Дума ,министр, жер, өнеркәсіп,патша манифес ,Қанды жексенбі» ,Успен ,Қарқаралы,темір жолы 1 страница

Тас дәуірі

1)Адамзат тарихы даму-ң ең алғ-қы кезеңі – Тас дәуірі

2)Алғашқы адамдардың бастапқы кезеңдегі топтасу жүйесі – Тобыр

3)Алағашқы адамдардың тобырдан кейінгі топтасу жүйесі: Рулық

4)Алғашқы адамдардың рулық қауымнан кейінгі қалыптасу жүйесі:тайпа

5)Қоғамда алғашқы ірі еңбек бөлінісін туғызған жағдай: шаруашылықтың егіншілік пен мал шаруашылығы болып бөлінуі.

6)Ғалымдардың ең ежелгі адамды атауы: епті адам.

7)Ең ежелгі "епті адамның" мөлшермен өмір сүрген мерзімі.1млн.750мыңжыл бұр

8)Ең ежелгі адамның еңбек құралы :Үшкір тас

9)Ежелгі "Тік жүретін адам" өкілі: Синантроп

10)Жер бетінде бұдан 100-35 мың жыл бұрын өмір сүрді: Неандертальдықтар

11)Жер бетінде 40-35мың жыл бұрын өмір сүрген адам: "Саналы адам"

12)Ежелгі адамдардың ең алғашқы кәсібі :Терімшілік

13)Тас дәуірін (палеолит) қамтитын кезең

б.з.д. 2 млн 500-12 мың жыл

14)Орта тас ғасыры қамтитын кезең :б.з.б.140-40мың жыл

15) Жаңа тас ғасыры қамти тын кезең:б.з.б.5-3мың жыл

16)Қазақстан аумағында ең ежелгі адамдар-ң өмір сүрген аймағы :Оңтүстік Қазақстан

17)Қазақстан аумағында өмір сүрген алғашқы адамдардың замандасы Питекантроп

18)Ежелгі адамдар-ң тұңғыш баспаналары Үңгірлер

19)Алғашқы адам-ң аулаған аңдары Мамонт мен бизон

20)Полеолит дәуірге жататын еңбек құралдары табылған өңір. Жамбыл обылысы

21)Жамбыл облысынан табылған палеолит дәуірі бес мыңдай еңбек құралдарының бәрі: Қашау мен үшкір заттар

22)Тас өңдеу биік деңгейге көтерілген кезең Неолит

23)Ертедегі адам-ң маймыл-р мен жнр-дан басты айыр-ғы. Еңбек құрал-ын жасай білуі

24)Жер беті-ң күрт суый бастауы басталды:100 мың жыл бұрын

25)Ғалым-ң есептеуінше мұздық-ң ери бастаған уақыты 13 мың жыл бұрын

26)Тас дәуірі адам-ң ине жасаған заты.Үшкір сүйек

27)Ежелгі адам-ң жіп орнына пайдаланған заттары Жануарлардың сіңірлері

28)Адам-ң дән үккішті ойлап тапқан кезеңі Неолитте

29)Ерте тас ғасыры тұрақ-ң ең көне ескерт-ң табылған жері Шақпақата,Арыстанды

30)Екі жағынан да өңделген қарапайым шапқыш тас құрал атауы Бифас

Мезолит

38)Мезолиттің хронологиялық шеңбері

б.з.д. 12-5 мың жылдықтар

39)Мезолит заманының үлкен жаңалығы болып саналатын ұсақ жаңқа тастардан жасалған құралдар атауы Микролит

40)Мезолит заманының басты жаңалығының бірі

Садақ пен жебенің жасалуы

41)Мезолит кезеңіндегі адамдардың негізгі кәсібінің бірі Аңшылық

42)Қазақстан аумағындағы белгілі мезолиттік тұрақтар саны 20-дан астам

43)Қабырғалары терең көмілген, көлемі 40-60 шаршы метр болаты мезолиттік баспана табылған өзен аңғары Есіл

44)Орта тас ғасырындағы балалар тобынан ересектер тобына өту ғұрпы Бағыштау (инициация)

