Умеренный климат-климат умеренного пояса, где солнце никогда не бывает в зените и ясно выражена смена времен года.
*Қоңыр темір, лимонит- құрамында темір және балшықты басқа заттар болатын бірнеше минералдардың қосындысы. Бұл шөгінді жыныстарда кездеседі.
Бурый железняк, лимонит-смесь нескольких минералов, содержащих железо с примесью глинистых и других веществ.Встречается в осадочных породах.
??? Қоныс- жер бедері мен топырағы түзілетін жыныстары бір текті болып келген тұтас бітімді жерде жер беті мен жер асты суының гидрологиялық режимі, микроклиматтық жағдайы бірдей фациялардың динамикалық бірлігі.
Урочище-участок, отличающиеся от окружающей местности естественными признаками, подземными гидрологическими режимами и динамическое единство нескольких фации, с одинаковым климатным условием.
???Қуаңшылық өсімдіктер(латынның aridus - құрғақ деген сөзінен шыққан) - қуаңшылық (аридтік) климатты жерлерде өсетін өсімдіктер. Оларға ксерофиттер, эфемероидтер, эфемерлер жатады.
Аридная растительность( лат. –засухо) –растении сухого ( аридного) климата.К ним относятся ксрофиты, эфемероиды и эфемеры.
*Қуаңшылық климат- ауа температурасы жоғары, атмосфералық жауын шашыны аз,абсолбттік ылғалдылығы төмен, шөл мен шөлейттерге тән құрғақ климат.
Аридный климат –пустынный, полупустынный, характеризующийся высокой летней температурой, малой абсолютной влажностью и малым количеством осадков.
Қызыл кірпіш – балшық пен құм қосылған массаның кептіріп, күйдіруі арқылы жасалуы.
Красный кирпич-
Қызыл темір, гематит- құрамында 50 до 65%-ға дейін темір бар қызыл-қоңырдан қара түске дейін кездесетін минерал.Қызыл темір-темір рудасының аса маңызды түрлерінің бірі.
Красный железняк, гематит-минерал от красно-бурового до черного цвета содержит от 50 до 65% железа. Краное железо-одна из важнейших руд железа.
Қышқыл топырақ –құрамында топырақ қышқылының болуына байланысты химиялық қышқылды реакция түзетін топырақ, мысалы күлгін және батпақты топырақ. Бұндай топырақта мәдени өсімдіктер нашар өседі..
Кислая почва –почвы, имеющие кислую химическую реакцию благодаря присутсвию в них почвенных кислот, например подзолистые и заболоченные почвы.На таких почвах культурные растения развиваются плохо.
*Құс базары- тіршілігі теңізбен байланысты құстардың жартасты жағалауларға ерекше көп топталуы. Кейбір құс базары өте үлкен болады, мысалы, Жаңа Жер арлындағы құс базарының ұзындығы 12км.созылады, құс саны 0,5млн.жетеді.
Птичий базар-скопления большого количества гнездовий морских птиц. Некоторые птичии базары достигают огромных размеров, так один птичий базар на Новой Земле простирается на 12км. и инасчитывает до 0,5млн. птиц..
*Қысым градиенті дегеніміз- белгілі бір қашықтық аралығында (100 км) атмосфералық қысым көрсеткішінің өзгеру мөлшері .
Градиент давления-величина изменении атмосферного давления на определенном растоянии (100 км.)
*Қырқа— қатарласа созылып жатқан бірнеше қыраттардың жалпы атауы. Кейде төңірегіне қарағанда көтеріңкі, үстіртті жерді де қырқа деп атайды.
Гряда–вытянутая, относительно невысокая форма рельефа; образована холмами,
выстроившимися в ряд и слившимися своими подножиями.
*Қырау - қатты ақ түсті кристал, 0°-тан төмен температурада пайда болады.Ауадағы артық су буы мен топырақтан бөлінетін ылғалдан түзіледі. Иней-ледяные кристаллы, образующиеся за счет водяных паров, находящихся в воздухе в избытке, а также за счет влаги, выделяющейся из почвы.
*Қылау - ылғалмен қаныққан ауадан қатты аязды, тұманды күндері ағашқа, сымға қонып қалатын ақ борпылдақ мұзды инелер.
Изморозь-один из видов твердых атмосферных осадков, образующийся в морозные дни при туманной погоде , когда в воздухе носятся ледяные иглы.
