Ндірістік факторлардың жіктелуі

Оршаған ортаның факторларының бөлінуі

Бүкіл өмір бойы адам денсаулығына қоршаған ортаның қолайлы және қолайсыз факторлары әсер етіп келеді, олар табиғи және антропогенді болып бөлінеді.Бұл жүктеліс адамның өмір сүруіне биологиялық әсер етуіне байланысты химиялық және биологиялық элементтер белсенді бар энергия мен қамтамасыз етілген жүйелер қауіпті болып табылады.

Қауіптіліктердің келесі түрлері бар:

Табиғи және техногенді сипаттағы төтенше жағдайлардың таралу ауқымы бойынша келесідей түрлері бар.

· Объективті зардаптардың таралуы қондырғыларына, цехтарға, нысандарға дейін шектелген;

· Жергілікті таралуы тұрғылықты пунктте, аумаққа, ауданға, ауданға дейін шектелген;

· Аймақтардың таралуы бірнеше аудандарға дейін шектелген;

Жалпы таралуы Қазақстан Республикасының аумағында көршілес мемлекеттерге дейін шектелген;

Апаттар маштабы бойынша: кіші, орта және ірі болып болінеді. Маштабын анықтау үшін екі кретерий алынады.

1.жалпы зардап шеккендер саны немесе ауруханаға жатқызуды қажет ететіндер саны:

2.Апатқа ұшыраған аумақ

Апаттар түрлері

Апаттар түрлері бойынша 2 топқа болінеді.

- Табиғи

- Жасанды

Табиғи

1.материошалық (дауылдар, борандар, циклондар, құйындар, ыстық ауа райы, құрғақтық, аяздар, найзағайдан болатын өрттер)

2.Тектоникалық

3.Потологиялық (су басу, қар көшкіні, тас құлау)

4.Космостық (космостық өнімдердің құлауы)

Жасанды

1.Көліктік (космостоқ, әуелік, автомобильдік, су көліктік, темір жол көліктік)

2.Өндірістік(радиациялық, механикалық, химиялық, термиялық)

3.Арнамалы (бактериялық, медициналық)

4.Әлеуметтік (соғыс, аштық, қоғамдық, ұлттық, ұлттық көтерілулер, терроризм, алкольизь, нашақорлық, таксикомания)

Ндірістік факторлар және адам денсаулығына әсері

Қауіпті өндірістік факторлар бұл жұмысшыларға қауіпті факторлар әсер еткенде жарақатқа немесе денсаулығының күрт томендеуіне алып келеді.

Зиянды өндірістік факторлар жұмысшылардың ауруына немесе еңбекке қабілеттілігінің төмендеуіне алып келеді.

Қауіпті және зиянды өндірістік факторлар. Әсер етуіне байланысты физикалық химиялық биологиялық және психологиялық болып бөлінеді.

Физикалық және зиянды өндірістік факторлар келесідей жіктеледі:

1) Қозғалмалы машина және механикалық өндірістік қондырғылардың қозғалмалы бөлшектері;

2) Қозғалмалы бұйымдары, қанарылған тау жыныстары;

3) Жоғары деңгейдегі шаңдану және жұмыс орнының ауасының жоғары газдануы;

4) Қондырғылардың бөлшектерінің жоғары немесе төмен температурасы;

5) Жұмыс орындарындағы жоғары немесе төмен барометрлік қысым және оның жылдам өзгерісі;

6) Ауаның жоғары немесе ылғалдануы

7) Ауаның ионизациалануы;

8) Иондаушы сәулелену;

9) Адам денесі арқылы пайда болатын электрлік тізбектегі қысымның жоғарғы мәні;

10) Стаистикалық электрлік және электромагниттік сәулеленудің жоғары деңгейі;

11) Жұмыс орнында шу деңгейінің жоғары болуы;

12) Діріл деңгейінің жоғары болуы;

13) Инфродыбыс тербелісінің деңгейінің жоғары болуы;

14) Ультрадыбыс деңгейінің жоғары болуы;

15) Ауаның қозғалыс жылдамдығының жоғары немесе төмен болуы;

16) Электромагниттік сәулеленудің жоғарғы болуы;

17) Электрлік өрістің жоғары қысымды болуы;

18) Табиғи жарықтың болмауы;

19) Жұмыс зонасының жалынды жарықпен толық қамтамасыз етілмеуі

20) Жұмыс орнының ыңғайсыз орналасуы;

ндірістік факторлардың жіктелуі

Химиялық қауіпті және зиянды өндірістік факторлар келесідей болып жіктеледі:

- Улы;

- Тітіркендіргіш;

- Констоинді;

- Мутагенді;

- Репрадуктивті;

- Жүйеге әсер етуші;

Адам ағзасына ену жолдары бойынша тыныс алу асқазан, ішек жолдары, тері және кілегей қабаттары арқылы.

Биологиялық қауіпті жне зиянды өндірістік факторлар келесідей биологиялық нысандар: микроағзалар (бактериялар, вирустар, саңырауқұлақтар, қарапайымдылар және тағы басқалар) жатады.

