Адамның өзін өзі қорғау құқығы ­ маңызды соттан тыс қорғау механизмі 3 страница

10) жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін, олардағы сын ескертпелерді талдауға және қорытуға, жұмысты жетілдіру әрі жеке және заңды тұлғалардың шағымдарын туғызатын себептерді жою мақсатында қоғамдық пікірді зерделеуге;

11) жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау жөніндегі жұмыстың жай-күйін жүйелі түрде тексеруге;

12) құқықтық статистика және арнайы есепке алу саласында өз құзыреті шегінде статистикалық қызметті жүзеге асыратын мемлекеттік орган белгілеген мерзім мен көлемде келіп түскен, қаралған өтініштердің саны мен оларды қараудың нәтижелері туралы мемлекеттік құқықтық статистикалық ақпаратты беруге міндетті.

Жеке және заңды тұлғалардың өтініштері бойынша іс жүргізу ҚР­ң заңнамасында белгіленген тәртіппен ic жүргізудің басқа түрлерінен бөлек жүргізіледі.

Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тәртібі туралы ҚР­ң заңнамасын бұзу ҚР­ң заңдарына сәйкес жауаптылыққа әкеп соғады.

Қазіргі таңда азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін олардың өтініштерін қарау арқылы қорғау мәселесі 2000 жылдың 27-ші қарашасында қабылданған Әкімшілік процедуралар туралы ҚР­ң Заңымен де реттеледі [91]. Әрине, бұл заң актісі ең алдымен әкімшілік құқық саласына жататыны түсінікті, бірақ С.С. Шишимбаеваның Германия тәжірибесін зерттеу нәтижесінде айтқан сөзін келтірсек «әкімшілік құқық – бұл нақтыланған конституциялық құқық» [34, 130 б.].

Әкімшілік процедуралар туралы ҚР Заңы бойынша әкімшілік процедуралар деген ұғым төрт элементтен тұрады:

1) мемлекеттік органдармен және лауазымды адамдармен мемлекеттік функциялар мен қызмет бабындағы өкілеттіктерді жүзеге асыру кезінде шешімдерді қабылдау және орындау тәртібі мен оларды ресімдеу;

2) мемлекеттік апппарат жұмысын ұйымдастыру процедурасы;

3) азаматтардың құқықтарын жүзеге асыру бойынша олардың жолдауларын қарастыру процедуралары, сондай-ақ азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін әкімшілік қорғау процедуралары;

4) экономика саласындағы шешімдер қабылдау процедураларының негізгі бастамалары.

Бұл жерде бізді ең алдымен қызықтыратын азаматтардың құқықтарын жүзеге асыру бойынша олардың жолдауларын қарастыру процедуралары, сондай-ақ азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін әкімшілік қорғау процедуралары. Басқа процедуралардың да азаматтардың құқықтарын қамтамасыз ету және қорғау жағынан маңызы зор екендігіне күмән келтіре алмаймыз, бірақ Қазақстандағы адам және азамат құқықтарын әкімшілік қорғау тәртібі қандай екендігі біз үшін маңыздырақ болмақ.

Сонымен, жоғарыда көрсетілген заңның 15-20 баптары біз атаған мәселелерге тікелей арналып отыр. Заңның әрекет ету аясына келсек бұл мәселе 2-ші бапта қарастырылған. Бұл бап бойынша қарастырылып отырған әкімшілік процедуралар заң актілерімен реттелмеген бөлігі жағынан келесі органдардың қызметінде қолданылады:

1) ҚР Президентінің қызметін қамтамасыз ететін мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың, Президентке тікелей бағынышты және есеп беретін мемлекеттік органдардың қызметінде;

2) ҚР Парламент палаталарының, ҚР Орталық сайлау комиссиясының аппараттарының қызметінде;

3) ҚР Конституциялық кеңесінің, ҚР Жоғары сотының және ҚР өзге де соттар аппараттарының қызметінде;

4) Үкіметтің, Премьер-Министр кеңсесінің, ҚР­сы орталық атқарушы органдарының қызметінде;

5) ҚР жергілікті өкіл етуші органдары аппаратының қызметінде;

6) ҚР жергілікті атқарушы органдары қызметінде.

