Экологиялық сараптама

Топырақ – өсімдік жамылғысы
Облыстың топырақ – өсімдік жамылғысы әр алуан түрлі.
Батпақты топырақ қабаттары гумусқа өте бай.
Құмды – құмайт топырақ таралған аудандарда негізінен бұталы болып келеді.
Республика байтағында сор өсімдіктерінің шамамен 180 түрі бар,
Вегетациялық кезеңі өте қысқа өсімдіктер.
Құм топырақты шөл даладағы бұта өсімдіктерінің арасында жүзгін,
Сексеуіл тоғайлары негізінен жапырақсыз аласа (2 – 8м)
Жергілікті халық сексеуілді отын ретінде кесіп, соңғы жылдары көптеп пайдаланып отыр.
Кестеден көрсетілгендей (9 – кесте), қазіргі кездегі облыстағы
Оның фотосинтезді қамтамасыз ететін бір жылдық бұтақтарын қой.

9 – кесте
Соңғы елу жылдағы Қызылорда облысы аумағындағы
сексеуілдің алып жатқан көлемі

Жылы	Орманның көлемі	Оның ішінде, мың/га	тоғай сексеуіл

Сор топырақты бұта өскен далада сарсазан, бұйырғын т.б.
Табиғат қорғау – қоғамның тіршілік етуіне мейлінше қолайлы жұмыстарының бір болып табылады. Табиғатта барлық дүние, құбылыстар мен процесстер өзара өте тығыз байланыста.
Сонымен бірге жер мен жерқойнауларын, суды, өсімдіктер мен жануарлар әлемін қорғау.Қазақстан Республикасының соңғы қоршаған ортаны қорғау туралы заңы. Жер ресурстарын қорғау .
Жер қорғау ісі алғаш Қазақстанда 1971 жылы шыққан.
Бұл жердің топырағын эрозиядан қорғаудың ерекше мәні бар:
«Жер туралы» жаңа заң 2001 жылғы 24 қаңтардағы,
Заң негізгі бекітілген 5 бөлім, 20 тараудан тұрады.
Қазақстан Республикасында жер мемлекеттік меншікте болады. Осы заңда
Облыстық жер ресурстарын сортаңданудан, тұзданудан, құм басудан қорғау
Жер қойнауын қорғау. Республика жер қойнауы пайдалы қазбаларға қол тигізбеу.Егемендік алғаннан кейін жер қойнауы және оның байлығын сақтау.
Суды қорғау Су – жер бетіндегі тіршіліктің негізгі көзі. Су туралы Заң негізінде 1993 жылды 31 наурызда жоғарғы Кеңесінің XII сессиясында қаралған.Қазақстанда 21 млн гектардан астам орман қоры бар.
Орман қорғаудағы негізгі жұмыстар – орман ағаштарын дұрыс пайдалану.
Кезінде ҚазССР Министрлер Кеңесі орман қорғауға бағытталған бірқатар атқарған жұмыстарын баян етті. Көптеген әдебиеттерге қарағанда Қазақстанда шөл табиғатын эталон ретінде
Барсакелмес қорығы. Арал теңізінің солтүстік – батыс бөлігінде орналасқан .
Қорық 1939 жылы ұйымдастырылған. Арал теңізінің қазіргі күйі Барсаның табиғатын күрт өзгертті.Тораңғылсай қорғалымы. Табиғат ресурстарын сақтау және оны қорғау. Тораңғыл сай қорғалымының аймағында Алақашар көлі орналасқан. Тораңғылсай қорғалымының жер, суының құрамы:
Орман – 4000 га
Жайылымдық жер – 1000 га
Шабындық жерлер – 740 га
Құмды жер – 1600 га
Тоғай – 8870 га
Қамысты жерлер – 600 га
Дала – 3000 га
Балшықты жерлер – 4000 га
Сулы жерлер – 55 га
Айдалған жерлер – 50 га
Ауыл шаруашылық саласында істелініп жатқан мемлекет басшышының қамқорлығы орасан зор.Қазіргі кезде өңірдің экологиялық ахуалы тұрақтанды. Облыстың жалпы экологиялық жағдайы Табиғат жағдайларының қолайлы, қолайсыз болуы адам тіршілігі үшін өте қолайсыз.Мысалы: бізде қыстың қатаң, ерте көктемдегі үсіктер қолайсыз.Ал енді табиғат жағдайларынан басқа адамзаттың табиғатқа тигізіп отыр.Мысалы: Сырдария суын ысырапсыз пайдалану Арал проблемасын туғызса,Жоғарыда көрсетілген экологиялық жағдайына қарай облыс байтағын үш категорияға бөлуге болады.Апатты аудан. Апат алды немесе экологиялық жағдайы орташа аудан. Салыстырмалы жақсы аудан. Облыстың негізгі су көзі болып табылатын Сырдария өзені.Мысалы: сульфаттардың рұқсаттық мөлшері 100 мг болған.Мысалы: Қазалы ауданында осындай жағдайлар орын алып отыр,
Атмосфералық ауаның ластануы облыс экологиялық жағдайына елеулі әсер етіп отыр.«Көкарал» бөгетінің құрамдас бөлігі болып табылатын Сырдарияға салынып болды.Теңіз жағасындағы байырғы тұрғындар үшін суармалы егіншілік жаңадан өз жұмыстарын бастап.Сонымен бірге, Арал теңізінің жағасындағы құрғақ көлтабандарда мелиоративтік жұмыстар жасалды.
Арал өңірінде табиғатты қорғау және пайдалану
Сонымен қатар Солтүстік Арал теңізі мен Сырдария өзенінің бойында
– Солтүстік Арал теңізі бөгетін салу;
– Қызылорда бөгетін қайта жөндеу;
– Айтек су торабын салу;
– Қараөзек су торабын салу;
– Қазалы бөгетін қайта жөндеу;
– Көл жүйелері үшін суды бөліп отыратын Ақлақ
– Ақсай - Қуаңдария көлдер жүйесінің құрылысы;
– Тереңөзек көпірін салу;
–Сырдария өзенінің бойына қорғаныштық бөгет салу жұмыстары қолға алынды.

