IS-LM моделі және Кейнстің мультипликаторы. Инвестицияларды ығыстыру нәтижесі. Кейнстің тапсыру механизмі

21. Атаулы және нақты валюта айырбас бағамы.Атаулы валюта айырбас бағамы. Төлем балансы және оның шоттары

Экономистер валютаның бағамын екіге: атаулы және нақты бағамға бөледі. Оларды жеке-жеке қарастырайық.

Атаулы бағам.Ол екі елдің валюталарының айырбас бағасы. Яғни жоғарыда қарастырылған бағам түрі. Мысалы, 1 доллар - 150 теңге атаулы бағамы бойынша халықаралық нарықта 1 долларды 150 теңгеге айырбастай-мыз, ал доллар алғымыз келсе, онда әр долларға 150 теңге төлейміз.

Нақты багам. Ол екі елдегі тауар бағасының қатысы. Басқаша айтқанда, ол бізге елдің ішінде шығарылған тауардың бағасын басқа елдегі шығарылған тауар бағасына салыстыракөрсетеді.

Бүл екеуін келесі мысал арқылы қарастырайық. Америкалық машиналардың құы 1000 доллар. Ал жапондық сондай машина 2,4 млн. иена тұрады. Атаулы бағам 1 доллар - 120 иена болсын. Одан көріп отырға-нымыздай америкалық машина жапондық машинаның жарты бағасын қүрайды. Осыдан нақты бағамның келесідей формуласы шығады.

Нақты бағам = атаулы бағам* ((өз елінде өндірілген тауар қүны) /(шетелде өндірілген өнім қүны)).

Оны мына формуламен нақтылап көрсетуге болады.

е_н=е_Ах(р/р*)

Формуладан көріп отырганымыздай атаулы бағам елдің тауарларының басқа елдің бағасымен салыстырғандағы қүнын білдіреді. Егерде атаулы бағам арзан болса елдің тауарларын алу тиімді болады жэне таза экспорт көлемі оседі, оның формуласы:

NX = NX*(Е_н)

Мүнда: NX — таза экспорт.

Таза экспорт пен нақты бағамның қатынасын біз келесі графиктен көре аламыз (68-сурет).

Суреттен көріп отырғанымыздай нақты бағам көлемі таза экспорт көлеміне кері пропорционалды қатынаста. Суреттегі вертикал сызықтың деңгейі таза экспорттың көлемі теріс санға ауысуын, яғни импорттың экспорттан артық болуын көрсетеді.

Бағамның экспортқа әсерін графикпен көрсетейік (69-сурет).

Мүнда тік қисық қор мен инвестицияның айырмашылығын көрсетеді.

Мемлекеттің нақты бағамға әсерін қарастырайық.

Елдің ішіндегі бюджет-салық саясаты. Егерде мем-лекет үлттық қордың көлемін мемлекеттік сатып алу арқылы қысқартатын болса, нақты бағам қалай озге-реді? Жоғарыда айтып кеткендей үлггық қордың кемуі S-I көлемін қысқартады, ал ол NX көлеміне әсер етеді. 70-суретте ол жағдай қарастырылған. Суреттен коріп отырғанымыздай, қордың азаюы үлттық валютаның ұсынысын томендетеді. Ол өз барысында нақты бағамды жоғарылатады. Соның нәтижесінен елдің тауарлары қымбаттап, таза экспорт колемі төмендей береді. Неме­се басқаша айтқанда S-I қисығы солға жылжып, оған тең нақты валюталық бағам мөлшері көтеріледі. Соның нотижесінде NX мөлшері томендейді.

Шетелдегі бюджет-салық саясаты. Жоғарыдағы жағ-дайды шетел мемлекеттері жасады деп қарастырайық. Ол әлемдік қордың көлемін азайтады, соның арқасында пайыздық мөлшерлемелерді көтереді. Оның кетерілуі ішкі инвестициялық пайызды төмендетеді. І-дің тө-мендеуі S-I қисығын оңға жылжытады, соның нәти-жесінде NX көлемі үлкейеді (71-сурет).

Инвестициялық сураныстың озгеруі. Елдің ішіндегі ин-вестициялық сүраныстың өсуі /-дің үлкен мағынаға ие болуьш көрсетеді. Жалпы 70-суретгегі жағдай қайталанады

Сыртқы cayda саясатының әсері. Мемлекет протекционистік саясат ұстанып жүр дейік. Мысалы, импортқа қарсы саясат үстануда дейік. Соның нәтижесінде таза экспорт колемі артады (таза экспорт = экспорт - импорт). Және NX жоғары жылжиды (72-сурет). Бірақ инвестиция мен қор колемі озгермегендіктен нақты бағам тек артады (Е₁ ден Е₂-ге).

NX₁= NX₂

72-сурет.

Жоғарыда айтылғандарды пысықтасақ, біз атаулы бағамның жоғары, ал нақты бағамның томен болғанының тиімді екенін байқаймыз.

Төлем балансында бір жыл ішінде болтын мемлекет пен сыртқы әлем арасындағы барлық экономикалық мәмі лелер тіркеледі. Онда әрбір операция екі рет жазылады. Бірінші peт мәміле бойынша қаражат алу кезінде, екінші рет қаражат көзі көрсетіледі. Сонда шетел азаматтарының алдында міндеттемелердің көбеюі мен ақшаның алынуына байланысты операциялар «+» таңбасымен жазылады. Ал ақшаның төленуіне және шетел азаматтарының алдында міндеттемелердің азаюына әкелетін операциялар «-» таңбасымен белгіленеді. Төлем балансын қүрайтын элементтер келесідей болып табылады:

1. Агымдагы операциялар шоты (СА) Сауда балансы

• Тауарлар экспорты

• Тауарлар импорты

• Қызмет көрсетулер балансы

• Факторлы емес қызметтер (туризм, сақтандыр және т.б.)

• Капиталдың қызметтері (пайданы аудару, пайыздарды алу)

• Еңбек қызметтері (табылған ақшаның өзінің еліне аударылуы)

• Біржақты трансферггер

2. Капитал қозгалысыныц шоты (КА)

• Алынған таза шетел инвестициялары

• Алынған таза шетел несиелері

3. Қателіктер мен жогалтулар

4. Орталық банктің таза ресми резервтерінің өзгерісіне тең, төлем балансының салъдосы (BP) Жабық экономикада жинақтар инвестицияларға тең болады. Ашық экономикада, егер белгілі бір елдің резиденттері шетелдіктерден қарыз көбірек алатын болса, онда бұл елде ағымдық операциялар шотының жетіспеушілігі, дефициті байқалады. Керісінше жағдайда ағымдық операциялардың оң сальдосы болады. Яғни, ағымдық операциялар шотының сальдосы СА таза қаржылық активтердің NFA өзгеруіне тең болады - елдің сыртқы элемге деген таза қаржылық талаптарын білдіреді.