Туристік өнімге сұранысқа байланысты баға құру саясат ерекшеліктерін талдаңыз

Маркетинг кешенінің құрамдасына баға және баға құру жатады.

Туристік қызметер рыногында баға кұру процессі күрделі процесс. Қызметтердің сезілмейтіндік қасиеті осы аумақта баға құруды күрделендіре түседі. Баға саясатында туристік фирмалар көбінесе екі жақындауды қолданады. Құралдар негізінде көрсетілген қызметтер үшін шығындарғ анегiзделген баға белгілеу; ал басқа қызметтер түрлері үшін сұраныс немесе бәсекелестік негізінде баға кұру қолданылады. Туристік фирма бағақұрудыңбелгілібірсаясатынұстанаотырып, сатукөлеміне де, жәнетүсетінпайдаға да әсеретеді. Бағакөлемінеішікіфакторлар (кәсіпорын мен маркетинг мақсаттары, маркетинг кешенініңстратегиялары, шығындар, бағақұрудыұйымдастыру) жәнесыртқыфакторлар (рынок түрі; турөнімніңбағасы мен құндылығы арсындағы байланыс; бәсекелестік; экономикалықжағдай; делдалдардың мүмкін болатын реакциясы). Баға құру саясатына әсер ететін туркәсіпорынның мақсаттары; рынокта көп уақыт әрекетету, пайданы көбейту, рыноктық үлесін ұлғайту, турөнімніңсапасыжағынанжетекшіліккеие болу. Бағақұруғаәсерететіннегізгіжакторлар – шығындар, тұгынушыларкөзқарасы, бәсекелестербағалары. Бағаны анықтаудың ең оңай тәсілі, ол шығындарға негіз деп баға құру. Бағақұрудыңдұрыстәсілі-қажеттіліктерді анықтау және турөнімнің бағасы мен тұтынушының құндылығының ара-қатынасын анықтау. Баға құрудағы саясатқа сондай-ақ бәсекелестер бағасы мен олардың бағаның өзгеруіне қатысты мүмкін болатын реакциясы. Сондықтан, бәсекелестердіңбағасынзерттеу-баға құру кезіндегі негізгі элемент болыптабылады.

Баға құруға әсер ететін төрт факторды атап өтуге болады:

1. шығындаркұрылымы (бағатурфирманыңшығындарынанүлкенболуы керек);

2. бағаныңбәсекеқабілеттілігі;

3. түтынушылартөлеугедайынбағалар (сұраныстыңикемділігі);

4. туристіккәсіпорынныңмақсаттары:

1) пайданымаксималдау;

2) инвестицияғақаражаттықайтарудымаксималдау;

3) өмірсүргіштік (туризм индустриясыныңмаусымдықсипатыжәне

бәсекеніңжоғраыдеңгейі);

4) сатукөлемінүлғайту).

Бағаның өзгеруі сату көлеміне үлкен әсер етеді. Әдетте, төмен баға клиенттерді қызықтырады, бірақ үлкен бағаның әсері осындай болуымүмкін, Зерттеулеркөрсеткендей, тұгынушылар қымбат қызметтердің сапасы жоғары деп сенеді. өйткені, тұтынушылар сапаны тексеріп көре алмайды.

Баға құру стратегиясы туркәсіпорынның перспективті мақсаттары мен оныңжалпы даму бағыттарыменүштасболуыкерек. Бұларға: максималда пайда табу, өздерінің тұрақты клиенттер шеңберін құру, бәсекелестерді жеңу жатуы мүмкін. «Қаймақтарынсүзіпалу» стратегиясытурөнімгежоғарыбағаорнатуменбайланысты. Бүл жаңа тур өнім жасағанда және бәсекелетер жоқ кезіндетиімді. Төменбағаларстратегиясыбәсекелестердіжеңуүшінорынды.

Рынокқа жаңадан кіру кезіндегі стратегия бастапқыда төмен баға орнатып, кейін оны біртіндеп көтеруге негізделген. Мұндай стратегия турөнімнің кең ауқымда таралуы үшін қолданылуы мүмкін. Бәсекелер бағасы стратегиясы, яғни өзінің турөніміне бәсекелестер бағасымен бірдей деңгейде орнату. Бүл рынокта баламатауарларды ұсынатын туркәсіпорындар бар кезде қолданылады.

