Орта жүздің рулық құрамы.
Мұса Шорманов шежіресіне қарасақ қазақтың түп атасы Құтан тайшы. Қазақтың үш жүзі Құтанның Ақжол, Алшын, Үйсін атты балаларынан тараған. Ақжолдан сегіз ұл туған: төртеуі бәйбішеден - Қыпшақ, Арғын, Найман, Қоңырат, төртеуі тоқалдан - Керей, Уақ, Тарақты және Төлеңгіт. Соңғы төртеуі бәйбіше балаларына қызмет етсе керек.
Шежіре бойынша Керей үйді сыпырады екен, сол себепті таңбасы- шілік, Уақ болса үй тігеді, таңбасы- бақан, Тарақты жылқыны күтеді, таңбасы - тарақ, ал Төлеңгіт болса қолына найза алып жылқы күзетеді, таңбасы - найза.
52-тапсырма.Қазақ халқының қалыптасу кезеңдері.
| Этникалық құрамы |
| Сақ Үйсін Қаңлы Ғұн |
Тайпалық одақтар
| Түрік қағанаты Қыпшақ мемлекеті VI-XII ғғ. |
| Жошы ұлысы Әбілхайыр хандығы Ноғай ордасы Моғолстан XVғ.II-ші жартысы |
| Этникалық құрамы |
| Этникалық құрамы |
Орта ғасыр
кезеңіндегі
мемлекеттер
| Қазақ хандығы XVғ. II-ші жартысы |
| Этникалық құрамы |
IV тарау
ІV тарау
Кейінгі орта ғасырдағы қалалық және отырықшы-егіншілік мәдениет
53тапсырма. XIII-XV ғғ. Қазақстан территориясындағы қалалардың жағдайы.
| Сауданың дамуы |
| Отырықшылық өмір |
| Тұрғын үй құрылысы |
| Түркістан, Отырардың орны орны |
| Қалалардың құлдырауы |
| Қалалардың оңтүстік бөлікте өркендеу себебі |
| Қала мәдениеті |
54-тапсырма: Схеманы толтырыңыз.
1.____________________
Жетісу аумағының 2. ______________________
саяси бөліктері.
3. ____________________
55-тапсырма.Кестені толтырыңыз.
| Қалалардың қазақ хандығының экономикалық дамуына тигізген әсері |
56-тапсырма.Сызбаны толтырыңыз.
| Қала тұрғындарының кәсібі |
57-тапсырма.Өткен сабақ материалын пайдалана отырып, кестені толтырыңыз.
| Сырдария бойындағы қалалар тарихы |
1. Қасым хан тұсында
2. Хақ Назар хан кезінде
| Қазақ хандығының саяси- экономикалық әлеуметтік жағынан дамуы |
3. Есім хан тұсында
4. Тәуекел хан кезінде
58-тапсырма.Сызбаны толтырыңыз.
| Қалалар экономикасына әсер етуші салалар |
59-тапсырма.Ақша айырбасы.
| XVIғ. I-ші жартысы |
| XVI-XVIIғғ. |
| XIII ғ. 50-60ж ж. |
| 1271ж. реформа |
| XIV ғ. (1312ж.) реформа |
| XVғ. II- ші жартысы |
| XVIIғ. |
| XVI ғ. ортасы |
60-тапсырма.Ақсақ Темірдің мәдениет дамуына қосқан үлесі.
Монғол шабуылы кезінде тоқырап қалған Орта Азия мен Қазақстан жеріндегі тайпалардың өнері, білімі мен мәдениеті XIV ғ. аяғында қайта жандана бастады. Жергілікті халықтан шыққан Ақсақ Темір қала мәдениетін көркейтуге күштерін салған. Әсіресе, сәулет өнері мен ғылымның өркендеуіне қамқор жасаған. Ол үшін Ақсақ Темір өзі жаулап алған елдерден, Үндістаннан, Ираннан, Әзербайжаннан, араб және түрік елдерінен тәжірибелі құрылысшыларды алдырып, медреселер мен мешіттер салдырған. Сондай құрылыстардың бірі - Түркістандағы “Ахмет Яссауи” кесенесі.
