Негізгі құралдар мен материалдық емес активтердің есебі
Нарықтық жағдайда кәсіпорынның қаржылық жағдайына ерекше көңіл бөлінеді. Осы талдау арқылы кәсіпорынның даму перспективасын анықтауға болады. Қаржылық істің мақсаты қаржылық ресурстарды өндірісте тиімді пайдалануды және максималды пайда алуды көздейді.
ЖШС «МЕЖРЕГИОНЭНЕРГОТРАНЗИТ»-ның бойынша негізгі қордың қор қайтарымы келесідей:
2014 жылы ФОо = 1409217/143132,0 = 9,85 тенге
2015 жылы ФО1 = 2291937/168915,0= 13,57 тенге
2015 жылы пайдаланылған негізгі қорлардың 1 тенгесінен 13,57 тенгеге өнім көріп отырмыз.
Қор қайтарымның өзгерісін сипаттайтын индекс:
Iфо = ФО1 / ФОо
Iфо = 13,57 /9,85 = 1,42
Қор қайтарым нәтижелерін салыстырғанда базистік жылға қарағанда есептік жылы қор қайтарым көрсеткіштері айтарлық көтерілген. Қор қайтарым көрсеткішінің кемігенін 2 негізгі фактордың әсерінен деп түсіндіреміз, біріншіден негізгі қорлардың көлемінің өсу есебінен және екіншіден кәсіпорынның негізгі өндірістік қорларын пайдалануды жақсартудан.
Қор қайтарымның кемуі дәл қай фактордың есебінен кемитінін анықтау үшін келесі есептемені жүргіземіз. Бұл үшін келесі кестеде қор қайтарымға және оның өсу қарқынына әсер ететін негізгі көрсеткіштердің абсолютті өзгерулерін көрсетеміз.
Қор қайтарымға факторлардың әсерін талдау барысында ЖШС «МЕЖРЕГИОНЭНЕРГОТРАНЗИТ»-да қор қайтарымының өзгеруіне өнім көлемі оң әсер етіп, өндірістік негізгі қордың орташа жылдық құны теріс әсер еткені анықталды, себебі өндірілген өнімнің көлеміне сәйкесінше негізгі қордың құны қайтарылмай отыр.
Кесте 8 – ЖШС «МЕЖРЕГИОНЭНЕРГОТРАНЗИТ»-тің негізгі құралдарды тиімді пайдаланудың көрсеткіштері
| № | Негізгі көрсеткіштер | Өлшем бірлігі | Ауытқу | |||
| + / - | % | |||||
| Өнімді өткізуден түскен түсім | мың тг | 7636,6 | 102,3 | |||
| Негізгі құралдардың орташа жылдық құны | мың тг. | 143132,0 | 168915,0 | 25783,0 | 118,0 |
ЖШС «МЕЖРЕГИОНЭНЕРГОТРАНЗИТ»-тің негізгі қорлардың жылжуы туралы есеп беруіне сүйене отырып, негізгі қордың тиімділік көрсеткіштері қор қайтарымы, қор сыйымдылығы және жұмысшылардың қор қарулануы анықталды. Анықталған мәліметтерге сай, кәсіпорын жыл сайын жаңа құралдарды өндіріске еңгізгені нәтижесінде қор қайтарымы есепті жылы базистік жылға қарағанда біршама жоғарылаған.
Екі жыл көрсеткіштерін салыстыра келгенде ЖШС «МЕЖРЕГИОНЭНЕРГОТРАНЗИТ»-ның кәсіпорынының негізгі құралдарының жағдайы, яғни орташа жылдық құны артқанын байқаймыз. Есепті жылы 2014 жылмен салыстырғанда 25783 мың тенгеге көбейіп отыр. Менің ойымша кәсіпорындағы негізгі құрал –жабдықтың моральдік тұрғыдан шектен тыс тозуы сапалы өнім өндіруге, өндірістің толық қуатта жұмыс істеуіне мүмкіндік бермеуіне байланысты есептен шығарылып отыр.
2014 жылы ЖШС «МЕЖРЕГИОНЭНЕРГОТРАНЗИТ»-ның қор қайтарымдылығы 2,12 тенге, ал 2015 жылы 0,62 тенгеге төмендеп отыр. Қор қайтарымдылығы көрсеткіші басшыларға бекітілген қорлардан қаншалықты табыс алатынын көрсетеді.
Келесі қарастыратын көрсеткішіміз ол қор сыйымдылығы, яғни 1 теңге өнім көлеміне қанша негізгі қор келетінін көрсетеді. Қор сыйымдылығы – бұл өте қажет көрсеткіш, ол капитал салымдарының үнемдеуімен немесе олардың ұлғаюымен байланысты. Қарастырылып отырған кезең уақытында 2014 жылы қор сыйымдылығы 0,47 тенге, ал 2015 жылы 0,62 тенгені құрады. Қор сыйымдылығы төмендеген кезде негізгі өндірістік қорлардың жақсы қолдануы байқалады.
Сонымен бірге 1 жұмысшының қормен қарулануы 2015 жылы 437,5 мың тенгені көрсетті, ол 2014 жылға қарағанда 16 пайызға артты.
Кесте 9 – «Негізгі құралдар» шотына байланысты «МежРегионЭнергоТранзит» ЖШС-де жүргізілген операциялардан үзінді
| № | Операциялар мазмұны | ∑ | Шоттар корреспонденцясы | |
| Дт | Кт | |||
| өндіріске қажет болғаны үшін Макхамовтан прицеп (ТС) алынды | ||||
| Батырхановтан Камаз автомашинасын сатып алынды | ||||
| Бесбаевтан Lexus Rx 300 маркалы автомашинасын сатып алды | ||||
| Алатай Е. Б-дан Opel Vektra маркалы машинаны алды |
Тозу және жарамдылық коэффициенттерін жағдайына қарай жыл басына және жыл аяғына есептелінеді. Олар негізгі қордың жағдайын оның техникалық деңгейін сипаттайды.
Негізгі қорлар қозғалысының көрсеткіштері период ішінде негізгі қорлардың түскенде және шыққанда оның көлемін және құрылымын сипаттайды.
Кесте 10 - ЖШС «МЕЖРЕГИОНЭНЕРГОТРАНЗИТ»-тің негізгі құралдардың қозғалысын және техникалық жағдайын бағалау көрсеткіштері
| № | Негізгі көрсеткіштер | 2014 жыл | жыл | +;- | % |
| Тозу коэффициенті | 0,27 | 0,21 | -0,06 | -0,8 | |
| Негізгі қор жарамдылық коэффициенті. | 0,73 | 0,79 | 0,06 | 108,2 | |
| Негізгі құралдардың істен шығу коэффициенті | 0,28 | 0,23 | -0,05 | 82,1 | |
| Негізгі құралдар жаңару коэффициенті. | 0,45 | 0,21 | -0,24 | 0,5 |
Жоғарыдағы кесте мәліметтері ЖШС «МЕЖРЕГИОНЭНЕРГОТРАНЗИТ»-ның негізгі құралдарының техникалық жағдайын сипаттайды. Кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай негізгі құралдардың есепті жылы 21% тозғанын байқаймыз. Соған сәйкес 79% өндірісте жарамды болып есептеледі. 2014 жылы кәсіпорында негізгі құралддардың 27% істен шыққан, кәсіпорында тозған негізгі құралдардың есепті жылы тек қана 21% ғана жаңартылған, ал алдыңғы жылы негізгі құралдардың 45% қызметінің соңғы нәтижесіне әсер етті.