Дамыған мемлекеттерде мемлекетке келетін туристер балансынсақтау үшін баға төмендейді. Туристік қызметтердің бағасы мен сұранысынакелесілерәсеретеді:

• Баратынмемлекеттегісаяситұрақтылық;

• Халықаралықөзгерістер (саясижәнеэкономикалық);

• Туристердіңөздерініңмемлекетіндегіөзгерістер.

Баға құру мақсаттары. Өндірістің мақсаттары: нарықта сақталу, максималдық пайда, айналымның максималдау, сападағы лидерлік

Фирма пайдасын максималдау нысанасы фирма құндылығынан туындайды. Өйткені фирма кұндылығы дегеніміз глобалды нысана. Осы глобалды нысанаға қол жеткізу үшін фирма уақытша пайдасын кемітуге барады. Мысалы, жаңа тауарды немесе нарыққа жаңа куысын игеру үшін фирма бағасын (пайдасын) уақытша кемітіп, құндылығын қамтамасыз етеді. Соның арқасында фирма өзінің болашағын қамтамасыз етеді, құндылығын одан әрі ұлғайтады. Сондықтан іс жүзінде фирманың үш түрлі нысанасын кездестіруге болады (1-суретті қараңыз). Әрине, пайданы максималдау нысанасы маңызды. Себебі басқа нысаналарды пайдасыз орындаудың өзі фирманың табысты әрекеті деуге қиындау. Оған қоса, пайда болмаса фирманы дамыту, оның нарықта орнын сақтау, әрекетінің тиімділігін көбейту қоры үзіледі. Ал егерде фирма өзінің негізгі нысанасы ретінде пайданы максималдауды алса, онда оның коммерциялық саясаты бағаның төңірегінде болады. Бағаны өзінің қалауынша көтеріп, пайданы асыру үшін фирма өз нарық саласында монополист болуы тиіс. Ал ол монополист бола алмаса бағаны көбейтудің орнына, оны өзгеріссі қалдырып, сату көлемін (өндіріс көлемін) тиісті мөлшерде көбейту арқылы пайдасын максималдауы мүмкін. Максималды пайданы қамтамасыз ететін сату көлемін анықтау үшін 2-суреттегі иректер қолданылады.

Маржиналды (шеғіне жеткен) шығындар дегеніміз қосымша тауар бөлігін өндіруге жүмсалған фирма шығындары.

Маржиналды (шегіне жеткен) түсім дегеніміз қосымша тауар бөлігін сатудан түскен фирма түсімі.

Сонымен, бағаның өзгеріссіз жағдайында маржиналды түсім маржиналды шыгындардан артық болса, фирмаға сату көлемін үлғайта беруте болады. Бұл шарттың сақталуы өнімнің қосымша сатылған әрбір бөлігі фирма пайдасының мөлшері. Сөйтіп, егер фирма өзінің нысанасы ретінде максималды пайда табуды көздеген болса және ол нарықтың сұранысы жайлы толык мәлімет ала алса, оған қоса өзінің маржиналды шығындары мен өндірісінің мүмкіндігі жөнінде анық хабардар болса, онда оның менеджерлері жоғарыдағы зандылықтарға сүйене отырып, үйлесімді коммерциялық саясатын жасай алады, яғни үйлесімді сату көлемін және оның толық сатылуын қамтамасыз ететін бағаны анықтай алады. Алайда, жоғарыда айтылғандай, нарықтың сұранысы туралы толық және сенімді мәлімет алудың мүмкіндігі шамалы. Нарықтың сұранысы тек жорамалдап болжануы мүмкін. Соның өзінде сату көлемінің, маржиналды шығындардың, маржиналды түсімнің және бағаның өзара байланысын дүрыс түсінудің негізінде үйлесімді коммерциялық іс-әрекеті белгілеуге болады. Келесі тарауларда соның жолдары қарастырылады. Жоғарыда қарастырылған баға құру теориясының кейбір мәселелерін аяқтай келе, тауар (рынок) түріне және нарыққа фирманың алған орнына байланысты нарықта әрекет жасап жүрген фирмалардың барлығын үлкен екі топқа бөлуге болады:

І. Бағаны қалыптастырушы (баға іздеушілер) фирмалар. Олар өз күшіне сүйеніп бәсекелес фирмалардан айрықша өзінің тауарларына басқа бағалар белгілей алады. Мұндай жағдай монополиялық бәсекеге және олигополия нарықтарына тән.