Сонымен қатар, қарастырып отырған әкімшілік процедуралар келесі жағдайларда қолданылмайды:

1) қарастыру тәртібі әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы заңдармен, сондай-ақ қылмыстық-процессуалдық және азаматтық-процессуалдық заңдармен белгіленген азаматтардың жолдауларын және өзге де істерді қарастыруға қатысты жағдайларда;

2) даярлау процедурасы басқа заң актілерімен белгіленген нормативтік-құқықтық актілерді дайындауға қатысты жағдайларда;

3) жүзеге асу тәртібі арнайы заңдармен белгіленетін жоспарлаудың стратегиялық, бюджеттік және индикативтік түрлеріне қатысты жағдайларда.

Ерекше тоқтала кететін жай - әкімшілік процедураларды белгілеу қағидалары, олар:

1) заңдылық;

2) төмендегі мемлекеттік органдар мен лауазымды адамадардың жоғарыда тұрғандарына бағынышты болуы;

3) барлығының заң мен сот алдында тең болуы;

4) азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының басым болуы, азаматтар мен ұйымдардың жолдауларын қарастыру кезінде бюрократиялық көріністерге және істі созуға жол берілмеуі;

5) барлық азаматтарға, ұйымдар мен лауазымды адамдарға әкімшілік процедуралармен көзделген іс-әрекеттер мен актілердің міндетті болуы;

6) тұлғаның, қоғам мен мемлекеттің өзара жауаптылығы және мүдделерінің балансы;

7) мемлекеттік құпиялар мен өзге де заңмен қорғалатын құпия туралы заңдарды қатал сақтау арқылы қоғамдық пікір мен жариялылықты ескеру;

8) мемлекеттік биліктің беделін сақтау және ҚР-н абыройын төгетін және мемлекеттік қызметтің мүдделеріне қайшы келетін әрекеттерге жол бермеу, оның ішінде жемқорлық көріністеріне қарсы болу, мемлекеттік қызметкерлерге заңдармен белгіленген тыйымдар мен шектеулерді қатал сақтау;

9) әкімшілік процедуралар талаптарының барлық деңгейдегі мемлекеттік органдар үшін бірдей болуы;

10) барлық мемлекеттік органдар мен мемлекеттік лауазымды адамдар құзыреттерінің нақты бөлінуі және келісімді түрде әрекет етуі;

11) үнемділік және тиімділік.

Демек, Заң барлық әкімшілік процедуралардың белгілі бір шеңберден шығып кетпеуіне жағдай жасаған.

Азаматтардың құқықтарын жүзеге асыру процедуралары келесі талаптарды көздеуі тиіс:

1) мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдарға берілуге тиісті құқықтық маңызы бар фактілерді растайтын құжаттардың неғұрлым аз тізімін көздейтін құқықтарды жүзеге асыру тәртібі;

2) азаматтардың құқықтарын жүзеге асыратын және заңды мүдделерін қамтамасыз ететін ең аз мерзім;

3) азаматтардың құқықтарын жүзеге асыру бойынша шешімнің жобасын келісімге келтіретін инстанциялардың ең аз саны;

4) тиісті тұлғамен не органмен істі қарастыратын жері мен уақыты туралы азаматтарға алдын-ала хабарлау;

5) азаматтың жолдауын қарастыруға байланысты іс материалдарымен танысу мүмкіндігі, азаматтың жолдауы бойынша қарастыруға азаматтың жеке қатысу мүмкіндігі;

6) азаматтың жолдауына қатысты іс материалдарын негізсіз басқа лауазымды тұлғаға тапсыруға жол берілмейтіндей оны бір лауазымды адамның қарастыруы;

7) мәселенің объективті түрде шешілуіне мүдделі емес деген негіз туғызатын тұлғаға азаматтың жолдауын қарастыруға тапсырылатын жағдайларға жол бермеу.

Сонымен қатар, азаматтардың құқықтарын жүзеге асыру процедуралары:

1) арызды берген азаматқа осы арыздан зиян шектіруге;

2) іс-әрекеттері арызды туғызып отырған лауазымды тұлғаға азаматтың жолдауын қарастыру үшін беруге;

3) азаматтардың келісімісіз олардың жеке өмірі туралы, жеке және жан-ұя құпиясы туралы мәліметтерді жария етуге;

4) жолдауға қатысы жоқ азаматтың тұлғасы туралы мәліметтерді алуға жол бермеуі тиіс.

