Тригонометриялық нивелирлеу. Тахеометрлік журнал бойынша бірінші есептеу жұмысы ν еңкіштік бұрышты есептеуден басталады.

Тахеометрлік журнал бойынша бірінші есептеу жұмысы ν еңкіштік бұрышты есептеуден басталады.

ν=МО-КЛ немесе ν=КП-МО

мұндағы МО-нөлдік орын,

КП,КЛ-вертикаль дөңгелектегі оңға және солға бұрғандағы алынған санақтар.

Шешімі:

ν₁= -0,04-3º10'=-3º14'

ν₂= -0,04-2º47'=-2º51'

ν₃= -0,04-1º22'=-1º26'

ν₄= -0,04-2º39'=-2º43'

ν₅= -0,04-2º43'=-2º47'

ν₆= -0,04-1º48'=-1º52'

ν₇= -0,04-1º33'=-1º37'

ν₈= -0,04-2º14'=-2º18'

ν₉= -0,04-2º21'=-2º25'

ν₁₀= -0,04-1º42'=-1º46'

i=v=1,52 барлық нүктелер үшін бірдей болады.

Горизонталь сызба (d) мен ауытқуды (һ) мына формулалармен есептейміз:

d=D×Cos²ν h=D×Sin2ν/2+i-v

мұндағы: D- дальномер арқылы өлшенген арақашықтық

і-аспап биіктігі

ν-визирлік биіктік

Горизонталь сызбаны 0,1,ал ауытқуды 0,01 м өлшенеді.

Есептелуі:

d₁ = 38× cos²(-3°01') = 37,9м h₁=1/2×38×sin( 2×-3°01') =-2,00м

d₂ = 29× cos²(-2°38') = 28,9м h₂=1/2×29× sin( 2×-2°38') =-1,33м

d₃ = 34×cos²( -1°13') = 33,9м h₃=1/2×34×sin( 2×-1°13' )=-0,72м

d₄ = 32,5×cos²(-2°30') = 32,4м h₄=1/2×38× sin( 2×-2°30') =-1,41м

d₅ = 20× cos²(-2°34') = 20,0м h₅=1/2×20×sin( 2×-2°34') =-0,89м

d₆ = 65,5× cos²(-1°39') = 64,4м h₆=1/2×65,5× sin( 2×-1°39') =-1,85м

d₇ = 56,0×cos²(-1°24') = 56,0м h₇=1/2×56,0×sin( 2×-1°24') =-1,36м

d₈ = 61,0× cos²(-2°05') = 60,9м h₈=1/2×61,0×sin( 2×-2°05') =-2,21м

d₉ = 51,0× cos²(-2°12') = 50,9м h₉=1/2×51,0× sin( 2×-2°12') =-1,95м

d₁₀ = 51,5× cos²(-1°33') = 51,4м h₁₀=1/2×51,5× sin( 2×-1°33') =-1,45м

Рейка нүктел.	D	Санақ	d, (м)	ᴠ, (м)	h D·sin2ν/2, (м)	h i-v, (м)	H, (м)	Ескерту
горизонт. дөңгелек	вертикал. Дөңгелек	ν
0 1	0 1	0 1
ст 1 Бағытталған ст 2 i=v=1,52 MO=-0,04 Hст 1=143.41 (м)
Ст		0°00´
	38,0	1°16´	3°10´	-3°01´	37,9		-2,13		141.28	рельеф
	29,0	17°03´	2°47´	-2°38´	28,9		-1,44		141.97	—»—
	34,0	55°30´	1°22´	-1°13´	33,9		-0,85		141.56	—»—
	32,5	92°04´	2°39´	-2°30´	32,4		-1,51		141.9	—»—
	20,0	139°05´	2°43´	-2°34´	19,9		-0,97		142.44	—»—
	64,5	40°02´	1°48´	-1°39´	64,4		-2,09		141.32	—»—
	56,0	59°34´	1°33´	-1°24´	56,0		-1,57		141.84	жыртпа мен орман шекарасы
	61,0	73°30´	2°14´	-2°05´	60,9		-2,44		140.97	жыртынды мен орман шекарасы
	51,0	104°30´	2°21´	-2°12´	51,0		-2,14		141.27	рельеф
	51,5	128°50´	1°42´	-1°33´	51,4		-2,16		141.25	—»—
	88,0	42°04´	1°23´	-1°14´	88,0		-2,22		141.19	—»—
	90,5	57°58´	1°22´	-1°13´	90,4		-2,26		141.15	бұталар мен орман шекарасы
	88,5	74°01´	1°28´	-1°19´	88,4		-2,36		141.05	рельеф
	72,0	81°30´	1°47´	-1°38´	72,0		-2,32		141.09	—»—
	100,0	89°00´	1°16´	-1°07´	100,0		-1,80		141.61	—»—
	79,0	95°18´	1°29´	-1°20´	79,0		-2,13		141.28	орман мен жыртынды шекарасы