???Қызыл- сары топырақ (ферралитті) жоғары температура мен артық ылғал жағдайында қалыптасады. Түзілген қоректік заттар топырақта емес, өсімдіктер бойында жинақталады.
Красно-желтая (ферралитная почва)-образуется при высокой температуре и излишней влажности. Образующие питательные вещества накопится не на почве, а на растении.
??? Қызғылт топырақ -құрғақ климатты даланың топырағы қызғылт түсті келеді. Осындай климатына байланысты өсімдіктер дүниесінің жұтаңдығынан Қ. Т-та қарашірік аз-2-5% ғана болады.
Розовая почва-розовая почва степной зоны, с сухим климатом. Так, как при таком климате очень мало растительности, перегной достигает только до 2-5%.
*Қызыл топырақ- ылғалды субтропиктер мен тропиктік жерлерде, өте мол ылғал және жоғары температура жағдайында түзілетін топырақ типі.
Красноземы-почва влажных субтропических и тропических стран, где обилие влаги сочетается с высокими температурами.
Қызыл-қоңыр топырақ- құрғақ субропиктердегі ксерофиттік орман мен бұта өсімдігінің астында түзілетін топырақ типі. Жоғарғы гумус қабаты қызыл-қоңыр немесе қошқыл коңыр түске боялған.
Красно-бурая почва-
*Қырат- жер бетінің жан-жағынан оқшауланып, көтеріліп тұратын алқабы. Абс. биіктіктер 200-500метр. Шығыс Еуропа жазығындағы Орта орыс, Волга бойы, Сарыарқадағы Көкшетау қыраты.
Возвышенность-участок, приподнятый над окружающей местностью.Абс.
высота 200-500м. Напр.Среднеруская, Поволжская и Кокчетавская
возвышенность.
Ыза суы - жер бетіне жақын жатқан ағынсыз жер асты суы. Деңгейі үнемі өзгеріп отырады. Жылдың құрғақ мезгілінде жоғалып кетеді.
Верховодка –
???Ылғалды тропиктер орманы - негізінен ылғал сүйгіш мәңгі жасыл ағаштардан тұратын ыстық зоналардың орманы.
Влажно тропический лес –лес жарких зон, где свойственные вечнозеленые и влаголюбящие деревья.
*Ылғал субтропиктер - субтропиктік белдеудің жыл бойы ылғалы мол, мәңгі жасыл орманды аудандары. Жылына 1000-2500 мм жауын-шашын түседі.мыс. Батыс Закавказьеде (Колхида), Шығыс Закавказьеде (Ленкорань) бар.
Влажные субтропики – области субтропических зон, где очень много влаги и вечнозеленый лес. Годовая осадка достигает до 1000-1200 мм.напр. Зап. Закавказье(Колхида) , Вост. Закавказье( Ленкорань).
*Ылғал жазғыш (гректің hygros - ылғалды және granho - жазамын деген сөздерінен шыққан) - ауаның салыстырмалы ылғалдылығын үздіксіз жазып отыратын құрал. Кең тарағаны шаш гигрометрі. Адамның майынан тазартылған бір шоқ шашы құралдың сезгіш элементі қызметін атқарады.
Гигрограф(гр. влажность, записываю) – прибор без перерыва записывает сравнительную влажность водяных паров в воздухе. Наиболее распространен волосной гигрометр. Его действие основано на свойстве обезжиренного человеческого волоса, меняющего свою длину в зависимости от влажности воздуха.
???Ылғалды жердегі организмдер (гректің hygros - ылғалды және phileo - сүйемін деген сөздерінен шыққан) - ылғалды жағдайларда (батпақты жерлерде, өзен, су қоймаларының жағалауында, дымқыл топырақта) тіршілік етуге бейімделген жер бетіндегі өсімдіктер мен жануарлар.
Гигрофилы(греч. влажность, люблю)- наземные растении и животные, приспособленные к влажной среде(в болотистых местах, на реке, водоемах, на влажной почве).
???Ылғалды жердегі өсімдіктер (гректің hygros - ылғалды және phyton - өсімдік сөздерінен шыққан) - аса ылғалды жағдайларда өсетін өсімдіктер. Мұндай өсімдіктердің жапырақтары үлкен, сабағы ұзын, тамыр жүйесі әлсіз болады.