Азаматтардың жолдауларын беру, оларды тіркеу тәртібі, оларды мемлекеттік органдармен қарастыру мерзімдері ҚР-ң заңдарымен белгіленеді. Яғни, бұл мәселелер қарастырып отырған заңмен реттелмейді.

Істі қарастыру кезінде:

1) мемлекеттік орган не лауазымды адам жолдауға қатысты фактінің жағдайларын белгілейді және тексереді, жолдау бойынша шешім қабылдау кезінде қолданылатын құқық нормаларын айқындайды, және қажет болған жағдайда шешім қабылдау үшін керекті құжаттар мен материалдарды белгіленген тәртіп бойынша сұратады және қолға түсіреді;

2) жолдауын қарастыратын лауазымды адамға азамат өз дәлелдерін жеке түсіндіруге, сондай-ақ өз жолдауының негізділігін растайтын қосымша материалдарды беруге құқылы.

Қарастырылу үшін мемлекеттік органның бөлімшелеріне жіберілген азаматтардың жолдауларының қарастырылу барысына осы бөлімшелердің басшылары бақылау жасайды. Жолдауларды қарастыру нәтижелері жөнінде уәкіл етілген мемлекеттік орган не лауазымды адам арыз берген азаматқа жазбаша түрде негізделген жауап беруге тиісті. Арызда көрсетілген мәселелер қарастырылған жағдайда, ол бойынша тиісті шаралар қабылданып арыз берген азаматқа белгіленген тәртіп бойынша жауап берілгеннен кейін ғана азаматтардың жолдаулары шешілді деп есептеледі. Бұл өте маңызды ереже, мұны тіпті азаматтар арыздарының тиісті түрде қарастырылуының кепілдігі ретінде қабылдауға болады.

Егер мәселенің шешілуі ұзақ мерзімге созылатын болса, арыз толық шешілгенше қосымша бақылауға алынады.

Бұрын қарастырып кеткен арыз бойынша жаңа дәлелдемелер не жағдайлар пайда болса арыз берген азамат қайта жолдау жасауға құқылы. Мұндай жағдайлар болмаса арыз қайта қарастырылмайды.

Арыз бойынша өндірістің тоқтатылуы және істің бақылаудан алынуы туралы шешімді мемлекеттік органның басшысы не оның орынбасары қабылдайды. Бақылаудан алынудың негізі – тексеру материалдары қосылған арызды қарастырудың нәтижелері туралы белгіленген нысандағы құжат (анықтама, қызмет хаты) не мемлекеттік органның толық жауабы болып табылады.

Жолдау бойынша қабылданған шешімге арыз берген азамат жоғарыда орналасқан органға (не лауазымды адамға) немесе сотқа шағымдануға құқылы. Мұндай құқықтың іске асырылуына үш ай мерзім берілген және бұл мерзімнің басы қабылданған шешім не жасалынған әрекет туралы азаматқа белгілі болған сәттен есептеледі. Бұл мерзімнің өтіп кетуі арызды қабылдамау үшін негіз бола алмайды. Арыз қабылдануға тиіс, бірақ мерзімнің өтіп кету себептері туралы мәселе тексеріліп, ол арызды қанағаттандырудан бас тарту үшін негіз болуы мүмкін.

Шетелдік және азаматтығы жоқ тұлғалардың да арыздары осы тәртіп бойынша қарастырылады. Жалғыз ерекшелік – егер халықаралық шартпен басқа тәртіп бегліленбеген болса.

Мемлекеттік органдардың бірінші басшылары және олардың орынбасарлары айына кем дегенде бір рет азаматтарды, оның ішінде осы органдардың қызметкерлерін, жеке қабылдауға міндетті. Мұндай қабылдау арнайы белгіленген күндері және уақытта жүзеге асырылады. Егер арызды не жолдауды жеке қабылдау кезінде шешу мүмкін болмаса, олар жазбаша жолдау ретінде қабылданады. Бұл жөнінде «Қазақстан Республикасының орталық және жергілікті атқарушы органдарында азаматтардың қабылдануын ұйымдастыру туралы» ҚР­сы Үкіметінің 4 қыркүйек 2002 ж. қабылданған қаулысы бар [92].