45)Егіншіліктің пайда болу мерзімі 10 мың жыл бұрын

Неолит

51)Жаңа тас ғасыры қамтитын кезең б.з.б. 5-3 мың жыл

52)Неолит дәуірінің Шығыс Қазақстан жеріндегі тұрағы Усть-Нарым

53)Неолит дәу-ң Солтүстік Қазақстан жеріндегі тұрағы Пеньки

54)Қазақстан жерінде кездесетін неолит тұрақтарының ең көнесі б.з.д. 5 мың жылдыққа 55)Неолит дәуірінің Орталық Қазақстан жеріндегі тұрағы Зеленая Балка

56)Неолиттік саздан жасалған қыш ыдыс атауы Көзе

57)Неолиттік 150-ге жуық тұрақ, көне кен шығару, жерлеу орындары табылған өңір Жезқазған өңірі

Энолит

63)Мыс-тас ғасыры (энеолит) дәуірі шамамен

б.з.б. 3000-2800 мың жылдар

64)Адамзат баласының металдан жасалған құралдарды игере бастауы басталған дәуір Энеолит

65)Ең бірінші қолданылған металл мыс

66)Тас пен мыстан жасалған еңбек құралы қатар қолданылған кезең Энеолит

67)Шаруашылықтағы ең алғашқы ірі қоғамдық еңбек бөлінісі Егіншілік пен мал шаруашылығы болып бөлінуі

68)Солтүстік Қазақстандағы энеолит кезеңінің ерекше ескерткіші Ботай

69)Солтүстік Қазақстан жеріндегі 158 тұрғын үй табылған энеолиттік тұрақ Ботай

70)Жылқы сүйектері өте көп табылған неолиттік тұрақ Ботай

71)Энеолиттік ескерткіштер табылған Маңғыстау жеріндегі елді мекен Шебір

72)Қоғамдық еңбек бөлінісі пайда болған дәуір Энеолит

73)Ежелгі адамдардың өз білімдерін суретті хат арқылы хабарлауы Пиктография

Ола дәуірі

81)Қола дәуіріндегі қоланың алыну қосындысы Мыс пен қалайы

82)Қола дәуірінде Жезқазған өңірінен 1 млн тоннадай кен өндірілгенін айтқан белгілі ғалым. Сатпаев

83)Қола дәуірінде 1100 тонна қалайы шығарылған кен орны Нарым, Қалба

84)Қола дәуірде кенді қорыту үшін салынған күрделі құрылыстар Қазандықтар

85)Тастан және мыстан жасалған еңбек құралдарын ығыстырған кезең Қола дәуірі

86)Қола дәуіріндегі ыдыс жасаудың ең бір өрістеген түрі Көзе құмыралар

87)Еуразия даласындағы қола дәуірінің мәдениеті Андронов

88)Қола дәуірінің ең алғашқы скерткіштері табылған жер. Андронов

89)Солтүстік және Батыс Қазақстандағы зерттелген Андрон мәдениетінің қоныстар саны 80-нен аса

90)Қола дәуіріне жататын Солтүстік Қазақ-дағы қоныс тар Петровка, Боголюбов

91)Қола дәуіріне тән 30 қоныс, 150 оба зерттелген аймақ Орталық Қазақстан

92)Андрондықтардың бет бейнесін сипаттаған ғалым. Алексеев

93)Мал бағудың көшпелі түріне көшу қалыптаса бастаған дәуір Қола

94)Теселі егіншілік ең алғаш дамыған кезең Қола дәуірі

95)Жерленген Андроновтық тардың басы қаратылды Батысқа, Оңтүстікке

96)Андрон-дың тасқа салын ған сурет-рі табылған жерлер Таңбалы, Жасыбай, Хантау

97)Андрон-дың сүт өнімдері мен етті сақтау тәсілі Жер еден астындағы шұңқырда

98)Орталық Қазақстан жеріндегі қола дәуірінің ең соңғы кезең мәдениеті Беғазы-Дәндібай

99)Беғазы-Дәндібай мәден иет-ң хронологиялық ауқымы б.з.б. 12-8 ғасырлар

Темір дәуірі

1)Темір дәуірі нің қамтитын аралығы б.з.д. 8 ғасыр б.з-дың 6 ғасыры

2)Ерте темір дәуірі кезеңі аралығы б.з.б. 8-3 ғасырлар

3)Кейінгі темір дәуір кезеңі аралығы б.з.б. 3 -б.з. 6 ғасыр

4)Ерте темір дәуірінде мал басының көбеюіне байланысты қалыптасқан

Көшпелі мал шаруашылығы

5)Табиғаттың дайын өнімін пайдаланған аңшы-терімшілерден көшпелілердің айырмашылығы Өнім өндірді