Ахмет Яссауи кесенесі жөнінде не білесің? Діни орын ретіндегі ерекшелігі қандай?
61-тапсырма.Кесенелер құрылысындағы сәулет өнер ерекшеліктерін көрсетіңіз.
| Кесенелер | XIV-XVғғ. | XVI-XVIIғғ. |
62-тапсырма.Кейінгі орта ғасыр мазарлары. Сәйкестікті табыңыздар.
| Алаша хан мазары | Түркістан |
| Қасым хан | Жамбыл қаласының маңында |
| Есім мен Жәңгірдің кесенелері | Ұлытау жерінде |
| Айша бибі, Бабаша Хатун | Сарайшықта |
| Ахмет Яссауи | Қожа Ахмет Яссауидің кесенесі жанында |
III бөлім
Азақстан Ресей империясының құрамында
І тарау
Қазақстанның Ресейге қосылуы (ХVІІІ ғ.)
63-тапсырма.Келтірілген екі дерек бойынша XVIII ғ. басындағы қазақтар өмірінің жағдайын сипаттау керек.
1- дерек:
Тарихи деректер Жоңғарияның қазақ жеріне аса бір қауіпті шабуылды 1681-84 жж. жасағанын айқындайды. 1678 ж. Шығыс Түркістан өлкесін толық қаратқан Жоңғария басшылары Кіші Бұхармен тығыз байланыста жатқан Мәеуранахр жеріне алаңдай берді. Ұлы Жібек жолының бойына орналасқан бұл екі өркениет орталығы бір күре тамырдың екі түйіні сияқты еді. Қазақ Ордасы екінші жағынан Алатау қырғыздары мен Ферғана қыпшақтары тарапынан соққылар алды. Бұл оқиғаларды қазақ шежіресі “Сауран айналған” деп айтады. Қазақтар Сауран қаласын қимай үш рет айналған екен делінеді. Қалмақ елшілерінің қазақтың қалаларының көпшілігі өз қолымызда деп мақтануына да осы жағдай себепкер болған. Қазақ руларының көпшілігі батысқа қарай ығысып Жиделі байсын өңірін жайлады. Сауран қаласы түбінде қолға түскен бес мың қазақтың отбасын, әскер басы Сыбан Раптан әр жаққа таратып жіберді. Мың шақты қазақ отбасы Іле бойына егіншілік жұмысына арнап көшірілді.
2- дерек:
Бірақ 1700 ж. басында Жоңғария мен Халха арасындағы қантөгіс соғыс және Халханы қолдап Қытайдың араласуы кезінде сәтті шақты пайдаланған қазақтар қалаларды қайтарып алды. Оның бір айғағы Тобольскіден келген Ресейлік елші Кобеков 1697ж. Тәуке ханның билігінде қазаққа қатысты 25 қала бар, оларды саудагер сарттар мекендейді (бұқарлықтар). Тәуке ханның қалаларының бәрі саман кірпіштен салынған. Әскери адамның саны 20 мың. Сырдың бойында көшіп жүрген қарақалпақты қоссаңыз тағы да 6 мың...
Артықбаев Ж.О. Қоғам және этнос. XVIII ғ. Қарағанды. 1995. 40 б.
64-тапсырма.Дерекпен жұмыс.
Жоңғар хандығының құрылуына байланысты Тәуке хан шекараны нығайтуға талпынды. Тоболға екі рет елшілік жіберілген болатын. Олар: Тәжім батыр елшілігі (1687ж.), Туман батыр елшілігі (1689-90жж.). Елшіліктердің мақсатын көрсетіңіз, нәтижесін анықтаңыз.
Тәжім батыр елшілігі мақсаты: нәтижесі:
(1687 ж.)
Туман батыр елшілігі мақсаты: нәтижесі:
(1689-90 жж.)
65-тапсырма.Дерекпен жұмыс.