Тағы бір маңызды жағдай – азаматтардың арыздары бойынша іс-қағаздарын жүргізу тәртібі басқа іс-қағаздарын жүргізуден бөлек жүзеге асырылуы тиіс. Азаматтардың жолдауларымен жұмыс жасауды ұйымдастыру үшін және іс-қағаздарының жағдайы үшін мемлекеттік органдардың басшылары жеке жауапкершілікке ие.

Сонымен, әкімшілік процедуралар туралы Заңның қарастырылған ережелері азаматтарға арыздарын беру арқылы бұзылған құқытарын қорғауға толық мүмкіндік туғызады. Арыз беру арқылы құқықтарын қорғаудан басқа соттық механизмінің бар екендігін ескерсек Қазақстандағы адам құқықтарын қорғау ісі дұрыс жолға қойылып келе жатқанын байқаймыз. Бұл бағытта адам құқықтарын қорғаудың соттық және соттық емес құралдары бірігіп қолданылуы тиіс.

Дегенменде, қарастырып өткен соңғы екі заңның бірін бірі қайталып отыратын тұстары бар сияқты. Әрине әкімшілік процедуралар туралы заңның реттеу аясы кеңдеу, өйткені ол тек азаматтардың шағымдарын ғана емес, мемлекеттік аппарат қызметін ұйымдастыруды да қамтиды. Бірақ азаматтардың өтініштерін қарауға арналған заңның да аясы тек жеке тұлғалар емес, заңды тұлғаларға да таратылады. Бұл да ерекшелік, бірақ индивидтердің өтініштерін қарауды реттеуге арналған екі заң актісінің де ұқсас ережелерінің болуы ешбір күмән туғызбайды. Осыған орай заң шығарушының мұндай «дубляж» жасауын түсіну қиындау.

Адамның өзін өзі қорғауға қатысты тағы бір құқығын атап өтуіміз керек ­ ол қоғамдық бірлестіктер құру құқығы. Б.Б. Мусинаның сөзі бойынша «азаматтық қоғамның құрылуы жалпы алғанда мемлекет пен қоғамдық ұйымдар арасындағы қарым-қатынастарға да тәуелді болатын құқықтық мемлекет жағдайында қоғамдық ұйымдардың ролі едәуір жоғарлады. ... Тап осы қатынастар Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік биліктің жүзеге асырылуына негізделген демократия қағидаларын кеңейтіп, тереңдетеді» [93, 68 б.].

Қазақстандық ғалымдар, мемлекетіміздің барлық азаматтардың, олардың ұлтына, әлеуметтік жағдайына және өзге де с.с. белгілеріне қарамастан, ресми саяси бірлестігі болып табылатынына, қоғамдық ұйымдардың конституциялық идеяларды жүзеге асыруға қатыса алатынына ерекше назар аударады [94, 260-261 б.]. Ал ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаев бұл мәселе жөнінде былай дейді: «Ұлттық-мемлекеттік идеяның тоталитарлық міндетті идеологиядан айырмашылығы оның жоғарыдан енгізілуінде емес, қоғамның нақты дамуынан туындайтынында. Бұл ұлттық-мемлекеттік идея басты саяси құндылық төңірегінде - ұлтына қарамастан барлық қазақстандықтардың Отаны болып табылатын бірыңғай, аумағы біртұтас және тәуелсіз Қазақстан төңірегінде қалыптасады» [95, 187 б.].

Демек, мемлекеттік идеологияның қалыптасуы мен дамуына қоғамдық бірлестіктердің ықпалын ескеру керек. Бұл жөнінде А.Б. Шагирова қоғамдағы келісімділікке тек мемлекеттің іс-әрекеттері арқылы ғана емес, қоғамдық ұйымдардың да әсерімен қол жеткізіледі дейді. Мәселен, 1997 жылды жалпы ұлттық келісімділік пен саяси қуғын-сүргін құрбандарының жылы, ал 1999 жылды ұлттық тұтастық пен ұрпақтардың жалғасуы жылы деп шешім қабылдаған кезде қоғамдық ұйымдардың пікірі ескерілді [96, 136 б.].