Гигрофиты(греч.вланость, растение) –растении, растущие на особо влажных условиях.К таким растениям свойственны крупные листья, длинный стебель и слабая коренная система.
Ырғақтылық– географиялық қабықтағы ритмді құбылыстардың жүруі. Тәуліктік ырғақтылық – күн мен түннің алмасуы, мұхит суларының толысуы мен қайтуы т.б. Жыл ішіндегі ырғақтылық – жыл мезгілдерінің ажыратылуы, қыста үйқыға кететін жануарлар т.б. құбылыстар.
???Ыстық белдеу - Жердің барынша жылы температура белдеуі, әдетте оның шекарасы Солтүстік және Оңтүстік жарты шарлардағы +20º жылдық изотерма бойымен өтеді (шамамен с.е. және о.е. параллельдерге жақын).
Жаркий пояс – пояс самой теплой температуры Земли, граница, которой обычно проходит по +20º годовой изотермы Северного и Южного полушария.
Фактория- (лат. factor- іс жасайтын) алыс түкпірдегі аудандарда орналасқан дайындаушы және жабдықтаушы пункт. Онда ақшылар дайындалған аң терілерін сатып алады да, оларды кәсіптік және тұрмысқа қажетті заттармен қамтамасыз етеді.
Фактория(лат. творить)-
???Фаренгейт –судың қату температурасы +32°, ал қайнау температурасы +212° деп есепке алынған температуралық шкала және оның авторы.
Фаренгейт-температурная шкала и название автора, принятое заморожение воды + 32 градуса, температура кипения +212
*Фён- (лат, favonius-жылы жел) таудан соғатын жылы әрі құрғақ, кушті жел. Фен тау жотасының атмосфера қысымы екі жағында төмен, екінші жағында жоғары болған жағдайында қалыптасады.
Фен- ( лат. теплый ветер)теплый и сухой нисходный ветер, главным образом в горах.Фен возникает при условии, когда давление по одну сторону горного хребта низкое, а по другую высокое.
Федерация- (лат. feoderatio- одақ) жеке мемлекеттік бірліктерден (Жер, штат, провинция, республика) құрылған одақтық мемлекет. Ф. Мүшелерінің әрқайсысының өз конституциясы, заң шығарушы, атқарушы, сот орындары болады.
Федерация- (
Ферроқорытпа(лат. «Темір» деген сөзі )- темірге түрлі элемент қосылған қорытпа шойын. Көп таралғандары марганецпен (ферромарганец), хроммен (феррохром), кремнимен(ферросицилий),вольфраммен(ферровольфрам),молибденмен (ферромолибден) т.б.
Фенносплав(лат.железо)-сплавы железы с разными элементами: марганцем (ферромарганец),кремнием (ферросилиций), хромом(феррохром), вольфрамом (ферровольфрам), молибденом (ферромолибдени др.
*Фенология(грек. Fenome-құбылыс, logos-ғылым) табиғаттың мезгілдік құбылыстарының заңдылығын зерттейтін білім саласы.
Фенология(греч. явление, наука)-отрасль знания, изучающая закономерности сезонных явлении природы.
*Физикалық география (гр.physike табиғат және география) – жердің ландшафтық сферасы , географиялық орта және жергілікті географиялық ландшафт табиғатын зерттеумен айналысатын ғылым.
Физикалық география( гр.природа и география) - наука о ландшафтной сферы Земли , о географической среде и типах местности-географических ландшафтах.
*Флюгер – желжапқыш (немістің Flugel- қанат деген сөзінен шыққан) – желдің бағыты мен күшін анықтайтын аспап.Оның тілі бұрылу арқылы желдің бағытын көрсетеді, ал металл тақтайшасының ауытқуы- желдің күшін (м/сек) білдіреді.
Флюгер-прибор для измерения направления и силы ветра.Состоит из стрелка, поварачивающейся навстречу ветру, и металлической доски, которой показывает силу ветра.
Флювийлік процестер əрекетінен қалыптасатын жер бедері. Флювийлік (латын тілінде, өзен, ағын деген мағына береді) процесс əсерінен қалыптасатын жер бедері
құрлықтағы тұрақты жəне уақытша ағын сулардың əрекеті нəтижесінде түзіледі.
Фосфориттер-негізгі құрамы фторы бар фосфорқышқылды кальциден және аз мөлшерлі хлордан тұратын минералды зат.