Психофизикалық қауіпті және зиянды өндірістік факторлар әсер ету факторларына байлансыты:

- Физикалық жүктеме;

- Жүйке-психикалық жүктеме;

Жүйке-психикалық жүктеме – ой жүктемесі, анализатордың жүктемесі, еңбек санатының жүктемесі.

Физикалық жүктеме – статистикалық және динамикалық болып бөлінеді.

Жағымсыз факторлардың жіктемесі:

- Таксикамания – бұл қауіптіліктердің жіктемесі және жүйесітуралы ғылым. Келесідей классификациялық топтары бар. Ол пайда болуы бойынша: табиғи, техногенді, антропогенді, аралас.

- Теріс зардаптардың көрінуі бойынша: импульсті болып бөлінеді.

Орналасуы бойынша: шаршау, аурушаңдық, жарақаттар, өнім, апаттар, өрттер, жарлыс, су болу.

Құрылысы бойынша: қарапайым және күрделі. Адам,а әсер етуіне байланысты: белсенді және белсенді емес болып бөлінеді.

Радиоактивті заттардың қаупіне жататын аппаттар:

1. Атом станцияларының ядролық қондырғылары;

2. Атом кемелері;

Химиялық зерттеулерде топтау қаупіне:

1. Химиялық өндірістер;

2. Химиялық улану заттары;

Биологиялық зиянды заттарды топтау қаупіне:

1. Өндіріс орнында;

2. Зертеу орталықтарының бактериялды құрылуы;

Қазіргі кезде қоршаған ортаға және адамға тікелей зиянды өндіріс орындары көптеп салынуда. Бірақ ондағы технологиялық деңгейді бақылау және жұмыс жүргізу, сонымен қатар, орындау тәртібінде талапқа сай емес жағдайларға негізделеді. Өндіріс орынында болып жатқан апаттар мен котострфа таңдап көруге олардың орын алатын жағдайларда технологиясы мен техникалары өндірістік ресурстарын тауықан өндіріс орындары көптеп кездеседі.

Техногеендік сипаттағы төтенше жағдай

1. Химиялық қауіпті объектілердегі апаттар;

2. Радиациялық қауіпті объектілердегі апаттар;

3. Өрт және жарылыс қаупі бар объектілердегі апаттар;

4. Көліктік апаттар;

5. Гидродинамикалық қаіпті объектілердігі апаттар;

6. Комуналды және электр жүйесіндегі апаттар;

Химиялық қауіпті нысандардағы апаттар

Химиялық өндіріс халық шаруашылығында кеңінен пайдаланылады. Бірақ кейбір кезде кішігірім апаттар орын алуда. Ол апаттар әскрінен химиялық зиянды заттар атмосфераға таралып қоршаған ортаны ластауда. Химиялық қауіпті заттар адам ағзасына тыныс алу жүйесі және тері арқылы енуде.

Химиялық өндірістің қауіпсіздігіне:

1. Шикізаттың және өнімнің физика-химиялық қасиеті;

2. Технологиялық процесстің сипатына;

3. Химиялық зиянды сақталу немесе тасымалдану шартына;

4. Бақылау құрам деңгейі мен жағдайына;

Апатқа қарсы құралдардан химиялық қауіпті заттар адам ағзасына әсері 4 классқа жіктеледі:

1. Өте қауіпті;

2. Жоғарғы қауіпті;

3. Орташа қауіпті;

4. Қауіптілігі аз;

Радиациялық қауіпті объектілердегі апаттар

Қазіргі кезде көптеген шаруашылық және ғылыми салалары радиоактивті заттар мен жедел сәле көздерін пайдалануда. Ядролық энергичда жоғарғы қарқынмен өрлеуде. Осыған орай бұ салалада апат болуы мүмкін. Апат болған жағдайда мынадай жүйе жай радиоактивті ластануға және адамдар сәулеленуге душар болады. Бұл апат – бұл радиоактивті заттар мен жедел сәуленің радиоактивті қауіпті нысандарға қондырғылардың істен шығуы болып табылады. Қондырғы технологиялық тізбектін қасында және ғимараттың белгіленген нормадан асып кетуі.

Жергілікті апат – бұл радиоактивті заттармен жедел сәуленің радиоактивті қауіпті нысандарда қондығылардың істен шығуы. Санитарлық қорғау аумағында белгіленген нормадан астам байқалуы.

Негізгі радиоактивті қауіпті объектілерге:

1. Апат станциялары;

2. Ядролық өндіріс орындары;

3. Радиоактивті өңдеу орындары;

Жедел сәуле көздері:

1.Табиғи

2. Техногенді

А) Медециналық апаттар

Б) Ядролық отын көлеміндегі орындар

С) Ядролық қаруларды сынақтан өткізу

Өрт және жарылыс қаупі бар нысандардағы апаттар

Өрт бұл жану салдарынан материалдық байлықтардын жойылу және адамның өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін жағдай.