Сол сияқты бұл автор қоғамдық ұйымдардың еліміздегі басқару процестеріне жасайтын жағымды әсерін бірқатар салаларға қатысты көрсетеді. Осы салалар ішінде кәсіподақтар, кәсіпкерлер (жұмыс берушілер) және мемлекет құрылымдары арасындағы әлеуметтік серіктестік институты ерекше маңыздылыққа ие. Сөйтіп қоғамдық бірлестіктер арқылы азаматтар өз құқықтарын қорғай алады. Бұл мәселе 1996 жылғы 31 мамырдағы «Қоғамдық бірлестіктер туралы» №3-I Заңымен реттеледі [98]. Заң бойынша ҚР­да саяси партиялар, кәсіптік одақтар және азаматтардың ортақ мақсаттарға жету үшiн ерiктi негiзде құрылған, заңдарға қайшы келмейтiн басқа да бiрлестiктерi қоғамдық бiрлестiктер деп танылады. Қоғамдық бiрлестiктер коммерциялық емес ұйымдар болып табылады. Заңның күшi азаматтардың бастамасымен құрылған барлық қоғамдық бiрлестiктерге қолданылады, бұған діни бірлестіктер, құрылу тәртiбi мен қызметi өзге заң актiлерiмен белгiленетiн аумақтық өзiн-өзi басқару органдары мен қоғамдық ынталы органдар кiрмейдi.

Саяси партиялардың, кәсiподақтардың және басқа да жекелеген қоғамдық бiрлестiктер түрлерiнiң құрылуына, қызметiне, қайта ұйымдастырылуына және таратылуына байланысты ерекшелiктер өзге заң актiлерiмен реттелуi мүмкiн. Аталған қоғамдық бiрлестiктердiң өзге заң актiлерiмен реттелмеген қызметi жоғарыдағы Заңмен реттеледi.

Мемлекет қоғамдық бiрлестiктердiң құқықтары мен заңды мүдделерiнiң сақталуын қамтамасыз етедi. Қоғамдық және мемлекеттiк институттардың қосылуына, мемлекеттiң қоғамдық бiрлестiктер iстерiне және қоғамдық бiрлестiктердiң мемлекет iстерiне заңсыз араласуына, қоғамдық бiрлестiктерге мемлекеттiк органдардың мiндеттерiн жүктеуге және қоғамдық бiрлестiктердi мемлекеттiң қаржыландыруына жол берiлмейдi.

Қоғамдық бiрлестiктер мемлекеттiк органдармен ынтымақтасуы және өзара iс-қимыл етуi, олармен келiсiмдер жасасуы мүмкiн, мемлекеттiк органдармен шарттар бойынша олар үшiн заңдарда көзделген белгiлi бiр жұмыстар орындауы мүмкiн. Заң актiлерiнде көзделген жағдайларда қоғамдық бiрлестiктердiң мүдделерiн қозғайтын мәселелердi қоғамдық бiрлестiктермен келiсе отырып, мемлекеттiк органдар шешуi мүмкiн.

Қоғамдық бiрлестiктер азаматтардың саяси, экономикалық, әлеуметтiк және мәдени құқықтары мен бостандықтарын iске асыру мен қорғау, белсендiлiгi мен ынталылығын дамыту; кәсiби және әуесқойлық мүдделерiн қанағаттандыру, ғылыми, техникалық және көркем шығармашылығын дамыту, адамдардың өмiрi мен денсаулығын сақтау, қоршаған табиғи ортаны қорғау; қайырымдылық қызметке қатысу; мәдениет-ағарту, спорт-сауықтыру жұмыстарын жүргiзу; тарих және мәдениет ескерткiштерiн қорғау; патриоттық және адамгершiлiк тәрбие беру; халықаралық ынтымақтастық кеңейту және нығайту; ҚР­ң заңдарында тыйым салынбаған өзге де қызметтi жүзеге асыру мақсаттарында құрылып, жұмыс iстейдi.

Азаматтың қоғамдық бiрлестiк қызметiне қатысуы немесе қатыспауы оның құқықтары мен бостандықтарын шектеу үшiн негiз бола алмайды. Ресми құжаттарда қоғамдық бiрлестiкке мүшелiк (қатысу) туралы көрсетудi талап етуге жол берiлмейдi.

