Бақылаудың мәні және мазмұнын сипаттап, бақылаудың қажеттілігін анықтаңыз
Басқару ғылымындағы ірі бетбұрысты білдіретін бұл тұжырымдама қазіргі кезде де кеңінен қолданылады. Процестік тәсілдеме басқару қызметтерін өзара байланыстылықта қарастырады. Басқару процесс ретінде қарастырылады, себебі ол үздіксіз өзара байланысқан әрекеттердің сериясы. Олардың әрқайсысы жеке-дара процесс болып табылатын бұл әрекеттер ұйымның табысы үшін өте маңызды. Оларды басқару қызметтері деп атайды. Әрбір басқару қызметі процесс болып табылады, өйткені өзара байланысқан әрекет серияларынан тұрады. Басқару процесібарлық қызметтердің жалпы жиынтығы болып табылады әрі 4 қызметтентұрады: жоспарлау, ұйымдастыру, уәждеме және бақылау. Басқарудың бұл бастапқы 4 қызметі байланыстырушы коммуникация және шешім қабылдау процестерімен біріктірілген.
Жоспарлауқызметі ұйымның мақсаттары қандай болуы тиіс және осы мақсаттарға жету үшін ұйым мүшелері не істеуі керектігі жайлы шешім қабылдауды ұйғарады. Жоспарлаудың көмегімен басшылық барлық ұйым мүшелері үшін мақсаттың бірлігін қамтамасыз ететін күш салу мен шешім қабылдаудың негізгі бағыттарын орнатуға тырысады. Жоспарлау - ортақ мақсатқа жету үшін барлық ұйым мүшелері күшінің бірыңғай бағытталуын қамтамасыз ететін тәсілдердің бірі.
Ұйымдастырудегеніміз - қандай да бір құрылымды құру. Ұйым өз жоспарын орындап, мақсатқа жетуі үшін құрылымдарды құру қажет көптеген элементтер бар. Ондай элементтердің бірі жұмыс, ұйымның нақты міндеті болып табылады. Ұйымдағы жұмысты адамдар істейтін болғандықтан ұйымдастыру қызметінің келесі маңызды жайы ұйымдағы сансыз көп тапсырмалардың ішінен әрбір нақты тапсырманы кім орындайтындығын анықтау болып табылады. Бұл субъектілердің өз міндеттерін сәтті орындауына жауапкершілік артады. Сөйте отырып олар басшыға қатысты өздерін бағынышты ретінде есептеуге келіседі.
Егер кімде-кім ұйымның іс жүзіндегі жұмысын орындамаса, тамаша жасалған жоспар мен ұйымның ең жетік құрылымының да ешқандай мағынасы болмайтындығын басшы әрқашан естен шығармағаны жөн. Уәждеме (мотивация), яғни әрекет етуге ішкі түрткісін жасау, әрдайым өзгеріп тұратын қажеттіліктердің күрделі жиынтығының нәтижесі болып табылады. Өз қызметкерлерін тиімді уәждемелеу үшін басшы бұл қажеттіліктердің қандай екенін анықтап, осы қажеттіліктерді жақсы жұмыс арқылы қанағаттандыру тәсілін қамтамасыз етуі тиіс. Уәждеме қызметінің мақсаты ұйым мүшелерінің жұмыстарын өздеріне жүктелген міндеттеріне сай орындауы болып табылады.
Бақылау- бұл ұйымның іс жүзінде өз мақсатына жетуін қамтамасыз ету процесі. Басшы ісінің бәрі болашаққа бағытталған. Сондықтан да ол мақсатқа дәл анықталған мерзімде жетуді көздейді. Осы кезеңде көп жағдай, соның ішінде келеңсіз өзгерістер де болуы мүмкін. Қызметкерлер жоспарға сай өз міндеттерін орындаудан бас тартуы немесе ұйымның мақсатқа жетуін қиындататын күшті бәсекелес пайда болуы мүмкін. Не болмаса адамдар өз міндеттерін орындау кезінде қателік жасауы мүмкін. Осындай күтпеген жағдайлар ұйымды басшылық бастапқыда көздеген негізгі бағыттан бас тартқызуға мәжбүр ете алады. Егер де ұйымға елеулі зардап тигенше басшылық осы ауытқуларды тауып оларды өзгертуге қабілетсіз болса, мақсатқа жету күмәнді болады.
Басқарудың бұл төрт қызметінің екі жалпы ерекшелігі бар: олардың барлығы шешім қабылдауды талап етеді әрі барлықтарына коммуникация, ақпаратпен алмасу қажет. Осыған орай коммуникация мен шешім қабылдауды байланыстырушы процестер деп атайды.
Ұйым жақсы жұмыс істеуі үшін басшы бірнеше баламалы мүмкіндіктердің ішінен дұрыс таңдау жасауы тиіс. Баламалардың бірін таңдау шешім болып табылады. Демек, шешім қабылдау- бұл нені әрі қалай жоспарлау, ұйымдастыру, уәждемелеу мен бақылауды таңдау. Нақ осы басшы қызметінің негізгі мазмұнын құрайды. Тиімді шешім қабылдау үшін негізгі талап шынайы дәл ақпараттың болуы. Мұндай ақпаратты алудың бірден-бір тәсілі коммуникация болып табылады.
Коммуникация- бұл екі немесе одан да көп кісілер арасында ақпаратпен, оның мағынасымен алмасу процесі. Коммуникация бақылау қызметі үшін де маңызды. Басшы мақсатқа жеткенін дұрыс бағалау үшін ненің орындалғаны жайлы ақпаратқа мұқтаж