ТӨЦ – бұл тауардың нарықта болу уақыты

ТӨЦ тұжырымдамасын американдық ғалым Теодор Левитт 1965 жылы әзірлеген болатын.

ТӨЦ-тің құрылымы бірнеше кезеңмен сипатталады. Оның саны әр авторда әрқалай 4-тен 6-ға дейiнгi арада ауытқиды

Дәстүрлі ТӨЦ-тiң кезеңдері

Әдетте, ТӨЦ-тің енгізу (нарыққа шығару), өсу, кемелдену және құлдырау сияқты 4 кезеңiн бөлiп қарастырады.

Тауардың нарыққа шығуы немесе оның нарыққа ену кезеңі. Бұл кезеңнiң мақсаты – тауарды өткiзетiн нарықты қалыптастыру. Енгiзу кезеңiнде технология жаңадан дами бастайды, нарық әлi анықтала қоймаған, өндiрiс қуаттылығы толық iске қосылмаған, тауар аз партиялармен шығарылатындықтан фирма шығындары өте жоғары болады.

Өсу кезеңі. Бұл кезеңде тауарды жаңғыртып, жетілдіруі ұлғая бастайды, тұтынушылар тауарды жақсы бiлiп, сатып ала бастағандықтан оның өткiзу көлемi жылдам өсе бастайды. Өндіріс толық қуатпен жұмыс iстейдi. Тауарды iрi сериямен шығаратын кәсiпорындарда өндiрiс қуаты жетiспей қалуы мүмкiн. Жаңа тауар үлкен көлемде сатыла бастайды, бiрақ нарықта оның бәсекелестерi туындайды. Тауар сапасы өте жоғары болғандықтан сату көлемі де, пайда да тез өсе бастайды. Жалпы нарықтағы осы тауардың тұтыну көлемінің өсуіне байланысты ТӨЦ-тің өсу кезеңiнiң соңында пайда деңгейi өзiнiң ең жоғары шегiне жетедi. Маркетологтар пайда ала бастауды ТӨЦ-тiң енгізу кезеңінен өсу кезеңіне өту уақытымен байланыстырады. Осы кезеңнің соңына қарай бағаның төмендей бастауы барлық әлуетті нарықты қамтуға мүмкіндік береді. Тауар шығару көлемінің өсуіне байланысты шығындар төмендейді. Бiрақ, бәсекелестер саны өсе түседі. Нарықтың табысы жоғары болғандықтан, оған жаңа фирмалар ене бастайды. Өткізу көлемі тез өсіп, тұтынушылар көбейедi. Тауар жаппай өткізу арналары арқылы өткізіле бастайды. Жарнама акценті ақпараттықтан агрессивті, сендіруші, бұқаралық жарнамаға ауысады. Фирма нарық лидері болғандықтан, сауда белгісіне және ерекше бәсекеге қабілеттілігіне сүйене отырып, тұтынушыны өз тауарының үздік жақтарына (артықшылықтарына) сендіруге тырысады.

Тауардың кемелдену кезеңінде алғашқы сұраныс төмендейді. Кемелдену сатысы мерзiмi бойынша ТӨЦ-тiң ең ұзақ кезеңi болып саналады. Бұл кезеңде нарық шектен тыс сегменттелген және өндіріс қуаттылығы толық қолданылады. Тауар ірі партиялармен шығарылып, оның ассортиментін кеңейту және тереңдету шығындары жоғары болады. Фирма сұранысты қанағаттандыру мақсатында тауарларды үлкен көлемде шығара бастайды. Тауардың сапасы өте жақсы болып, дәстүрлі тауарлар қатарына қосылады.

Тауарды өткізудің құлдырау кезеңі. Технологиялық процесс әсерінен жаңа және айтарлықтай жетілген тауарлар пайда бола бастайды.

