Бәсеке мәні, оның экономикалық рөлі.

Бәсеке-өнім өндіру мен өткізудің экономикалық жағынан неғурлым тиімді жағдайлары үшін тауар өндірушілер арасындағы жарыс. Бәсеке - нарықта реттеушілік қызметін атқарады. А. Смит – бәсекені нарықтың - «Көрінбейтін қолы» деп атаған. Бәсеке арқылы нарықтық субъектілері өз пайдасына қарай әрекет етіп, тұтас болғанда қоғам үшін тиімділіктің негізін қалайды. Осы айтылған элементтердің өзара қатынасы арқылы нарық қалыптасады. Бәсеке – нарық субъектілерінің пайданы барынша ұлғайтуға, яғни қойылған мақсатты жүзеге асыру жолында өндірістің аса қолайлы жағдайлары үшін кәсіпкерлердің өзара күрес қатынастар ретінде көрінетін экономикалық жарысы. Бәсекені бірнеше белгілері бойынша мынадай тұрлерге бөлуге болады:

Даму масштабы бойынша:

1. Жеке бәсеке – жеке бір қатысушы нарықтың аса қолайлы жағдайларын таңдап алуға талаптанады.

2. Жергілікті бәсеке – жергілікті қайсыбір территорядағы тауар иелерінің жарысы.

3. Сала ішіндегі бәсеке – сала ішіндегі жарыс.

4. Сала арасындағы бәсеке - әртүрлі сала субъектілерінің жарысы.

5. Ұлттық бәсеке – ел ішіндегі жарыс.

6. Ғаламдық бәсеке - әр түрлі мемлекет субъектілерінің жарысы.

Жүргізу әсеріне қарай:

1. Бағалық бәсеке – бағаны төмендету арқылы

2. Бағасыз бәсеке – тауар сапасы, жарнама, қызмет көрсету арқылы.

Ниет тәсілдері бойынша:

1. Адал ниеттілік бәсеке

2. Ниетсіз бәсеке – нарықтық ережелерін бұзу, жалған жарнаманы қолдану және т.б. арқылы.

Бәсеке даму сипатына қарай:

1. Жетілген бәсеке

2. Жетілмеген бәсеке (олигополия, монополия, монополистік бәсеке).

Жетілген (таза еркін) бәсекенің ерекшелігі:Тауардың саралануы жоқ; Өнімдер ерекшелігі мен сапасы жағынан айырмашылығы жоқ; Бағаға бақылаудың жоқтығы;Бағалар нарықпен белгіленеді; Тәулсіз фирмалардың көптігі; Нарыққа кіру мен шығудың біршама оңайлығы;

Жетілмеген:

Монополистік бәсекенің ерекшелігі: Тауарлардың айырбасталуы мүмкін болғандықтан бағаға ықпалдың шектелуі; Қызметтер мен тауарларды өндіретін фирмалардың көптігі;Арналуы нарықтар үшін, тауар мен қызметтердің саралануы; Нарыққа кіру мен шығудың біршама оңайлығы.

Олигополияның ерекшелігі: тауарлар шығаратын бірнеше ірі фирмалар; «баға көшбасшысының» ықпалы болады; кейбір өнімдер үшін тауарларды саралау елеулі; нарыққа кіру қиын.

Монополияның ерекшелігі: бір өнім және бір ірі фирма; тәжірибе жүзінде бағаға толық бақылау; тауарлық саралау жоқ; нарыққа кіру өте қиын

Билет 3

Бәсекенің түрлері. Жетілген және жетілмеген бәсеке теориясы.

Бәсекені бірнеше белгілері бойынша мынадай тұрлерге бөлуге болады:

Даму масштабы бойынша:

1. Жеке бәсеке – жеке бір қатысушы нарықтың аса қолайлы жағдайларын таңдап алуға талаптанады.

2. Жергілікті бәсеке – жергілікті қайсыбір территорядағы тауар иелерінің жарысы.

3. Сала ішіндегі бәсеке – сала ішіндегі жарыс.

4. Сала арасындағы бәсеке - әртүрлі сала субъектілерінің жарысы.

5. Ұлттық бәсеке – ел ішіндегі жарыс.

6. Ғаламдық бәсеке - әр түрлі мемлекет субъектілерінің жарысы.

Жүргізу әсеріне қарай:

1. Бағалық бәсеке – бағаны төмендету арқылы

2. Бағасыз бәсеке – тауар сапасы, жарнама, қызмет көрсету арқылы.

Ниет тәсілдері бойынша:

1. Адал ниеттілік бәсеке

2. Ниетсіз бәсеке – нарықтық ережелерін бұзу, жалған жарнаманы қолдану және т.б. арқылы.

Бәсеке даму сипатына қарай:

1. Жетілген бәсеке

2. Жетілмеген бәсеке (олигополия, монополия, монополистік бәсеке).

Жетілген (таза еркін) бәсекенің ерекшелігі:Тауардың саралануы жоқ; Өнімдер ерекшелігі мен сапасы жағынан айырмашылығы жоқ; Бағаға бақылаудың жоқтығы;Бағалар нарықпен белгіленеді; Тәулсіз фирмалардың көптігі; Нарыққа кіру мен шығудың біршама оңайлығы;

Жетілмеген:

Монополистік бәсекенің ерекшелігі: Тауарлардың айырбасталуы мүмкін болғандықтан бағаға ықпалдың шектелуі; Қызметтер мен тауарларды өндіретін фирмалардың көптігі;Арналуы нарықтар үшін, тауар мен қызметтердің саралануы; Нарыққа кіру мен шығудың біршама оңайлығы.

Олигополияның ерекшелігі: тауарлар шығаратын бірнеше ірі фирмалар; «баға көшбасшысының» ықпалы болады; кейбір өнімдер үшін тауарларды саралау елеулі; нарыққа кіру қиын.

Монополияның ерекшелігі: бір өнім және бір ірі фирма; тәжірибе жүзінде бағаға толық бақылау; тауарлық саралау жоқ; нарыққа кіру өте қиын;