ст 2 бағытталған ст3 i=1,44 Hст 2=141,22 (м)
ст		0°00´
	17,0	10°33´			17,0	1,56		-0,12	141.1	рельеф
	35,5	0°14´			35,5	0,35		1,09	142.31	жол шеті
	—	—			-	0,26		1,18	142.4	жол осі
	—	—			-	0,34		1,10	142.3	жол шеті
	51,0	22°58´			51,0	1,38		0,06	141.28	ЭБЖ
	60,5	36°42´			60,5	1,52		-0,08	141.14	рельеф
	49,0	51°00´			49,0	0,30		1,14	142.36	жол шеті
	—	—			-	0,22		1,22	142.44	жол осі
	—	—			-	0,31		1,13	142.35	жол шеті
	72,0	51°13´			72,0	1,48		-0,04	141.18	рельеф
	79,0	69°30´			79,0	0,26		1,18	142,4	жол шеті
	—	—			-	0,15		1,29	142.51	жол осі
	—	—			-	0,25		1,19	142.41	жол шеті
	91,5	64°35´			91,5	1,60		-0,16	141.06	ЭБЖ
	112,5	66°20´			112,5	1,53		-0,09	141.13	рельеф
	132,0	72°02´			132,0	1,50		-0,06	141.16	қоршау бұрышы
	120,0	75°18´			120,0	0,33		1,11	142.33	жол шеті
	—	—			-	0,24		1,20	142.42	жол осі
	—	—			-	0,35		1,09	142.31	жол шеті
	54,0	60°00´			54,0	1,48		-0,04	141.18	пішен мен бұталар шекарасы
	36,0	81°58´			36,0	1,51		-0,07	141.15	рельеф
	53,5	105°10´			53,5	1,48		-0,04	141.18	пішен мен бұталар шекарасы
	37,0	131°15´			37,0	1,36		0,08	141.3	пішен мен шыртынды шекарасы
	21,5	63°20´			21,5	1,41		0,03	141.25	рельеф

ст		0°00´
	10,0	0°00´			10,0	1,22		0,29	141.42	қоршау бұрышы
	25,0	0°00´			25,0	0,23		0,28	141.41	қоршау бұрышы
	34,5	0°00´			34,5	0,26		1,26	142.39	жол шеті
	—	—			-	0,18		1,33	142.46	жол осі
	—	—			-	0,31		1,20	142.33	жол шеті
	78,0	0°00´			78,0	1,43		0,07	141.2	шыртынды мен орман шекарасы
	50,0	90°35´			50,0	1,38		0,13	141.26	рельеф
	28,5	13°40´			28,5	1,46		0,05	141.18	ЭБЖ
	20,0	72°30´			20,0	1,17		0,34	141.56	үй бұрышы
	24,5	75°10´			24,5	1,17		0,34	141.47	үй бұрышы

Ст 4 бағытталған ст 5 і=1,51 Н ст4=141,13(м)

Барлық 50 нүктені санап бітірген соң,ондағы рельеф,жыртпа мен орман шекарасы, бұталар мен орман шекарасы, қоршау бұрышы, жол шеті, жол осі, пішен мен бұталар, үй бұрышы шеті осы нүктелердің барлығы тәртіп бойынша белгіленеді.

5 тапсырма.Тахеометрлік сурет нүктесін анықтау және топопланды салу.

Тахеометрлік сурет нүктесін жапсыру (накладка) полярлық әдіс, яғни транспортир, сызғыш арқылы горизонталь дөңгелекке сақтар түсіру сағат тілі бағыты бойынша және белгілі план масштабы бойынша горизонталь сызба жүргізу әдісімен жасалған.Алынған пикетті 1 мм-лік дөңгелекпен белгілеп, оң немесе төменгі жағынан 0,1 мм дәлдікпен белгілеп жазып қояды.

Белгіленген пикеттер арқылы еңкіштік бағыттын анықтап, горизонтальдар жүргіземіз. Ылдидағы пикеттер арасындағы горизонтальдардың ізін, бірдей арақашықтықта параллель түзулер жүргізілген жылтыр қағазды пайдаланып анықтаймыз.Теодолиттік жүру абрисін пайдалана отырып әрі тахеометрлік журналдағы ескертпелерді қолдана отырып шартты белгілер арқылы ситуация түсіріледі.

Миллиметрлік қағазға 50 нүктені түсіру үшін бірінші теодолит жүрісі бойынша есептелген журналдан координаттың Х,У мәндерін аламыз.Олар Х осі бойынша:-416,46;-348,43;-298,4;-281;-384,85;-416,46;ал Ү осі бойынша: -450,82;-535,73;-536,1;-389,07;-375,71;-450,82; сандарына тең.