Жер шарының су қорын мұхиттар, теңіздер, өзендер, көлдер.Мысалы: Арал теңізі платформалық ойыста пайда болған. Көлдердің көбісі өзен бойындағы өзен суының деңгейінің көтерілгеннен пайда болған.1962 жылдан бастап өзен суының суландыруға көптеп пайдаланыла бастады. Соңғы жылдары көлдер тек Сырдария өзенінің бойында жәнеТоймакөл – Қазалы қаласының оңтүстік – шығысын алап жақан,Көкқатын – (Жуан Сарыбай) көлі Қазалы қаласының оңтүстік бөлігін,Ақшатау – Қызылжар ауылының батысында орналасқан.

Орытынды.

Қызылорда облысының жер бедерiн сирек кездесетiн назар аударарлық - бұл дала. Көзқарас қашан батыстан шығыс және оңтүстiктен солтүстiкке көкжиекте ашып тастайды. Ежелгi керуен жаяу жолдарының мың желi сызбалалған кеңiстiк. Қызылорда облысының тұрғыны әр түрлi этникалық топтарға жатады. Өте ие көпшiлiк - Қазақтар, содан соң кәрестер, орыс, татарлар, украиндiктер, еврейдi, Кавказ халықтарының өкiлдерi : шешен, ингуштер, армяндар. Сан қала халғы көбiрек ауылшаруашылық. Сельалықтар шұғылданды, негiзiнде, малдың өсiруi, күрiштiң өсiруi, жемiстер және көкөнiстер. Ауылшаруашылық жерлерде көп халық салттары, дәстүр және ырымдар аман сақталды. Сырдария - қызылорда облысының қазiргi тұрғындарының ежелгi бесiгi.

Құрғақшылық – облыс климатының ерекшелектерінің бірі. Жауын-шашын өте аз жауады. Орташа жылдық мөлшері 100-190 мм аспайды және жыл маусымдарында оның түсімі біркелкі емес: барлық жауын-шашынның 60 пайызы көктемгі-қысқы кезеңдерге тиесілі.

Облыс аумағының барлық бөлігінде солтүстік-шығыс бағытындағы күшті және жиі желдер болып тұрады. Оның орташа жылдық жылдамдығы секундына 3,1 метрден 6 метрге дейін ауытқып отырады. Қыс мезгілдеріндегі күшті желдер төменгі температура жағдайында жер бедерлерінің биік беткейлеріндегі қар жамылғыларын ұшырып кетеді, нәтижесінде топырақтың беткі қабаттарының терең қатуына және жарылуына әкеліп соғады. Жазғы уақытта шаңды дауылдар байқалады.

Соңғы жылдық температуралық режимді мына көрсеткіштен көруге болады

Пайдаланылған әдебиеттер

1.Практикум по сельскохозяйственным гидротехническим мелиорациям под редакцией Маркова Е.С. – Москва, 1986.

2. Атақұлов Т.А., Кенебаев Т.С. Ауылшаруашылық мелиорациясы. - Алматы, 2000.

3. Справочник гидротехника. Алма-Ата, Қайнар, 1972 ж.

4. Бекбергенов К.Ж. Ауылшаруашылық мелиорациясы. (оқулық). Алматы, Кайнар, 1994.

5. Ділімбетов Қ., Ділімбетова Ғ.Қ. Топырақтану негіздері. Алматы, 1997.

6. Жайлыбай К.Н. Күріш егіншілігі және экология (оқулық). – Алматы: «ARNA-B», 2006.