Банктің меншікті капиталының есебі

Коммерциялық банктсрдің меншікті капиталының рөлі мен шамасы, басқа кызмстпен айналысатын кәсіпорындар және ұйымдарға карағанда өзіндік ерекшсліктергс ие.

Банктің меншікті капиталы банктің тұрақтылыгын қамтамасыз етуде маңызды. Банктің бастапкы кұрылуы барысында меншікті капитал көмегімен банк кызметіне байланысты алғашкы шығындар: жер, ғимарат, құрал-жабдык, жалакыға жұмсалатын жэне т.б. шығындар жабылады. Себебі, меншікті капиталсыз банктің кызметін бастау мүмкін емес. Осы меншікті капитал есебінсн банкте кажетті резервтер кұрылды. Сонымен катар, банктің меншікті капиталы ұзак мерзімді активтерге жұмсалымдардың басты көзі.

Банктің меншікті капиталы- банктің қаржылық тұрақтылыгын, коммерңияпық және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін құ-рылган банктің эр түрлі қорлары мен сол сияқты агымдагы қызметінің нэтижесіне байланысты және өткен жылдардагы бөлінбеген пайдасы.

Банктің меншікті капиталының күрылымы бірдсй смес. себебі, оларға эсер ететін әр түрлі факторларға. атап айтсак, активтер сапасына, мсншікті пайданың пайдаланылуына. капиталдың бағасын нығайту максатына жэне банк саясатына байланысты жыл бойына өзгеріп отырады.

Сонымсн. казіргі коммерциялык банктердің меншікті капиталы мынадай баптар кұрайды:

- жарғылық капитал:

- резервтік капитал;

- қосымша капитал;

- банк операииялары бойынша тэуекелдерді томендету мақсатыида құрылган қорлар резервтер);

- бөлінбеген банк пайдасы.

Банктін жарғылық капнталы банктің заңды тұлға ретіндс міндетті түрдс күрылуын жоне өмір сүруінің экономикалык нсгізін күрайды. Жарғылық капиталдын төменгі мөлшері Қазакстан Ұлттык банктердің пруденциялық нормативтерімен реттсліп отырады. Банктің жаргылык капиталы оның құрылтайшыларының қоскан жарналары немесе пайлары сомасынан тұрады.

Казакстанда екінші:денгейлі банктер төмендегідей екі ұйымдык формаларда құрыла алады:

- акционерлік банк формасында;

- пай косу арқылы, яғни жауапкершілігі шектеулі серіктестік форма-сында:

Мсншікті капиталдың кұрамдас бөлігі - акционерлік капитал. Бағалы кағаз (акция) шығару есебінсн кұрылған банктің жарғылык капиталын банктің акционерлік капиталы деп атайды. Акционсрлік капитал көлемі акцияны ұстаушылар - акционсрлер коскан жарналардан қүралады. Акцио-нерлік банктің акциясы - банктің жарғылық капиталына үлес коскандығын куоландыратын және дивиденд алуға жэне банкті баскару ісінс араласуға кұкык беретін бағалы кағаз.

Акционерлік капиталдың кұрылымы әр банктерде әр түрлі келеді. Акционерлік капитал келесідей түрлерге бөлінеді:

а) меншікті акционерлік капитал, яғни бұл жай жэне артықшылыгы бар акцияларды сатудан түскен кдражаттардан, үнемделген капитал жэне бөлінбеген пайдадан тұрады;

б) банктік резервтер, яғни алдағы уакыттағы эр турлі шығындарды жабуға, дивиденттср төлеугс, қайтарылмаған карыздың орнын жа-буға арналады; в) банктің ұзақ мерзімді міндеттемесі (ұзақ мерзімді вексельдсрі, облигациялары). Ашык типтегі банктің акциясы колдан-қолга басқа да акционерлердің келісімінсіз өтеді. Жабык типтсгі банктің акциясы қатаң түрде белгіленген тізім бойынша немесе кұрылтайшылардың арасында бөлінеді

Банктің мсншікті қаражатының түріне резервтік кор жатады.