Осы мәндерді Х,Ү осі бойынша А3 форматта өсу ретімен толық сандармен сол нүктелер аралығында жатпайтын етіп түсіреміз.

А3 форматта осы нүктелерді қосамыз.Сонда топографиялық планда 50 нүктені белгілейміз.

Біріншіден, Н_ст нүктесінен, тахеометрлік журналдан берілген горизонталь дөңгелек нүктесі градуспен өлшеніп, Н_ст-ден,Нст-ге қарай өлшенеді ол тек Нст мен Б арасын қосатын нүкте болып табылады,сол арқылы Н-ты табамыз. Тура сол әдіспен Нст арқылы горизонталь дөңгелек мәндерін, Б-ны қолдана отырып,қалған 50 нүктенің мәнін табамыз.50 нүктені топографиялық планға сызған соң трасса, үй, рельеф, пішендік өсімдіктер, үй өсімдіктері, тұтас бұталар пайда болды.

Шартты белгілер

№	М 1:1000 пландагы Бейне	Шартты белгілер атауы	№	М 1:1000 пландагы бейне	Шартты белгі атауы
7		Теодолитт жүрісінің нүктелері	266 а)		Қолданган негізгі горизонтальдар олардың белгілері
		Жер белгілері	266 б)		Негізгі горизонтальдар
		Координат сызықтардың қиылысы		° ° º º	Орман және ағаштың характеристика сы
		Отқа төзімсіз құрылыстар		|| || || || || || ||	Пішендік өсімдер
89		Қазу мұнай-газ құбырлары		··· ··· ··· ··· ··· ... ... ...	Дала өсімдері
		Бағаналы электр байланыс желісі			Ағаш қоршаулар
		Матерналы көрсетілген шоссе жолдары			Тұтас бұталар өрімі
		Контурлар шекарасы		Абвгджзи Клмнпрстуфхцч Шщьъэюя

№ 2 ЕСЕПТІК-ГРАФИКАЛЫҚ ЖҰМЫС. ТРАССАНЫ ГЕОМЕТРИЯЛЫҚ НИВЕЛИРЛЕУ НӘТИЖЕЛЕРІН ӨҢДЕУ. ПРОФИЛЬДІ САЛУ. ТРАССАНЫҢ ЖОСПАРЛЫ ПРОФИЛЬІН ҚҰРУ.

Трассаны геометриялық нивелирлеу нәтижелерін өңдеу екі нүкте арасындағы ауытқуды есептеуден басталады. Тапсырманы жасау тәртібі:

1. Рейканың артқы қара жағы бойынша санақ (а_қ)

2. Рейканың алғы қара жағы бойынша санақ (b_қ)

3. Рейканың артқы қызыл жағы бойынша санақ (а_қызыл)

4. Рейканың алғы қызыл жағы бойынша санақ (b_қызыл)

Рейка бойынша есептелген нәтижелер журналға мына тәртіппен жазылады:

Ст. №	ГК №	Санақтар	Ауытқулар (мм)	ГИ (м)	Н (м)
артқы	Алғы	аралық	h	Hор	Hтүз
	Рп1								132,231
				-105
ГК0				-108	-106	-106		132,127

Әрбір станцияда есептеулер жүргізілгеннен кейін, екі нүкте арасындағы ауытқуды есептеу үшін-артқы рейка бойынша алынған санақтан алдыңғы рейка бойынша алынған санақты азайтамыз.Мына формулаларды қолданамыз:

h _қ =a_қ –b_қ, h_қызыл=a_қызыл-b_қызыл

Мысалы, h _қ =a_қ –b_қ= 1540-1645= -105

h_қызыл=a_қызыл-b_қызыл= 6223-6331= -108

h _қ мен h_қызыл арасы 5 мм-ден аспауы қажет, егер де бұл шарт орындалса, соңғы мән ретінде екеуінің орташа мәнін аламыз. h_орт.келесі формула арқылы есептейміз:

Орташа ауытқу миллиметрлік дәлдікпен алынады. Ауытқулар міндетті түрде таңбасын ескере отырып жазылады. (минус немес плюс)

Келесі нивелирлік жүрістегі ауытқулардың түзетілу табылады (h_т). Ол үшін төмендегі формуланы қолданамыз:

f _т= Σ h_орт − Σ h_теор.

Σ h_орт=896 жәнеΣ h_теор.әрбір студентке нұсқасы бойынша белгілі Рп1 -Рп2 бойынша есептеледі.

