Күш» геосаясат категориясы ретінде талдаңыз

Геосаясат әлемге бірлік аренасы және әлемдік күштердің күресі ретінде қарайды. Осы орайда көптеген геосаяси тұжырымдамаларда бұл күрес қарсыластардың күресі ретінде келтіріледі, яғни, теңіз және құрлықтық елдері арасындағы, орталық және шеткі аймақтар арасындағы күрестер. Әлемдік тарихи процесте бірлік уақытша құбылыс.Ұлыбританияның әйгілі саясаткері Уинстон Черчилль Англияның мәңгілік досы, одақтасы жоқ, Англияның тұрақты саяси мүддесі бар деген болатын. Сондықтан тек қарама қайшылықтардың күресі бар. Сол тұрақты. Осыдан келіп геосаясаттың маңызды категориясы күштер балансы келіп туындайды.

Сондықтан геосаясаттағы әлемдік күштердің бірлігін және күресін сипаттайтын маңызды категориялардың бірі күштер балансы болып табылады.

Маргентау күш деп әр мемлекеттің өз мүдделерін қорғай алу, яғни, Халықаралық аренада өз мақсат мүдделеріне жету деп түсіндіреді.

Мұндай қабілеттерді материалдық тұрғыда мемлекеттің геосаяси, экономикалық, әскери және ғылыми техникалық потенциалынан көруге болады. Алайда, мемлекеттің толықтай күші туралы оны басқа мемлекеттің күшімен салыстырғанда айта аламыз.Басқаша айтқанда, күш жүйелік қатынастардың категориясы ғана бола алады.

Әлемдік саясатта (фр. таразы) күштер балансы дегеніміз - ол өздеріне қойылған мақсаттар мен міндеттерге сәйкес келетін әлемдік саясат субъектілері ретінде мемлекеттердің күші сипаттамаларының артықшылықтары мен кемшіліктерінің жиынтығы. Сондай-ақ халықаралық аренада қабылданған іс-әрекеттер жиынтығы. Жаһандық саяси жүйеде күштер балансының мынадай тарихи нысандары бар:

1. Ежелгі заманнан бастап, XV-XVI ғасырлар дейін болған құралымдар күші балансы. Мемлекеттердің өздерінің күштерінің тепе-теңдігін сақтау үшін ұмтылуы, кездейсоқ болмады.

2. Күштер балансын сақтаудағы мемлекетаралық саяси қарым-қатынастардың жүйесі. XV- XVI ғғ орталықтандырылған мемлекеттердің пайда болуына байланысты, алдымен Еуропа құрлығында, содан кейін әлемде үстемдік ету үшін олардың күресі бастады. Бұл күрес нәтижесінде, әрбір тарихи кезеңде өңірлік және жаһандық саясаттың билік тепе-теңдігін біріктіретін ресми жазба жүйесі және көпжақты халықаралық шарттар пайда болды. Мысалы, Вестфалия Бейбітшілігі (1648), Утрехт әлемі (1713), Вена конгресінің жалпы Заңы(1815), Версаль-Вашингтон жүйесі (1919-1922), Ялта-Потсдам келісімі (1945).

3. Мүдделердің баланс жүйесі. XX ғасырдың соңында саяси ғылымда әлемдік державалардың өзара саяси конфигурациясының қалыптастырудағы мүдделерінің балансы құнының біртіндеп ұлғайту туралы пікір қалыптасты. Алайда, кейде күрделі халықаралық мәселелерді шешуде қүшейтілген саясатың қайталануы мүмкін.

Күштер балансының әлеуметтік мазмұны саяси, экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени, рухани және басқа да құрамдас боліктерден тұрады. Олардың болуы әлемнің нақты жағдайы туралы дәлелдемелер болып келеді, яғни әділеттік немесе әділетсіздік.

Күштер балансының саяси мазмұны, мемлекетаралық даулы мәселелерді келіссөздер арқылы шешілетінін көрсетеді. Қазіргі заман жағдайында көп және алуан түрлі өзекті халықаралық мәселелер, түрлі даулы мәселелер бойынша көпжақты және екіжақты кездесулер саяси байланыстарға айналды (Югославия оқиғалары, Таяу Шығыстағы ахуал, Араб-Израиль қарым-қатынастары, және тағы басқалар).

Тұрақтылық дәрежесі бойынша билік балансының мынадай түрлері бар.

Тұрақсыз балансы. Бұл билік балансы соғыс қаупін төндіреді. Бұл мемлекеттердің мемлекет және коалиция арасындағы қарсыластық, халықаралық қарым-қатынастарда «қырғи-қабақ соғыс», екі ел арасындағы дипломатиялық және экономикалық қарым-қатынастарды қысқарту, халықтар арасындағы алшақтық түрінде сипатталады. Әдетте жанталаса қарулану, соғыс күшін нығайту және күш көрсету, қоғамдық өмірдің милитаризациясы ретінде байқалады. Бұл 50-60 жж. жанталаса қарулану кезінде, АҚШ пен КСРО арасындағы қарым-қатынастың бұзылуы басталды.

Тұрақты билік балансы (немесе оның ықтималдығы аз дәрежесінде) Бұл баланс соғыстың нақты қаупі аз түрі. Ол дипломатиялық, экономикалық, мәдени және әскери қарым-қатынастарының табысты дамуымен сипатталады. Сонын нәтижесінде анықтылығы байқалады. Екі ел арасындағы жоспарлау және талдау, теориялық және гуманитарлық салалардағы сенім шаралары қабылданады. Осының бәрі мемлекеттер арасындағы саяси қарым-қатынастардың тұрақтандыруына ықпал етеді. ХХ ғасырдың 80 жылдарының екінші жартысында, біртіндеп жаппай қырып-жою қаруы шегін төмендету үрдісі, қарудың құнын және санын азайту басталды.

Аумақтық көлеміне (шкала) байланысты билік балансының үш түрін жіктеуге болады.

Шекара балансы. Ол ортақ шекарасы мен тату көршілік қарым-қатынасы бар мемлекеттерге тән. Осындай күштер балансының мысалы Еуропадағы Франция мен Германия арасындағы қатынастар болып табылады.

Аймақтық билік балансы. Бұл тікелей ортақ шекарасы жоқ, бірақ бейбіт қарым-қатынастағы елдерге тән болып табылады. Мысалы, қазіргі жағдайда Қиыр Шығыс, Батыс Еуропа елдері.

Жаһандық билік балансы. Оның ең басты ерекшелігі дүниежүзілік соғыстың болмауы, бірақ жергілікті соғыстар мен шекара қақтығыстарының болу мүмкіндігін шектемейді.