Жасалмаса да Қылмыс Қђрамы, оныњ ішінде Қылмыстыњ обьективтік
жаҒы бар деп саналуына байланысты болып табылады. Бђл біріншіден,
екіншіден Қосымша белгілер кейбір Қылмыс Қђрамдарын талдауда бірне-
Ше балама тџрлерде келтіріледі. Мысалы, 96 баптыњ 1 бљлімі бойынша
квалификацияланатын ҚасаҚана кісі љлтірудіњ жай тџрі бірнеше жаҒ-
дайлармен аныҚаталады, яҒни љзара урыс-керіс, озара тобелес, тђрмы-
СтыҚ жанжал, т.б. жаҒдайларда. Бул Қылмыс турінде Қылмыс жасау
ЖаҒдайы Қосымша белгі деп баҒаланады, себебі арнайы бір жаҒдайдыњ
Олданылуы міндетті емес.
Негізінде Қылмыстыњ уаҚыты, орны, тѕсілі жаҒдайы, Қђралыныњ
Қылмыс Қђрамыныњ Қосымша белгілері ретінде баҒаланатын басты се-
Бебі, ол бђл белгілер жасалҒан Қылмыста болмаса да Қылмыс Қђрамы
Бар болып есептелетіндігінде. Қылмыстыњ обьективтік жаҒы бар болуы
џшін белгілі бір бапҚа сѕйкес келетін ҚоҒамҒа Қауіпті іс-ѕрекет, ал ма-
териалдыҚ Қђрамдар џшін іс-ѕрекет пен елеулі зардап жѕне себепті бай-
Ланыс болса жеткілікті
Ылмыстық құқық бұзушылықтың субъективтік жағының түсінігі және қылмысты квалификациялаудағы маңызы.
Қылмыстың субъективтік жағы бұл негізінен адамның психикалык іс-әрекетінің қылмыс істеуге тікелей байланысты жағынын көрінісі болып табылады.Қылмыстың сыртқы жағын бейнелейтін объективтік жаққа қарағанда субъективтік жақ қылмыстың ішкі мәнін, мазмұнын білдіреді. Бұл жерден шығатын қорытынды қылмыстың объективтік және субъективтік жағының белгілері өзара тығыз байланысты, белгілі бір бірлікте болады. Сондықтан да қылмыстың субъективтік жағына барынша тығыз талдау жасау қажет. Қылмыстың субъективтік жағынын мазмұнын мынадай заңдылық белгілері: кінә, қылмыстық ниет, мақсат кұрайды. Осы белгілердін жиынтығы қылмыс істеген, яғни қоғам ға қауіпті іс-әрекет жасаған адамнын жан-дүниесінде орын алған ішкі өзгерістерді, оның санасы мен еркінің өзара байланысын бейнелеп береді.
Аталып өткен қылмыстың субъективтік жағынын осы белгілерінің заңдылық маңызы біркелкі емес, керісінше әр түрлі. Кінә кез келген қылмыс кұрамының субъективтік жағының міндетті белгісі болып табылады. Кінәсіз қылмыстың құрамы болмайды. Мұның өзі кінәсіз жағдайда қылмыстық жауаптылық туралы сөз болуы мүмкін емес дегенді білдірді. Қылмыстық ниет және мақсат, кінәға қарағанда, кейбір құрамдар үшін заңда көрсетілген реттерде қажетті белгі болады. Ал олай болмаған жағдайларда, ниет пен мақсат қылмыс күрамының факультативті белгісі ғана болып саналады.
Істелмекші болған қылмыс жөніндегі абыржу, өкініш білдіру немесе жазадан қорку психологиялық әрекеттің элементтері болып табылмайды, сондықтан ол қылмыстың субъективтік белгісіне жатпайды.
Жасалған қылмыста басқа құрам элементтері болғанмен, субьективтік жақтың болмауы, ол адамның кінәсіз зардап келтіргендігін білдіріп, қылмыс құрамының жоқ екендігін көрсете алады. Адамның белгілі бір іс әрекет жасау кезінде алдымен оны ми жұмысында шешетіндігіне байланысты, егер ми жұмысы әрекетті билей алмаса, онда ондай әрекет жасаған адамның есі дұрыс емес деп танылады. Демек, адамның іс әрекетке және оның нәтижелеріне деген ми жұмыстары тек қылмыстың суб жағына қатысты емес, ол қылмыс субьектісіне де қатысты болады.
Қылмыстың суб жағына қатысты белгілер қылмысты іс әрекет жасалар алдында немесе жасалу кезінде, бірақ бәрібір әрекеттен бұрын анықталып отырады. Суб жаққа қатысты белгілердің бір ерекшеллігі, ол қылмыс жасау кезіндегі обьективтік жағдайларға қарай өзгеріп отыруы да мүмкіндігінде. Мыс, қарақшылық әрекеттер қылмысты жасау барысында кісі өлтіруге, ал ұрлық тонауға айналуы мүмкін. Бұл жағдайлар кінәлінің қоғамға қауіптілігін нақтылап, ол қылмысты квалификациялауға да әсер етеді. Қылм құқықтағы және ерекше бөлімде қарастырылған қылмыстардың суб жақ белгілері осы элементті сипаттай алатын барынша елеулі белгілер болып табылады. Олар қылмыстың ішкі көрінісін талдауда қылмысты сипаттаудың бір тәсілі ретінде ғана қолданылмайды, сонымен қатар қылмысқа квал жүргізуде маңызды рөл атқарады. Кей оқулық және зерттеу әдебиеттерінде суб жақ белгілерінің қатарына кінә, ниет, мақсатпен бірге қылмыс жасалу кезінде адамның ашуланы, қуаны, таңқалу түріндегі ерекше көңіл күйін білдіретін эмоцияны да қосады. Эмоция маңызды рөл атқарады алайда ол қылмыстың суб жақ құрам белгілеріне жатпайды.
Қылм суб жақ белгілері қылмыстық заңның баптарында барлық кездерде анық көрсетілмейді, кобіне ол қылмыстың обьективтік жағын бейнелейтін іс әрекет түріне сипатына байл талдау кезінде ашылады. Іс әрекет сипатын, түрін немесе мағынасын ескере отырып, кей қауіпті әрекеттер тек қасақаналықпен жасалады деп бағалауға болады. Мыс, парақорлықпен, бұзақылықпен, кәмелетке толмағандарды қылмысқа, қоғамға қарсы әрекет жасауға тарту сияқты т.б. әрекеттер мағынасы бойынша тек қасақанылықпен жасалатындығы белгілі. Сондықтан мұндай қылмыс түрлеріне келгенле баптардың диспозицияларында кінә нысаны тур артық мәліметтер келтірілмейді. Кінәнәі нысанын заңда тікелей көрсету, яғни тек қасақана түрде жасалатындығын көрсету, бұл әрекеттің абайсыздықпен және қасақаналықпен жасалуының арасында елеулі айырмашылықтың бар екендігін білдіреді.
Бұл тақырыптың практикалық тұрғыдан күрделілігі, ол кінәлінің әрекеттеріне және оның зардабына деген психикалық қатынасын, яғни әр түрлі психикалық қатынастарын көру, ашу барлық кездерде мүмкін бола бермеуіне байл. Бұл мәселені анықтау үшін практика қызметкерлері адамның жасаған әрекетінің сипатына, түріне және өзге де обьективтік жағдайларына көңіл аударып, ол адамның қылмыс жасау кезіндегі ойын ашуға тырысады.
Суб жақтың белгілерін дұрыс анықтау ұқсас қылмыстарды бір бірінен ажыратып, қылмысты квалификациялауда көмектеседі.