Рп1=263,643 Рп2=264,557

Σ h_теор. = Рп1 -Рп2=264,557-263,643=0,914, яғни 914.

f _т= Σ h_орт − Σ h_теор.=896-914= -18.

Алынған мән арқылы түзетуді енгіземіз. Әрбір пикеттің H мәнін табу үшін бастапқы Рп1-ден h_т алынып отырады. Есептеу соңында Рп2 шығуы қажет.

H_гк0= РП1-h_т= 263,643-0,104= 263,539

H_гк1= H_гк0- h_т= 263,539-2,176=261,363

H_х1= H_гк1- h_т= 261,363+2,736=264,099

H_х2= H_х1- h_т=264.099+2,002=266,101

H_гк2= H_х1- h_т=266,101+0,990=267,871

Құрал гаризонтының мәнін есептеу үшін төмендегі формуланы қолдандым:

ГИ=H_ст+a_қ

Мысалы, 2-станция бойынша құрал гаризонтының мәні мынаған тең

ГИ=267,091+1,672=268,763

Алынған есептеулерді журналға енгіземіз

Ст. №	ГК №	Санақтар	Ауытқулар (мм)	ГИ (м)	Н (м)
артқы	алғы	аралық	h	hор	hтүз
	Рп1								263,643
				-105
ГК0				-108	-106	-104		263,539
	ГК0							263,974	263,539
+42				-2178				263,817
+68				-2177	-2178	-2176		262,139
ГК1								261,363
	ГК1							264,305	261,363
п+8								261,318
п+15								262,458
л+8								261,973
л+15								262,993
х1								264,099
	х1								264,099
х2								266,101
	х2								266,101
ГК2								267,091
	ГК2							268,763	267,091
+26				-846				267,871
+76				-844	-845	-843		265,765
ГК3								266,248
Бақылау
	ГК3							267,811	266,248
+20				-1400	+2			267,349
+30				-1401	-1401	-1399		267,451
+42								267,542
х3								264,849
	х3							266,093	264,849
				-1476	+2
+68				-1478	-1477	-1475		263,196
ГК4								263,374
	ГК4								263,374
+16								266,315
	+16							266,445	266,315
+38				-2843				266,315
+74				-2841	-2842	-2841		263,47
ГК5								263,474
	ГК5								263,474
х4								266,375
	х4							267,518	266,375
+38				-1819				267,396
+86				-1816	-1818	-1818		267,375
Рп2 (ГК6)								264,557
Бақылау					-3392	-1697
		-3392

Тапсырма. Профильді салу.

А3 парағына техникалық нивелирлеудің нәтижелері бойынша, ендік және көлденең профильдер салынады. Оның горизонталь масштабы – 1:2000, ал вертикаль масштабы – 1:200 етіп алынады.

Мөлшерлері және графаларының атаулары 1 суретте көрсетілгендей етіп профиль шаршысын сызып алу керек. Ол үшін қағаздың жоғарғы жағынан 12 см жер қалдырып, трассаның ұзындығынан 5 см ұзын горизонталь түзу жүргіземіз. Одан әрі төменірек аралықтары 1,0 см; 2,0 см; 1,5 см; 1,0 см; 1,5 см; 0,5 см; 0,5 см; 2,0 см болатын түзулер сызып шығу керек.

1-сурет. Профиль шаршысы

Профильді былайша құрып шығу қажет:

2.1. 7 графаны толтырып, ондағы пикеттер мен плюстік нүктелерді вертикаль сызықшалармен белгілеу керек.

Горизонталь масштаб 1:2000 алынады. Егер пикеттер арасында плюстік нүктелер болмаса, онда 100 аралық жазылмайды.

2.2. 6 графаға нивелирлеу журналынан алынған барлық пикеттер мен аралық нүктелердің (ендіктерден басқаларын) белгілерін 0,01 м-ге дейін дөңгедектеп жазу керек.

2.3. Профильдегі ең төменгі нүктеге дейінгі аралық 5-6 см-ден аспайтындай етіп шаршының жоғарғы сызығы үшін шартты горизонтты есептеу керек.

Вертикаль масштаб 1:200. Демек, ол 10-12 см. Егер жердің минималь белгісі 148,032м-ге тең болса (1-кесте), онда шартты горизонтты 138 м-ге тең деп алады.

2.4. Берілген нүкте және шартты горизонттың белгілерінің айырмашылығына тең болатын масштабта шаршының жоғарғы нүктесінен бастап ординаталарды салып шығу керек те, координаталарды түзулермен қоса отырып, жер бетінің трасса осі бойынша профилін саламыз.

2.5. Пикетаж журналы бойынша шаршыдағы «Трасса планы» бөлігіне (3 графа) трасса планын құрып шығу керек (2-сурет).

2-сурет. Пикетаждық журнал