Ману заңдары бойынша қылмыстық құқық жəне сот ісінің жүргізілу тəртібі.
Ежелгі Үндістандағы Ману заңдарында қасақана қылмыс пен абайсызда,алғаш рет қылмыс жасау ж/е ауыр қылмыс пен оның жеңіл түрінің айырмашылығы көрсетілген.Қылмыстық құқық нормаларында алғашқы құрылыстың көптеген қалдықтары сақталған.Мыс,қылмыскер табылмаған жағдайда өз аумағында жасалған қылмыс үшін қауымның жауап беруі,қылмыскерді қуып жіберуі.
Қылмыстың түрлері:а)мем-ке қарсы жасалған қылмыстар қылмыстар, б) жеке адамға, с)ар ұжданға в)меншікке г)отбасыны қарсы жасалған қылмыстар.
Мемлекетке қарсы жасалған қылмыстарға патшаға ж/е отанына қарсы қылмыстар,ұрыс кезінде майдан даласынан қашу жолына түсу жатады.Патшаның ең қасиетті,ең жоғары тұрған ерекше жан деп ұғатындықтан,оған қарсы,яғни денсаулығына жауымен жақын болғаны үшін де өлім жазасы белгіленген.Жалпы мемлекетке қарсы қылмыстың бәріне де өлім жазасы қолданылыды.
Жеке адамға қарсы қылмыстар.Өлімге душар ету н/е өлтіру ж/е оны жазасы туралы жинақта азайтылған.Адам өлтіру діни қылмыс есебінде тұжырымдалғын.Бірақ өлген адамдардың дәрежесіне,яғни варнасына өлтірген адамдардың дәрежесіне мән берілген.Мыс,екі рет туғандарды өлтіргені үшін әр түрлі жазалар берілуі мүмкін,бірақ «брахмандарды өлтіргені үшін өлім жазасы сөзсіз». 272-бапта «төменгі адам жоғарғы адамды қай жермен ұрса,сол жері кесіліп тасталсын» делінген.Егер төбелесте екі адам бір варнадан болса,денедегі жарақаттың ауырлығына қарайтын жара түсірсе айып салып сүйегін сындырса қауымнан қуып жіберу сияқты жазалар қолданылған.
Меншікке қарсы қылмыстарға да жазаның ауыр түрлері қолданылытын.Өзге адамның меншігіне,мүлкіне қол сұғу қылмыстың ең ауыр түрлері саналатын.Меншікке қарсы қылмысқа ұрлық,тонау жататын.Ұрлық өте қатал жазаланатын.277бапта былай делінген: «бірінші рет ұрлық қылған адамның екі саусағын кесіп,екінші рет істесе,қолын кесіп ал үшінші рет қайталасы өлім жазасына кесуге лайық». Тонау қылмыстың ерекше түріне жататын.Оған «жәбірленушінің көз алдында ашық,күшпен мүлкін тартып алып кету»(322 бап) деп таза заңдық түрде анықтама берілген. «Зорлық пен күш көрсету,тіл тигізу,таяқпен ұру ұрлықтан да ауыр болғандықтан тонау ерекше ауыр жазаланатын.Тіпті, «тонаушыны достарымен ж/е ағайын туыстарымен бірге өлтіру» жазасы белгіленген.
Ар ұжданға қарсы жасалған қылмыстар.Бұларға біреуге жала жабу,тілдеу жатады.7 тарауда белгінің ашу тудырған сегіз белгілердің ішіндегі сөз тасу,өтірікшілік,күндеу,сөзбен қорлау,ашу ыза ж/е т.б. ар ұжданға қарсы қылмыс түрлері б.т.Бұндай қылмыстарға қолданылытын негізгі жаза айып төлеу.Қылмыстың бұл түрлеріне варналардың қоғамдағы теңсіздігінің сипаты анық көрінеді, мыс,оған мына бап айғақ: «кшатрий брахманды тілдесе,100 пан айыпқа,ал вайший 250 пан айыпка,ал шудра тілдесе,дене жарақатына жазаланады.» Ал брахма кшатрииді тілдесе,50 пан,вайшиийді тілдесе 12 пан айып салынады.Сол сияқты екі рет туғандардың артықшылығын көрсететін тағы бір бапта: « бір рет туған екі рет туғандардытілдесе,тілін кесуге жазаланады.»
Ману заңдары бойынша отбасылық құқықтар қасиетті,қол сұғуға болмайтын құқықтар болып есептеледі. Әсіресе, ашыналық пен өзгенің әйеліне тиісу,оны зорлау ауыр қылмыс б.с.Тіптен күйеуі бар әйелмен тілдескен адамға да айып салынған. Ману заңында « Егер әйел өзі шыққан тегіне мастанып,күйеуінің көзіне шөп салса,көпшілік орында ол әйелді итке талатып жазалау керек.» 325 бапта айтылғандай «өзгенің әйелімен ашыналық қатынаста болғандарды,патша жұрт арасында үрей тудыратын жазаға кесіп,қуып жіберуі керек».
Сот.Үндістанның соты патша ж/е қоғамдағы соттар болып екіге бөлінді.Қауымның соттары каста бойынша құрылған.Олар қауымның арасындағы істердің көпшілігін өздері қарайтын.Он ауылға бір сот жұмыс істеді.Ол үш адамнан тұратын.Қалалардың бәрі қылмыскерлерге қарсы күресті күшейтті.Жоғарғы сотты патшаның өзі басқарды.Ол брахмандармен ж/е әжірибелі ақылшыларымен бріктіріп « сабха» деген сот алқасын құрды.Патшаның жыл сайын кешірім жарилауға құқығы болған.Сотта іс жүргізуде куәгерлік жасау мен көрсетулерге келетін болсақ ,іс алқалық түрде шешіліп,ақиқатқа жету жолында куәгерге ж/е түрлі сынақтарға жүгінді.Бұл сынықтар «ордалия» д.а.Егер кінәлаушы «от ұстамаса» «суғу батпаса сыналмаса»ант беру жеткіліксіз саналған.Кімді жанып жатқан от өртемесе,кімді су жоғары көтеріп әкетпесе ж/е кімге тез арада бақытсыздық келмесе,ол антта адал болып есептеледі.