4) Адам ағзасына әсер ететін зиянды және қауіпті өндірістік факторлар:

Қауіпті өндірістік факторлерге:

тұтанғыш – қалыпты қысым және ауамен қосылу жағдайында тұтанғыш болатын және қайнау температурасы қалыпты қысым жағдайында 20 немесе одан төмен Цельсий градусын құрайтын зат;

жарылғыш - сыртқы әсердің белгілі бір түрлері кезінде жылу бөліп, газ құрап, өздігінен жылдам тарайтын химиялық өзгерістерге ұшырай алатын зат;

жанғыш – өздігінен тұтанып, сондай-ақ от алдыру көзінен от алып, оны алып тастағаннан кейін өздігінен жанатын зат;

тотықтандырғыш – жануға көмектесетін, тұтануды тудыратын және (немесе) тотықтандыру-қалпына келтірудің экзотермиялық реакциясы нәтижесінде басқа заттардың тұтануына себеп болатын зат;

уытты – тірі организмдерге әсер ету кезінде олардың өліміне әкеп соқтыруға бейім және мынадай сипаттамасы бар зат:

асқазанға енгізілген кезде өлтіретін орташа дозасы бір килограмм салмаққа қоса алғанда 15-тен 200 миллиграмға дейін келетін;

теріге енгізген кезде өлтіретін орташа дозасы бір килограмм салмаққа қоса алғанда 50-ден 400 миллиграмға дейін келетін;

ауадағы өлтіретін орташа шоғырлануы бір литрге қоса алғанда 0,5-тен 2 миллиграмға дейін келетін;

жоғары уытты – тірі организмдерге әсер ету кезінде олардың өліміне әкеп соқтыруға бейім және мынадай сипаттамасы бар зат:

құрамында адамның денсаулығы және қоршаған орта үшін қауіпті заттар бар өндіріс қалдықтары;

радиоактивті және ионды сәулелену көздері жатады.

Химиялық заттардың жұмысшыларға әсері түрлі кәсіптік салада жұмыс жасау кезінде табиғи шикізатты өңдеу және алу, өндірістік өнімдерді дайындау мен тасымалдауда, транспортта жұмыс жасау барысында, ауылшаруашылығында және басқа да еңбек ету аясында байқалады. Әсіресе түрлі қоспалармен жұмыс жасау химиялық өндірісте байқалады,шикізат өнімдері,аралық қосылыстар жүмысшылардың денсаулығына зиянды әсерін тигізбей қоймайды. Бірақ өндірістің кейбір салаларында,тау-кен,машина жасау,мұнай,жеңіл өнеркәсіпте т.б өндірістік алқаптарда да жұмыс жасау барысында,белгілі бір химиялық өңдеуден химиялық заттар бөлінеді.Олар адам ағзасына енуімен бірге тері қабатын зақымдап, кәсіптік улану туғызуы мүмкін. Қазірде 7 млн.астам химиялық заттан түрі мәлім. Оның 600 мыңдайы ғана кең көлемде қолданыста. Халықаралық нарықта жыл сайын 500-ден 1000-ға дейін жаңа химиялық қоспалар мен қосылыстардың түрлері шығарылуда.Еңбек ету барысында адам ағзасына әсер етіп,оның жұмыс жасау қабілетін төмендететін немесе денсаулығына нұқсан келтіретін-химиялық заттардың қатарына өндірістік немесе кәсіптік улану жатады. Олар өндірістік улану немесе токсиндік заттар,яғни,токсиканттар деп аталады. «Өндірістік улану» ұғымына да кең мағынада жұмсалатын термин «зиянды зат» ұғымы. Зиянды заттар құрамында улар да, фиброгенді негіздегі аэрозолдар да кездеседі.

Өндірістік улар қатарына көп жағдайда,шикізаттық,аралық және өндірістің қалдық өнімдері жатады, сондай-ақ қоспалар, қосалқы заттар да өндірістік улар қатарына жатқызылады. Мысалы, химиялық зауыттарда шикізат ретінде бензол, күкірт көміртегі, анилин, хлор және басқа да улы заттарды қолданады.

Улардың әсер етуі жалпы резорбтивті немесе тікелей болуы мүмкін. Жалпы әсер етуі қанға удың сіңірілуі нәтижесінде пайда болады. Мұндағы жағдайда салыстырмалы таңдау жиі болады. Сол дене мүшесінің ерекше зақымдануы болады. Мысалы, марганецпен уланған нерв жүйесі ,бензолмен уланған - қан айналым мүшелерін айтуға болады.

Тікелей әсер етуде удың тиген жерінде ұлпаның зақымдануы,ісу,тері және шырышты қабаттың іріңдеуі – әсіресе, қышқыл және сілтілік ерітінділермен және бумен жұмыс жасау барысында туындайды. Тікелей эсер ету түрі нерв талшықтарының рефлекторлық реакциялануы және ұлпа ыдырау барысындағы өнімдерді сорып алуға қатысты жалпы құбылыстармен сипатталады. Қауіпті өндірістік факторлардың өндіріс персоналына, тұрғындарға, қоршаған ортаға зиянды әсер ету тәуекелін барынша азайту мақсатында қауіпті объектілерде өндірістік бақылауды өнеркәсіптік қауіпсіздік саласындағы уәкілетті орган жүзеге асырады