Фосфориты-минеральные тела, состоящие в основном из фосфорнокислого кальция с содержанием фтора и и в меньшем количестве хлора.
Фотосфера (жарық қабығы) - жұқа түссіз газ қабаты (200-300 км), оның тығыздығы жоғарылаған сайын азая түседі. Осы бағытта фотосфераның температурасы 6000-нан 4500°С-қа дейін төмендейді, бұл бүкіл күн атмосферасының ең төменгі температурасы
Фрахт - су жолы арқылы жүк тасымалдауға төленетін ақы. Ол жолға алынған кеменің тасымалдау қашықтығына, жүктің салмағы мен көлеміне, уақытқа байланысты. Бөтен кемелермен тасымалдаған өз тауарларын сатқанда, елдер кеме фрахты үшін көп мөлшерде қаржы жұмсайды.
Фрахт-
Фреатикалық климат- гумидтық климаттың бір түрі.
Фреатический климат-один из гумидных климатов.
???Фронттар ауа массаларының қозғалу сипатына қарай жылы жəне суық фронт деп бөлінеді. Жылы фронт кезінде жылы ауа салқын ауаны тез арада ығыстырып, жинақталған жылы ауа құйын тəрізді өрлеген ауа ағынын кесіп өтеді.
Фронты атмосферы-это пограничные полюсы, зоны раздела различных воздушных масс. Фронты делятся на теплый и холодный,по характеру движении воздушных масс В зоне теплого фронта теплый воздух клином входит под холодный воздух.
Фиордтар – екі жағалауы тік, құз жартасты болып келетін, құрлыққа қарай ондаған км. иірімделіп созылған, тар жəне терең теңіз шығанақтары.
Фиорды-морские заливы, расположенные в длинных, извилистых и глубоких троговых долинах с высокими крутыми берегами.
Флорида ағысы- Мексика шығанағынан Флорида түбегі мен Куба аралы арасындағы Атлант мұхитына шығатын Гольфстримнің бастапқы бөлімі.
Флоридское течение-начальная часть Гольфстрима при выходе его из Мексиканского залива в Атлантический океан между полуостровом Флоридой и островом Кубой.
*Фуко маятнигі- 1851 жылы француз ғалымы Л.Фуконың алғаш рет Парижде жердің өз осінде айналуын дәлелдеген маятнигі.
Фуко маятник-маятник, которым французский ученый Л.Фуко впервые в 1851 в Париже доказал вращение Земли вокруг оси.
*Фумарольдар- кейде вулкан беткейлерінің жарықтарынан жоғары температуралы газ бөлініп шығады. Бұндай түтінді жарықшақтар фумарольдар деп аталады.
Фумаролы-иногда газы с высокой температурой выделяются из трещин на склонах вулкана. Такие дымящиеся щели называются фумаролами.
*Футшток- теңіздерде, өзендерде, көлдерде су беті биіктігін бақылауға пайдаланылатын рейка.
Футшток-рейка, служащая для наблюдении за высотой поверхности воды в море, озере, реке.
Фъелдтер-үстіртке ұқсас шыңы мен басында мұздығы бар, немесе тундра жамылған Скандинавиялық көне таулардың норвегиялық атауы.
Фъелды-норвежское название Скандинавских гор древнего происхождения, с платообразными вершинами, с шапками ледников или покрытыми тундрой.
*?? Фураж(франц. «furazh» - мал жемі )-ауылшаруашылығы малдарына жем ретінде берілетін өсімдік түрлері. Ол дәнді және бұршақ дақылдарының араластырып берген түрі, немесе ірі-шөп, солома түрлері.
Фураж (франц.-корм скота)-некоторые корма растительного происхождения для сельскохозяйственных животных. Концентрированный фураж- зерна злаков и бобовых растении, грубый фураж-сено, солома.
???Фураж дақылдары-ауыл шаруашылығы малдарына берілетін дәнді және бұршақ дақылдары. Оларға дәнді дақылдардан-жүгері, арпа, сұлы, бұршақ дақылдарынан-люпин, вика, бұршақ, бобы жатады.
Фуражные культуры-злаковые и бобовые культуры, зерно которых идет на корм сельскохозяйственным животным.Фуражным культурам относятся: из злаков-кукуруза, ячмень, овес, из бобовых –люпин, вика, горох, бобы.