Резервті кор - банк кызметінде пайда болуы мүмкін зияндардың орнын жабу мақсатында кұрылған каражат қоры.

Сондай-ақ, рсзервтік қор банктің тұракты кызмет етуін камтамасыз етеді. Резервтік кордың шамасы заңды түрде жарғылык капиталға белгілі бір пайыз мәлшерінде, айталық, 25% мәлшерінде кұрылатын болса, оның молшсрі жарғылық қормсн теңесксн жағдайда жарғылық капиталға толығымен аударылады. Резервтік кордың кұралуының нсгізгі көзіне банк пайдасы жатады. Ксйде, банкте пайда болмаған жағдайда резервтік кор ссебінен банктің артықшылығы бар акциялары бойынша пайыздар төленеді.

Қосымша капиталдар - негізгі кұралдардың тозуына байланысты аударылған аударымдар есебінен жэне бслгілі максатқа бағытталатын пайданы бөлу нэтижесінде құрылатын каражаттар.

Арнайы қорлар - негізгі корларды кайта бағалау негізінде. валюталык каражаттарды кайта бағалау коры, яғни ұлттык валюта мен шетел ва-люталары арасындағы айырма нэтижесінде кұрылады. Валюталык кара-жаттарды кайта бағалау коры шетел валютасында жарғылык капиталды калыптастыру барысында манызды.

Келесі корға жекелеген банктік операциялар бойынша тэуекелді то-мендету максатында кұрылатын арнаііы резервтер жатады. Мұндай ре-зервтерге: несиелік тэуекелді жабуға жэне бағалы кағаздардың кұнсыз-дануына байланысты кұрылган резервтер жатады.

Бөлінбеген пайда - акциялар бойынша дивидентті төлегеннен кейін жэне резервтік корға аударғаннан калған пайданың бөлігін білдіреді.

Банктің меншікті капиталын ұлғайту жолдарына мыналар жатады:

- банк пайдасы:

- акциялар шығару;

- кұрылтайшылар жэне пай косушылар санын арттыру;

- облигациялар шығару жатады.

Банк капиталы банктін дербестігін камтамасыз ете отырып, оның каржылык тұрактылығына кепіл болады жэне банктің басынан кешетін эр алуан тэуекелдердің зардаптарын ретке келтіретін басты көз болып табылады. Банктің меншікті капиталы мынадай кызметтер атқарады:

- қорганыс қызметі;

- шұгыл қызметі;

- реттегіштік қызметі;

- айналым қызметі;

- резервтік қызметі.

Банктің меншікті капиталының қорганыс қызметі, оның капиталының шамасының банктің төлем кабілетіне жэне тұрактылыгына тікелей байланыстылығын сипаттайды. Банктің меншікті капиталы каншалыкты жоғары болса, соғұрлым банк өтімді болып саналады. Банк банкротка ұшыраіі калған жағдайда, оның акционерлерінен баска ешкім зиян шекпейді.

Банк капиталының қорганыс қызметі - банктің салым иелеріне жэрдем акы төлеу мүмкіндігін ғана емес, сол сиякты ағымдағы табыс болмаған жағдайда зияндарды жабуға қызмет етуін сипаттайды. Сондықтан да, оның азаюы банктің банкротқа ұшырауына жол береді. Қорғаныс кызметі - меншікті капиталдың ең басты қызметін білдіреді.

Банктің меншікті капиталына катысты ерсжслер, оның сң төменгі молшсріне қойылатын талаптарды, активтергс байланысты шектелуін жэне басқа банктен активтер сатып алу шартын камтиды. Қазакстан Ұлттық банкі бекіткен пруденциялық нормативтсрдс банктін мсншікті капитал көлемі берілсді. Сонымен катар, реттегіштік кызмстке ссудалык жоне инвестицнялық опсрацияларга байланысты шектеу мақсатында капиталды пайдаланады.

Кез келген коммерциялық банктің меншікті капиталының мөлшерін мынадай формуламен анықтауға болады:

МК = А – М

Мұндағы,

МК – банктің меншікті капиталы

А – банктің активтерінің жалпы сомасы

М – банктің міндеттемелері