2. Қалыптасқан нарықтың бағаларын қабылдаушы (баға алушылар) фирмалар. Олар нарықта қуатсыз болғандықтан өз баға саясатын жүргізе алмайды. Сондықтан рынокта қалыптасқан бағамен тауарларын сатуға мәжбүр болады. Мұндай жағдай жетілген бәсеке рыноктарына немесе күші басым жетекші фирмалары бар нарықтарға тән. Осыған сәйкес бірінші топтағы фирмалар өзінің баға саясатын жасай алады және жасауы да қажет. Ал екінші топтағы фирмалар үшін ондай мақсат өзекті бола алмайды. Сондықтан олардың коммерциялық саясатының негізі ретінде әндіріс көлемін, өнім сапасын және шығындарды басқару мәселелері алынады. Бұдан әрі баға саясаты аясында әңгімеміз бірінші топтағы (өздері баға саясатын құра алатын және құруға қажетті) фирмалар жөнінде болмақ.

24 Бухгалтерлік шегерімдерді пайдалана отырып туристік өнім бағасын анықтау (Алматы қаласының фирмасының мысалында)

Нарықтық экономикада фирманың қызмет жасауы үнемі айқынсыздықпен және тәукелмен байланысты. Кәсіпкерлік қызметте тәукелсіз нәтижеге жету мүмкін емес. Тәукелге берілген анықтамалар көп. Солардың дәлдігі – кәсіпкерлік іс әрекет нәтижесінде мүмкін болатын қауіп қатерлер. Тәуекел кәсіпкерлік іс әрекеттің мәнінде бар: байланысты.

А) кәсіпкер іс әркет сферасын өзі таңдауға ерікті, өндіріс құралдарын өзі дербес басқарады, кейде қателесуі де мүмкін.

Б) нарықтық жағдайда кіспкре үнемі бәседе болады, оның жеңіп шығуына кепілдік бермейді.

Тукелдің глобалды (мемлекеттік) немесе локалды (кәсіпорын деңгейіндегі тәукел) түрін ажыратамыз. Олар бір бірімен байланысты болады. Мысалы, мемелкет деңгейінде салық, нисиелік – қаржылық саясат туралы қабылданған шешімдер кәсіпорынға тәукел элементтерін тудырады. Немесе керісінше, кәсіпорын деңгейінде қабылданған шешімдер (өндіріс көлемі мен ассортименті немесе технологиялық процестерді ендіру) мемлекетке әсерін тигізіп глобалды тәукел элементтерін тудырады. Тәукелдің бірнеше түрлері бар: Өндірістік, коммерциялық, қаржылық, пайыздық.

Өндірістік тәуекел – кез – келген өндірістік кәсіпорында өнімді өндірумен және оны өткізумен байланысты. Бұл тәукелге өнімнің белгіленген көлемінің өзгеруі, өткізу қарқыны, материалдық және еңбек шығындарының артық жұмсалуы, нарықтағы баға деңгейінің кемуі, брак себептері тікелей ықпал жасайды.

Коммерциялық тәукел - кәсіпкерлерге бекітілген тауар мен қызмет көрсету процесін өткергенде туындайды. Қазіргі уақытта коммерциялық тәукелдің кең тараған түріне – тауардың атып алу бағаының өсуін, сатып алу көлемінің ойламаған жерден төмендеуін, айналым процесіндегі тауардың жоғалуын, өткізу көлемінің төмендеуін және т.б. жатқызуға болады.

Қаржылық тәукел – кәсіпорын мен банк немесе өзге де қаржы институттары арасында пайда болатын тәукел. Қаржы тәукелдің екі түрі бар:

а) ақшаның сатып алуымен байланысты тәукелдер (инфляция – ақшаның құнсыздануы, бағаның көтерілуі, дефляция – ақшаның сатып алу мүмкіндігінің артуы. Инфляция кезінде кәсіпкер- ақшалай табыс құнсызданады, дефляция кезінде – баға төмендейді, кәсіпкердің экономикалық жағдайы нашарлайды, табыс төмендейді;

б) капитал салуымен байланысты тәукелдер (инвестициялық тәукел).