6)Малды қыста жаюға байланысты қалыптасқан жайылым. Тебінді

7)Жылқыны қолға үйретуге байланысты ойлап табылған жаңалық Үзеңгі мен ауыздықты ойлап табу

8)Көшпелілердің жазда мал жаю орындары Жайлау

9)Көшпелердің жылы қоралары бар тұрақтары

Қыстау

10)Біздің заманымызға жеткен ежелгі мерекенің бірі Наурыз мейрамы

11)Таза көшпелі тұрмыс қалыптасқан аймақтар

Батыс және Орталық Қазақстан

Сақтар

1)Сақт туралы мәлімет беретін жазба мәтіндері сақталған елдер Грек, парсы авторларының шығармалары

2)Қ-н жеріндегі сақ тайпалары туралы жазған Парсылар

3)Сақт туралы дерек қалдырған грек авторы Герадот

4)Парсы жазба-ғы "сақ" сөзінің мағынасы Құдіретті еркектер

5)Иран жазба-ғы "сақ" сөзінің мағынасы Жүйрік атты турлар

6)Ежелгі грек автор-ң сақтарды атауы Азиялық скифтер

7)Ежелгі грек авторы Герадоттың сақт-ды атауы Массагет

8)Грек дерект-гі көшпе-ң тағы да бір атауы Дайлар

9)Сақт туралы "дұшпанға-қатал, досқа-адал" деп баяндайтын грек авторлары

10)Сақ әйелдері туралы "ержүрек келеді, соғыс қаупі төнгенде ерлеріне көмектеседі" деп баяндайтын грек авторы Ктесий

11)Парсы жазб-да Жетісу, Сырд-ң орта ағысында тұрған сақтар Сақ-тиграхауда

12)Парсы жазба-ғы теңіздің арғы жағындағы сақтар Сақ-парадарайа

13)Сақ-парадар-ң оңт-де қоныст сақт атауы Сақ-хаумаваргалар

14)Тиграхауда сақта-ң қоныст. аумағы Оңтүстік Қазақстан

15)Мүлік теңсіздігі түпкілікті орнаған дәуір Темір

16)Әскери-демокр-ң пайда бола бастаған кезі Темір дәуірі

28)Сақт туралы олар "Садақпен, қылышпен және қола балталармен қаруланған, сауыт киген",-деп жазған Страбон

30)Сақт туралы "Киімі мен өмір сүру дағдысы скифтерге ұқсас" деп жазған Геродот

31)Герадот жазба-ғы сақт-ң қыс кезіндегі мекені

Ағаш үйлер

32)Сақт-ң негізгі шаруа-ғы Мал шаруа-ғы

33)Сақт өмірінде аз өсірілген мал түрі Ірі қара

34)Қызылорда обл. жеріндегі б.з.б. ІУ-б.з.-дың ХІІІ ғ-на жататын ежелгі қалашық Шірік-Рабат

35)Ертедегі темірді өндірудің қарапайым тәсілі

Пеш-көрікпен

36)Сақт туралы "Құдай деп олар күнді есептейді және оған жылқыны құрбандыққа шалады" деп жазғ. Страбон

37)Сақ жеріне Кир бастаған парсы әскер-ң басып кірген уақыты б.з.б. 530 ж

38)Томирис туралы "Әйел болса да қорыққан жоқ" деп жазған Рим тарихшысы Помпей Трог

39)Сақ жерінде Кирдің өлтірілг-н жазған Геродот

40)Дарий бастағ. парсы әскерлері жорығының мерзімі б.з.б.519

Йсін

1)Үйсін мәдениеті деп аталатын ескерткіштердің негізінен шоғырланған өңірі Жетісу

2)Жетісу өңіріндегі үйсін мәдениетінің хронологиялық шеңбері б.з.д.ІІІ ғ.-б.з.ІУ ғ