ҚР азаматтық құқыққа қатысты заңнамасында қоғамдық ұйымдар екі түрлі атаумен белгілі: «коммерциялық емес ұйым» (оларды кейде «үкіметтік емес ұйым» деп те атайды) және «коммерциялық емес заңды тұлға». Отандық зерттеуші С.А. Ынтымақовтың айтуынша ұйымдардың аталған екі түрін дәрежесі тең, мәні мен мазмұны бір біріне сай құқықтық категория деп қарастыруға болмайды, себебі кез келген «ұйым» құқықтық мағынадағы «заңды тұлға» деген ұғымды білдіре алмайды. «Коммерциялық емес ұйым» деген ұғым заң деңгейінде арнайы ресми танылмаған, сондықтанда бұл құқықтық категория сипатына ие бола алмайды дейді ғалым. Айталық, - дейді С.А. Ынтымақов – мемлекеттік тіркеуден өтпеген осыған сәйкес ресми тұрғыдан заңды тұлға болып танылмайтын, бірақ «ұйым» болып табылатын құрылымдар күнделікті тәжірибеде көп кездесіп жататыны белгілі, мысалы, мемлекеттік тіркеу бұл ұйымдар үшін міндетті болып табылмайтын әртүрлі қоғамдық, діни ұйымдар, т.б. айтуға болады. Осыған байланысты, ғалым ҚР АК 34 бабының 1 тармағына және де «Коммерциялық емес ұйымдар туралы» заңның 2 бабына «ұйым» деген ұғымның орнына «заңды тұлға» деген ұғымды енгізу арқылы өзгеріс енгізу керек деп есептейді [98, 263-264 б.].

Біздің ойымызша заңнамадан «ұйым» деген ұғымды толығымен алып тастау дұрыс болмайды, өйткені ол конституциялық категория, оның есесіне азаматтық заңнамаға тиісті өзгерістер енгізген жөн.

Қоғамдық бірлестіктердің қызметіне қарай оларды екі топқа бөлуге болады: 1) басқа мәселелер арасында құқықтық көмек көрсетумен айналысатын бірлестіктер; 2) азаматтардың белгілі бір топтарына көмек көрсетуді мақсат ететін қоғамдық ұйымдар ­ оларды құқық қорғаушы ұйымдар деп те атайды (мүгедектердің, әйелдердің, ардагерлердің және т.с.с. ұйымдары).

Еліміздегі демократия заңмен белгіленген адам құқықтары мен бостандықтарын еркін түрде жүзеге асыру арқылы дамиды. Осындай құқықтардың қатарына азаматтардың және өзге де құқықтық қатынастар субъектілерінің мүдделерін қоғамның саяси өмірінде өкіл ететін саяси партияларды құру құқығы болып табылады [99, 108-109 б.].

Саяси партиялар қоғамдық бірлестіктердің бір түрі болғандығымен, олардың құқықтық мәртебесі арнайы заңмен реттеледі, - ол 2002 жылдың 15 шілдесінде қабылданған «Саяси партиялар туралы» ҚР заңы [100]. Осы Заң бойынша саяси партия деп мемлекеттік биліктің, жергілікті өзін өзі басқарудың өкілеттік және атқарушы органдарында азаматтардың және әлеуметтік топтардың саяси еркін білдіру үшін және олардың мүдделерін өкіл ету үшін, сондай-ақ осы органдардың құрылуына қатысу үшін құрылған азаматтардың ерікті бірлестігі болып түсініледі. Саяси партиялардың қызметі өз еріктілігі, тең құқықтылық, өзін өзі басқару, заңдылық және жариялылық қағидаттарына негізделеді. Осы қағидалардың ішінен тәжірибеде саяси партиялар өз мүшелерінің санын арттыру мақсатында еріктілік қағидасын жиі бұзады [100, 109 б.].

Саяси партиялар қызметінде соңғы жылдары адам құқықтарын қорғау бағыты жақсы даму алып келе жатыр. Әсіресе, бұл «Нұр Отан» халықтық демократиялық партиясына қатысты. Бұл партия бүгінгі күні барлық облыстарда өздерінің қоғамдық қабылдау бөлімшелерін ашып, азаматтардың шағымдарын қарастырып, оларды тиісті мемлекеттік органдармен шешілуін партиялық бақылауға алып отырады. «Нұр Отан» Президентпен басқарылатын билікке тікелей қатысты партия болғандықтан оның араласуы көп жағдайларда азаматтардың арыздарын тиімді және тез шешуге көмектеседі. Мұндай қызметті басқа партиялар да басшылыққа алатын болып отыр, өйткені ол ертеңгі сайлаушылардың дауыстарын жинауға көмектесетіні сөзсіз. Осыған байланысты, біздің ойымызша, саяси партиялар қызметінің осы бағыты әлі де өз дамуын алады.