Сыртқы экономикалық, өзге де валюталық операциялар кезінде шетел валюта курсының өзгеруімен байланысты болатын валюталық шығындар болуын айтамыз.

Пайздық тәукел – пайыз нормасының өсуіне қарай, бағалы қағаздарға бағаның төмендеу мүмкінділігімен байланысты.

Енді туындыған тәукелді жою немесе азайту үшін кәсіпкер қандай іс шаралар қолданады?

Тәукелді бесеңдетудің бірнеше әдістері бар:

кәсіпкерлік жоба жасауға істі жеткі білетін кеңесшілерді, мамандарды тарту;

жобалау алдындағы мүмкін болатын проблемаларды жете білу;

өндірілген өнімге сұранысты болжау;

сақтандыру;

болжамсыз шығындарды жабуға керекті қаражатты кезекте ұстау

25 Туристік өнімнің негізгі шығындарын анықтау (Алматы қаласының фирмасының мысалында) Шығын – 1. белгілі бір мақсатта пайдаланылған ресурстардың ақшалай баламмен көрсетілген шамасы; бірлестіктердің кәсіпорындардың, ұйымдардың өнімді өндіруге (жұмыстарды орындауға‚ қызметтерді көрсетуге), айналысқа жіберуге және өткізуге ақшалай нысанда жұмсаған шығыстарының жиынтығы.

Экономикалық мазмұнына қарай былайша топтастырылады:

материалдық шығын (қайтарылма қалдықтар шегеріп тасталады)

еңбекақыға жұмсалатын шығын

әлеуметтік мұқтаждарға аударым

тозымпұл (амортизация)

Өндірілген өнімнің босалқы қорлары өзіндік құн бойынша бағаланады. Бұл орайда өнімнің өзіндік құнына кіретін шығын мен есепті кезеңнің шығыны айқындалады. Өнімнің өзіндік құнына негізгі материалдарға жұмсалған шығын, еңбекақы төлеуге жұмсалған шығын және өндірістік үстеме шығын енгізіледі. Негізгі материалдар – нақты өнім түрін өндіруге тікелей жұмсалған материалдар.Еңбек шығыны еңбекке ақы төлеуге жұмсалған шығыннан құралады, ол нақты өнімге жатқызылуы мүмкін.

Өндірістік шығын – өнім өндіруге тікелей жұмсалған шығын, жұмсалған уақытына қарамастан есепті кезеңдегі өнімнің құ-нына енгізіледі. Бейөндірістік шығын – әкімшілікті ұстауға, өнімді өткізуге жұмсалатын шығын, есепті кезеңнің шығысына жатады және жұмсалған есепті айында көрсетіледі. Калькуляция – баға құраастыруда шығын есептерін қарау үшін жасалатын құжат. Осығ калькуляцияға байланысты құн ,яғни тур өнімге баға қойылады..

ТУРӨНІМНІҢ НЕГІЗГІ ШЫҒЫНДАРЫНА

1) тұру,түнеу шығындары; 2) көлік шығыны; 3) тамақтану; 4) сақтандыру; 5) виза; 6 )экскурсиялық қызметтер шығыны; кіреді.

Орналастыру шығындары. Турист таңдаған номер класына, отель деңгейіне байланысты болады. Ол әркімнің таңдауы бойынша есептелуі мүмкін Көлік шығыны өзіне: 1) баратын елге жету жолдарының көлік түрерін пайдаланған барлық түріне; 2) трансфер; 3) Экскурсиялық қызметте пайдаланған көлік түрін;қосады Калькуляцияға бүкіл тур бойындағы көлік тасымалы кіреді және ол маршрутқа сәйкес болуы керек, кейде топқа арналған тур болса жеңілдіктер ұсынуы мүмкін Тамақтандыру шығыны туризм түріне байланысты болады, мысалы шығу туризмі болса, таңдалған режим бойынша әр туристке есептеледі

Сақтандыру. Егер турфирма міндетті түрде сақтандырса онда ол сақтандыру компаниясынан 10-15 пайыз көлемде ұстайды. Ал егер кіргізілмемсе қосымша қызмет ретінде міндетті түрде болады. Визы. Бұл топтық немесе жеке болуы мүмкін, оны елшіліктер береді, әр туристке жеке есептеледі. Экскурсиялық бағдараламалар құны, яғни турға бекітілеген экскурсиялар бағасына байланысты әр туристке есептеледі.