3)Үйсін тайпаларының мекендеген жері Жетісу

4)Үйсін атауының қытай жазбаларында кездесе бастауы Б.з.б. ІІ ғасыр

5)Үйсіндер туралы "ат жақты, аққұбаша, сары шашты" деп жазған Қытай жазбалары

6)Үйсіндер астанасы ретінде аталатын қала. Қызыл аңғар

7)Үйсіндердің шығу тегі туралы мәлімет қалдырған тарихшы Сыма Цянь

8)Үйсіндер саяси және сауда қарым-қатынас жасаған ел Қытай

9)Үйсіндердің солтүстік батыстағы көршісі Қаңлы

10)Жазба деректердегі үйсін халқының саны 630 мың

11)Үйсіндер басшысының атауы Гуньмо

12)Үйсін гуньмосына бағынған тайпа көсемдері атауы. Бек

13)Үйсін қоғамындағы қатардағы адамдардың мөрлері балшық және тастан жасалды

14)Үйсін қоғамында дәулетті адамдардың киімі көбінесе тігілді Жібектен

15)Үйсіндерде мүлік теңсіздігі болғандығын дәлелдейтін жерлеу орындары

16)Жазба деректердегі үйсін гуньмосының қытай ханшайымына үйлену уақыты Б.з.б. 107 ж

Н

1)Қытай дерек-де "ғұн" атауының пайда болғ кезі б.з.б. ІІІ ғ. аяғы

2)Қытай дерек-гі ғұн басшысы лауазымы: "Шаньюи"

3))Ғұн тур-ы дерек беретін қытай деректері

Ғұн кезеңін қамтитын аралық б.з.б. ІУ ғ.-б.з. ІІІ ғ.

5)Ғұн держа-ң нег-н қалаған Мөде

6)"Жер дег-з – мемл-ң нег-і, оны қалай береміз" деген ғұн басшысы Мөде

7)Шығыст-ы Л.Н.Гумилевтің мәлімд-ше ғұн держа-ң пайд болғ мерзімі б.з.б. 209 ж.

8)Енисей жағал-ы мен Алтайды мекендеген ежелгі тайпа ғұндар

9)Ғұн мемл-і әскери жүйе б/а 3 қанатқа бөлінген

Ғұн шаньюйінің жақын туыст иеленген лауазым 10)"Түменбасы"

11)Ғұн мемл-гі ру саны 24

12)Ғұн мемл-гі Түменбасы әскер-ң құрамы 10 мың атты әскер

13)Ғұн мемл-де ақсақалдар кеңесі жылына 3 рет шақырылды

14)Ғұн мен Қытай елі арас-ғы соғыс қимылдары соз-н уақыт 300 жылдан астам

15)Ғұн мемл-ң саяси күшейген кезі б.з.б. ІІ ғ.-б.з.б. І ғ. аралығы

16)Ғұн мемл-ң оңт-к ж/е солт-к болып бөлінген мерзімі б.з.б. 55 жыл

17)Ғұн-ң шығ-н бат-қа қарай жылжуы басталған мерзім б.з.б. ІІ ғ.

18)"Халықтардың ұлы қоныс аударуын" бастаған Ғұндар

19)Рим импер-а қауіп туғ-н ғұн басшы Еділ

20)Еділ (ғұн) жауынг-ң Галлиядағы Каталаун дала-ғы шайқасы болғ жыл 451 жыл

21)Ғұн билеушісі Еділдің қайтыс болғ уақыты 453 жыл

22)Еділ (Аттила) жөнінде құнды дерек қалдырған Прийск

23)Аттиланың (Еділ) шамамен өмір сүрген жылдары 400-453.

24)"Атилла" операсын жазғ италиян композ-ы Джузеппе Верди

25)"Еділ" (Атилла) атымен аталатын өзен Волга

26)Ғұн жөнінде маңызды дерек қалдырған Марцеллин

27)Ғұн әскер-ң нег-і құрамы Атты әскерлер

28)Ғұн өсірген үй малдары барлық түрін

29)Ғұн-ң астық сақтайтын ұралары табылған жерлер, үй-жайлардың іші

30)Ғұн-ң нег-і баспанасы киіз үйлер

Сармат

1)Көне дәуір автор-ң еңбек-де "сармат" атауының кезд-н мерзімі б.з.б. ІІІ ғасыр

2)Елімізде сарматтар қоныст аймақ Батыс Қазақстан

3)Сармат тайпа-ң өмір сүру мерзімі б.з.б. УІІІ ғ.-б.з. У ғ.