Бұл кезеңде өндіріс қуаты біршама толық қолданылмайды, сұраныс пен пайда тұрақты түрде төмендейді. Нарықтық ортадағы экономикалық және әлеуметтік өзгерістер тауарлардың ескіре бастауына байланысты, сатып алушылардың талғамы мен қалауының өзгеруіне орай бағаның төмендеуiне алып келедi. Фирмалар бәсекелік күрестен шыға бастайды. Тұтынушылар саны азаюы есебінен бәсекелестер саны да қысқарады. Тауар ассортименті оның жақсы сатылатын түрлерінен тұрады және жеке дүкендерде шоғырланады. Өткiзу арналарының тек кейбір бөлігі ғана қолданылады.

5) Буып-түю, орау (упаковка) фирманың маркетингтiк қызметiнде ерекше орын алады. Ол тауардың қауiпсiздiгiн, яғни сақталуын қамтамасыз етедi, оның өткізілуіне ықпал етіп, қызмет етеді және тауардың қасиетi мен пайдалану әдiстерi жөнiндегi ақпараттарды бередi.

Буып-түю, орауға мынадай талаптар қойылады:

· буып-түю, орау өнiмнiң белгiленуiн, қолдану аясын, функциясын, жарамдылығын және сақтау мерзiмiн көрсетуі қажет;

· буып-түю, орау тауарды сақтауға, тасымалдауға және тұтынуға қолайлы етiп жасалуы керек;

· ол қазiргi заман талаптарына сәйкес тартымды, сыртқы түрi өнiм мазмұнына сай болуы қажет;

· буып-түю, орау өткiзу арналарының ерекшелiктерi мен талаптарына сәйкес болуы қажет;

· буып-түю, орау тұтынушының әдеттерi мен талаптарына қолайлы болуы міндетті.

Буып-түю, орау әсіресе, тұтыну тауарларын шығаратын фирмалар үшiн маңызды болып саналады. Ол құрал-жабдықтарды үнемдеудi, тауарды қолайлы пайдалануды, оны қорғауды және насихаттауды қамтамасыз етедi.

6)Тауар таңбасы және тауар белгісі тауар саясатының бөліктері болып саналады. Тауар белгісі сол тауарға өндірушінің толық құқығы барлығын және оның сапалылығын білдіреді. Бұл өз кезегінде өндірушінің жауапкершілігін арттырып, тұтынушының тауарға деген сенімін туғызады.

Тауар белгісі дегеніміз – заңдық тұрғыдан қорғалған және басқа тауарлардан сөз, бейне, көлем жағынан айырмашылығын білдіре алатын ұғым. Тауар белгілеріне: 1) термин; 2) таңба; 3) сурет; 4) символ; 5) әріптер немесе сандар жатады. Тауар белгісі фирма тауарын даралап көрсететін құрал болғандықтан, ол сауда маркасы немесе фирма белгісі ретінде қарастырылады. Таңбалы тауардың имиджi жоғары болғандықтан, олардың бағасы таңбалы емес тауарға қарағанда 15-20%-ға жоғары бағаланады.

Тауар таңбасын белгілеудің 4 түрі бар:

1. Фирмалық атау. Ол – сөз, әріп немесе сөздер мен әріптер тобы;

2. Фирмалық белгі – символ, сурет, ерекшеленетін түс немесе белгілеу;

3. Сауда бейнесі – дербестендірілген тауар таңбасы;

– Сауда белгісі – фирмалық атау, фирмалық белгі, тауар бейнесі немесе олардың заң тұрғысынан қорғалған түрі.

«Тауар белгісі» термині «тауар таңбасы» және «брендинг» деген ұғыммен тығыз байланысты. «Бренд» терминінің қазақ тілінде нақты баламасы жоқ, ағылшын тілінен аударғанда ол «таңба, мөр» деген мағынаны береді. Сондықтан да сатып алушы оны бәсекелес тауарлардан ерекше етіп көрсететін өзіндік бейнесі ретінде түсінеді. Бренд – атауы, символы және сыртқы түрінің ықпалымен тұтынушы санасында бекінген, нарықта танымал сауда маркасы..