Аржы механизмінің мазмұны мен құрылымы.
Қаржы механизмі-экономикалық және әлеуметтік даму үшін қолайлы жағдайлар жасау мақсатында қоғам қолданатын қаржылық қатынастарды ұйымдастыру нысандарының, қаржы ресурстарын қалыптастырып, пайдалану әдістерінің жиынтығы. Қаржы механизмі мемлекет белгіленген қаржы шараларын нақтылы, атаулы, нақтылы нәтижелерде- барлық деңгейлерде және қоғамдық-экономикалық сфераларда қоғамдық өнімнің, материалдық емес игіліктердің, қызметтердің және құндылықтардың барлық толып жатқан элементтері құнының құрамына кіретін қаржы ресурстарының ұдайы жаңғыртылуында іске асырылады.
Қаржы механизмі қосалқы жүйелерден, блоктан эленменттерден тұрады.Қаржы механизмінің қосалқы жүйесі оның неғұрлым маңызды қорғаушы күші болып табылады.Оларға: қаржылық жоспарлау, қаржылық тұтқалар мен ыталандырмалар, ұйымдық құрылым және құқықтық режим жатады.
Қаржы механизмінің блогы (буыны) –бұл жалры мақсатты бағыттылық белгісі бойынша біріккен өзара байлансты элементтердің жиынтығын білдіреді.
Қаржы механизмінің элементі –қарапайым шаруашылық нысан.Ол арқылы қоғамдық өндіріске қатысушылардың мүдделері мен айрықшылығы түрінде белгіленеді.
Қаржы механизмінің сызбасы:
| Қаржы механизмі (жүйе) | ||||||||
| Қосалқы жүйелер | ||||||||
| Қаржылық жоспарлау (болжау) | Қаржы тұтқалары мен ынталандырмалары | Ұйымдық құрылым және құқықтық режим | ||||||
| Блоктар | ||||||||
| Қаржы болжамдары, жоспарлары ж/е баланстары | Қаржылық көрсеткіштер | Қаржы нормалары мен нормативтері (ағымдағы қаржыландыруда қолданылатындары) | Қаржы ресурс бөлудің нормативтері (макроэкономи калық нормативтер: салықтардың мөлшерлеме лері, қорларға аударылатын аударымдардың нормалары | Үдайы өндірісті және ынталандыруды қаржымен қамтамасыз ету қорлары | Қаржыны басқаруды ұйымдастыру | Қаржылық қатынастарды реттейтін заңнамалық және нормативтік актілер | Қаржылық бақылау | |
| Элементтер | ||||||||
| (қаржылық қатынастарды ұйымдастырудың алғашқы, бастапқы түрлерінің, нысандарының,әдістерінің, олардың сандық анықтау амалдарының қосалқы жүйелері мен блоктарына сай келетін нақты атаулары) Инвестициялық жобалар, жоспарлау, салық, кредит,әдістемелік бұйрықтар,құқықтық актілер, ақпарат, жоспарлау, реттеу т.б. | ||||||||
Қаржылық жоспарлау-жоспарлық мәселелерді тиімді бағалау үшін анықтайтын басқарудың бір түрі.
Қаржылық басқару- кездесетін нәтижеге жету үшін басқарылатын объектіге қойылатын әдістер мен тәсілдердің жиынтығы.
Қаржылық бақылау –қаржы жүйесінің барлық буындарының ресурстарын жасау, бөлу, олардың пайдаланудың негізділігін тексеруге бағытталған айрықшалық қызмет.
Қаржылық болжау- мемлекеттің мүмкін болатын қаржы жағдайын алдын ала көре білу, қаржы жоспарларының көрсеткіштеін негіздеу.
Қаржылық реттеу- макроэкономикалық тепе –теңдікке және экономиканың жұмыс істеуінің әрбір нақтылы кезеңінде оның үдемелі дамуына әсер ету үшін, қаржылық ресурстарды шебер пайдаланудың күнделікті үдерісін қамтамасз ету үшін шжс ге мелекеттің қржылық ықпал жасауының нысандары мен әдістерін мақсатты және дәйекті қолдану үдерісі ретінде сипатталады.
Аржылық бақылау.
Қ.бақылау-қаржы жүйесінің барлық буындарының ресурстарын жасау, бөлу және оларды пайдаланудың негізділігін тексеруге бағытталған айрықша қызмет және қаржыны басқарудың функциялық эл. бірі. Бақылау функциясы –қаржының ішкі қасиеті, ал қаржылық бақылау қаржыға тән объективті мазмұн.Мақсаты-ғылыми негізделген қаржылық саясатты, тиімді қаржылық механизмді қалыптастыруға жәрдемдесу. Оның көмегімен қаржы жоспарының орындалуы, қаржы шаруашылық қызметтің ұйымдастырылуы тексеріледі.Ерекшелігі: ақшалай нысанда жүзеге асыратылатындығында. Міндеті-қаржы жоспарының орындалуын, қаржылық-шар.қ қызметтің ұйымдастырылуын тексеру.
Ø ШЖС-ң қарамағындағы ақшалай ресурстарды пайдаланудың дұрыстығын тексеру;
Ø Мемлекет, ұйымдар және халық алднда қаржылық міндеттілікті орындалуын тексеру;
Ø Қаржылық ресурстарды өсірудің рентабельділігін арттыру жөнінде ішкі өндірістік резервті анықтау;
Ø Қаржылық тәртіпті бұзылулард жою және ескерту.
Түрлері:1) қаржылық шаруашылық бақ-у –өндіріс тиімділігін жүйелі арттырып отыруға бағытталған. Оны фирмалардың ,кәсіпорындардың., министірліктердің ақшалай қорларды бөлу жолымен жүргізілнді.; 2) Қ.Бюджеттік – бюджеттен қаржыландырылатын мемл. кәсіпорындарды, мекемелерді, ұйымдарды бақылау. ; 3)несиелік-банктік – кредиттік ресурстарды қалыптастыру, қолма-қол ақшасыз есеп айырылысқанда т.б. бақылау.