4)Арал-Каспий аралығы, одан оңт-ке қарай өмір сүрген сармат тайпасы Дах

5)Каспий жағал-да өмір сүрген сармат тайпасы Гиркани

6)Сармат дәуіріндегі Каспий теңізінің атауы Гиркан

7)Бат Қазақстан аймағ-да кезд-н ескерт-р Сарматтардікі

8)Савроматтар жөнінде жазып кеткен Рим тарихшысыДиодор

9)Б.з.б.248-247 жылдары Парфияны басып алған сармат тайпасыДай

10)Аршакиддер әулеті билігінің нег-н салған сармат тайпасыДайлар

11)Үстіртте зерт-н сармат ескерт-іБәйте, Терең

Сармат әскери-демок-я заманында қауымның ішкі, сыртқы мәсел-н шешетін Әскер басылары

12)Сармат қоғ-қ басқару құрылымы Әскери демократия

13)Сармат шыныдан жасалғ ыдыст Шығыс елдерден алғызды

14)Сармат торсық, саба сияқты ыдыстары жасал-н материал Тері

15)Сармат көп өсірілг мал түрі Жылқы, қой

16)Сармат өміріндегі қос-ша кәсіп Аңшылық

17)Сармат Бесоба қорымына жерленген Абыз әйелдер

18)Сармат абыз әйелд жерл-ген қорымы 5соба

Темір дәуірі

1)Темір дәу-ң бөліну кезеңі 2-ге

2)Ерте темір дәуірі кезеңі б.з.б. УІІІ ғ-б.з.б. ІІІ ғ.

3)Мөлшермен кейінгі темір дәуірі б.з.б. ІІІ ғ. - б.з. УІ ғасыры.

4)Қазақт даласын Шығыст батысқа қарай бөліп жатқан аласа таулар желісі Сарыарқа

5)Ежел зам Сарыарқаның солт бат мек-ген Аргиппейлер

6)Ежелгі заманда Сарыарқаның орт-н мекендр Исседондар

7)Ежелгі заманда Сарыарқаның шығысында мекендегендер: Аримаспылар

8)Көшпелілердегі күзгі жайылым Күзеу

9)Орталық Қазақстандағы ерте темір дәуірінің ескерткіштері "Мұртты қорғандар"

10)Сарыарқаның ерте темір дәуірі ескерткіштері Тасмола мәдениеті

11)Ерте темір дәуірі ескерткіші Тасмола мәдениетінің табылған аудан Екібастұз

12)Тасмола мәдениетін қалдырған тайпалар Исседон

13)"Мұртты" обалардың бөліну түрі 4-ке

14)" Мұртты обалар" көп тараған аймақ Орталық Қазақстан

15)Геродот жазбасындағы савроматтардың "биік таулардың бауырында" тұрған көршілері Аргиппейлер

16)Аргиппейлердің шығысқа қарай орналасқан көршілері Исседондар

17)"Ақ жалды жүйрік аттардың иелері" деп аталған тайпа Аргиппей

18)Солтүстік Қазақстан тұрғындарының көшпелі өмір салтына ауысқан уақыты б.з.д. І мың жылдық

19)Ерте темір дәуіріне жататын Есілдің оң жағындағы зерттелген бекініс-қалашық Ақтау.

20)Ерте темір дәуіріне жататын қоныс.Қарлыға

21)Ерте Темір дәуірінің Ақтау бекініс-қалашығы орналасқан жер Есілдің оң жағалауы

22)Ерте Темір дәуірінің қонысы Бөркі

23)Ерте Темір дәуірінің қонысы Кеңөткел

24)Сотүстік Қазақстан жеріндегі алғашқы сақ заманына жататын зерттелген обалар Бірлік,Алыпқаш

25)Шығыс Қазақстан аумағын ертеде мекендеген Аримаспылар

Түрік қағаны:

1)Біздің жерімізде ерте орта ғасырларда ірге тіккен алғашқы феодалдық мемлекеттердің бірі Түрік қағанаты

2)Қандай оқиғадан кейін Бумын Түрік қағанатының билеушісі болды. Ұйғыр қағанатын жеңген соң

3)“Теле сөзінің мағынасы. Түрік

4)Түріктердің шаруашылығы Көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығы

5)“Түрік” этнонимі бірінші рет деректерде қашан кездесті 542 ж.