Құпия істердегі аға тілмәш және кейіннен дипломат болған А.Тевкелевтің хатында: “... императордың ұлы мәртебелі тақсыр император Ұлы Петр Парсы шығанағынан оралысымен өзінің отаны Ресей империясы үшін ежелден естіліп жүрген және ол уақыттары белгісіз дерлік қырғыз - қайсақ ордасын Ресейдің бодандығына алуды көздеген ниетін білдіруді қалады және де сол өз монархым әсіресе төменгі дәрежедегі мені соған ол орда дәл бодандыққа өтуді қаламаса, бір рет қағазымен Ресей империясының қолдауында болуға міндеттенгенше, зор шығындарға қарамастан, менің тіптен бір миллионға дейін (сом) ақшаны шығарсам да, тырысуым керектігін айтты.”
Бұл I Петрдің қандай жоспары болатын және жоспары қалай жүзеге асты?
66 тапсырма.Сызбаны таратыңыз. «Ақтабан шұбырынды Алқакөл сұлама» 1723-27 жж.
Көшу бағыттары ____________________________________
| Қандай саяси жағдайды тездетті |
67-тапсырма.Абылайдың сыртқы саясаты.
| Қазақ- орыс қатынастары |
| Қазақ- қытай қатынастары |
| Қазақ- жоңғар қатынастары |
68-тапсырма.Қазақ хандығы XVIII ғ. Сәйкестікті табыңыз.
| 1680-1715 ж.ж. | Бухольцтің отряды Омбы қаласының негізін қалайды. |
| 1710 ж. | Шығыс Қазақстан территориясында қазақтардың қалмақтармен сәтсіз кездесуі. |
| 1716 ж. | Қарақұм съезі. “Жеті жарғы” заңының қабылдануы. |
| 1717-1718 ж.ж. | Тәуке ханның билік еткен жылдары. |
| 1723-1725 ж.ж. | Әбілхайырдың Ресейге елшілігі. |
| 1726-1729 ж.ж. | Кіші жүздің Ресей протекторатынын қабылдауы. |
| 1730 ж. | Жоңғарлардың оңт. Қазақстанды алуы. “Ақтабан шұбырынды” жылы. |
| 1731-1732 ж.ж. | Қазақтардың қалмақтармен Бұланты, Аңырақай жеріндегі шайқастары. |
| 1733-1770 ж.ж. | Жоңғарлардың Орта жүзге шабуылы, Абылай сұлтанның тұтқынға түсуі. |
| 1739 ж. | Орта, Ұлы жүздің жоңғарлармен одақтастыққа қол қоюы. |
| 1741-1742 ж.ж. | Орта жүз ханы Әбілмәмбеттің билік еткен жылдары. |
| 1743 ж. | Ташкент қаласында Ұлы жүздің ханы Жолбарыс өлтіріледі. |
| 1745 ж. | Жоңғарлардың Қытайға қарсы шабуылы. Қытайлардың қазақ хандығына шабуылы. |
| 1756-1757 ж.ж. | Қытайға қазақ елшілігінің жіберілуі. |
| 1757 ж. | Қалдан Сереннің қайтыс болуы. Жоңғарлардың саяси дағдарысқа ұшырауы. |
| 1760 ж. | Абылайдың хандық құрған жылдары. |
| 1771-1781 ж.ж. | Екатерина II-нің Нұралыны хандықтан шеттетуі. (Кіші жүз) |
| 1783-1797 ж.ж. | Қырғыздар мен Қоқандардың шекара үшін қақтығысы. |
| 1786 ж. | С.Датұлы бастаған ұлт азаттық көтеріліс. |
69-тапсырма.XVIII ғ.-ХІХ ғ. қазақ мәдениеті. Ғылым және мәдениет қайраткерлері:
| Қайраткер | Өмірі | Мәдени, ғылыми мұрасы |
| Ақтанберді жырау | ||
| Бұқар жырау | ||
| Тәттіқара | ||
| Үмбетей | ||
| Шал Күлекеұлы | ||
| А.Левшин | ||
| Құрманғазы | ||
| Дәулеткерей | ||
| Тәттімбет | ||
| Біржан | ||
| Ақан сері |