсілдері;

Мәтіндік процессорлар;

Жүйелік басқару;

Әртүрлі.

Негізгі түсініктер. UNIX жүйесінің негізгісі – процесстер болып табылады. UNIX процесстері классикалық процесстерге ұқсайды. Әр процесс бір программаны жүктейді және басқарудың бір ағымын алады. Басқа сөзбен айиқанда процессте бір командалар счетчигі бар.

UNIX ОЖ негізгі компонентері. UNIX операциалық жүйесінде пайдаланушының жұмысымен байланысты негізгі түсініктер. Каталог және файлдар. Файлдың иесі және файлды қорғау. Мәтіндік файлдармен жұмыс. Стандартты файлдар. Программаны өңдеудің тәсілдері. Жүйелік администрациялау. Файлдық жүелер.

UNIX ОЖ ядросы. Құрылғылармен басқару. Процесстермен басқару. Көппайдаланушылық режимді ұйымдастыру принциптері.

UNIX дербес жүйе. UNIX жүйесі С жоғарғы деңгейдегі тілге жазылғаннан кейін, жаңа машинаға көшіру мәселесі жеңіл процесс бола бастады. Жүйені көшіруде алдымен С тілінен жаңа машина үшін компилятор жазу қажет болды. Содан кейін жаңа машинаның еңгізу-шығару құрылғысы үшін, яғни терминалдар, принтерлер және дискілер үшін құрылғылар драйверін жазу қажет болды.

UNIX операциялық жүйесі PDP – 11 машинадан ауыстырылған алғашқы компьютер –Interdate 8/32 мини-компьютері болыды. Мұнда, UNIX жүйесінда бүтін сандар 16-разрядты, адресі 16- битті, және негізгі айнымалыларды сақтау үшін үш регистр болды деген тұжырым пайда болды. Бірақ бұл тұжырымның біреуіде ақиқатты болғанжақ. UNIX жүйені ақиқатты етіп жасау үшін біраз еңбектену керек болды.

Тақырып №11: LUNIX операциялық жүйесі. Window X графикалық қабықшасы.

Мақсаты: LUNIX операциялық жүйесімен танысу. Оның атқаратын қызметтерін білу.

Дәріс жоспары:

1. Жүйенің сипаттамасы. Графикалық интерфейс.

2. Мәтіндік редактор N Edit.

3. xv бейнелермен монипуляциялар.

4. “GIMP” графикалық редактор PostScrip PDF: ghostview, gv, AcroRead.

LUNIX операциялық жүйесі 1991 жылы құрылып және 1994 жылы Линус Торвальдспен шығарылған Ол басқа операциялық жүйелерден барлық мүмкіндіктерімен ерекшеленеді. LUNIX жазылған ғана операциялық жүйе қызығушымен құрылған (Торвальдс оны дипломдық жұмыс ретінде жазған). Сонымен қатар ол, осы сияқт әлемнің әртүрлі мемлекеттерінің қызығушыларымен күн сайын дамып, толығып және қолдау тауып отарады. Сонымен қатар LUNIX біздің жазылған еркін таралатын операциялық жүйе.