6)Бумын елді қай кезеңде басқарды. Түрік

7)Түрік қағанатының екіге бөлінген уақыты. 603ж

8)Батыс Түрік қағанатының жазғы ордасы. Мыңбұлақ

Түркеш қағаны:

1)Түркеш қағанатының мерзімі 704-756 жылдар.

2)Түркеш қағанаты бөлінген аймақ саны 20

3)Арабтар “Сүзеген” деп атаған қаған Сұлу

4)Атлах шайқасынан кейін Қытайлар Жетісудан біржолата кетті

5)756жылы Түркеш қағандығын құлатып,билікті өз қолына алған тайпа Қарлұқ

6)Түркештердің Күнгет қаласы қай жерде орналасқан Іле

7)Түркеш мемлекетінің негізін қалаған қаған Үшілік

8)Соғдылардың Түркістан мен Жетісуға қоныс аударуы саудаға байланысты деп айтқан зерттеуші Бартольд

9)1Х ғасырдың басында қарлұқтар жеңілген ел Ұйғыр қағанатынан

Оғыз мемлекеті:

1)Оғыз мемлекетінің өмір сүрген уақыты IХ ғ. аяғы – ХI ғ. басы

2)Жабғудың “Инал” атты мұрагерін тәрбиелеуші Атабектер

3)965ж. оғыздар хазарларға қарсы әскери одақ құрды Киев Русімен

4)Оғыз мемлекетінің күшеюіне үлес қосқан Шахмәлік

5)Жабғудың кеңесшілерін қалай атаған Күл-еркіндер

6)Оғыздардағы тайпалар саны 24

7)Оғыздардың күз айларында Ұлытау баурайында көшіп жүргенін айтқан ғұлама Әл-Бируни

8)Түркістан аймағындағы оғыздардың елтірі беретін қойларды өсіретінін жазған Ибн-Хаукәл

Қарахан мемлекеті:

1)Қарахан мемлекетінің негізін Сатұқ Боғра хан қалаған жыл 942ж

2)Қарахандарды 1089 ж. басып алды: Селжұқтар

3)Қарахан мемлекетін Хорезм шахы Мұхамед құлатқан жыл 1212ж

4)Қарахандардың жылқы малына ерекше көңіл бөлетінін айтқан ғұлама Ж.Баласағұн

5)Қарақытай мемлекетін құрған орталық-азиялық тайпа Қидандар

Керейіт мемлекеті:

1)Найман, керей жалайырлардың негізгі мекендеген жерлері Монғолияның орта және Батыс аудандары

2)Найман мемлекетінің астанасы Балықты қай өзеннің бойында орналасқан Орхон

3)Керейіт мемлекетінің орталығы Битөбе

4)“Монғол жеріндегі IX-XIII.ғ.өмір сүрген керейлер күшті дамыған ел”-деп айтқан тарихшы Рашид ад-Дни

5)Керейіттерде малдың басты түрі Жылқы мен қой

Қыпшақтар:

1)“Қыпшақтар даласы”атанған аймақ: Алтайдан Еділге дейін

2)“Қаңлылар қыпшақша сөйлейді екен”-дегенді айтқан саяхатшы Плано Карпини

Жібек жолы:

1)Жібек сауда жолына «Ұлы» сөзінің қосылу себебі: Шығыс пен Батысты байланыстырды

2)Б.з.б. ІІ-І ғасырларда Қытай елімен сауда байланысын жасаған: Үйсін мемлекеті

3)Жібек жолының басы басталатын аймақ: Қытай жеріндегі Хуанхэ өзені

4)Қытай елінен алғаш рет жібек артқан керуендер Батысқа қарай жолға шыққан ғасыр: б.з.б. І ғасырдың ортасы

5)Жібек сауда жолы арқылы ерте кезден көп елге тараған қазіргі кезге дейін базарда сатылатын көкөніс түрі: қытай немесе болгар бұрышы

6)Жібек өндіруді дамытып, Қытаймен бәсекеге түскен ел: Соғды

7)Соғды тілінде жазылған қол жазба Жібек жолы арқылы жеткізіліп, осы уақытқа дейін сақтаулы тұрған ел: Жапония

8) Қарақытай мемлекетін құрған орталық-азиялық тайпа Қидандар

Ескерткіш, монша, сәулет өнері:

1)XI-XII.ғ. жататын “қоржын үй”табылған қала Құйрықтөбе

2)X.ғасырға жататын шыны ыдыстар табылған қала Иасы