Тақырыбы: «Прокариот және эукариот гендерінің транскрипциясы» тақырыбы бойынша кеңес

7.2. Мақсаты: студенттерде прокариот және эукариоттардыңтранскрипция деңгейіндегі тұқым қуалау ақпаратының іске асырылуының молекулалық механизмі жайлы білімдерін қалыптастыру.

7.3. Оқытудың міндеттері:

- студенттерде транскрипцияның маңызы туралы білім қалыптастыру;

- транскрипцияның әр кезеңінің молекулалық механизмі мен маңызын оқыту;

- транскрипция үдерісіне қатысатын негізгі ферменттердің рөлін оқыту;

- тірі ағзаның тіршілігін қамтамасыз етудегі транскрипция рөлін оқыту.

7.4. Өткізу түрі:сызба салу және түсіндіру, тақырып бойынша бейнефильм көру.

7.5. Тақырып бойынша тапсырмалар:

7.5.1. Есеп шығару. РНҚ молекуласының нуклеотидтік қатары берілген. ДНҚ молекуласының матрицалық және кодтаушы тізбегін ажыратыңыз. ДНҚ мен РНҚ молекуласының 5'-3' ұшын табыңыз.

а-РНҚ 7 met- G-AUGUUUCUACACACGGUAGACGCCGGCUGGCGAUAG – (A)

7.5.2. Есеп шығару. ДНҚ молекуласының матрицалық тізбегінің нуклеотидтік қатары берілген, а-РНҚ молекуласының құрылысын анықтаңыз. РНҚ молекуласының 5'-3' ұшын көрсетіңіз.

ДНҚ 5' ATGGACGAAAATCCGGATCGCCAAGGTATTTTGA3'

7.5.3. Транскрипция үдерісінің кезеңдерінің сызбасын сызу және транскрипцияға қатысатын ферменттерді сипаттау.

7.5.4. Есептер шығару (Медициналық биология және генетика. Оқу құралы

Е. Ө. Қуандықов ред., б.40-43, № 2,3,6,7,8.

7.6. Үлестіретін материал -жоқ.

7.7. Әдебиеттер:

Негізгі:

7.7.1. Генетика. Под ред. Иванова В.И. М.: Академкнига, 2006. б. 54, 201-210.

7.7.2. Гинтер Е.К. Медицинская генетика. М.: Медицина, 2003. б. 35-46.

7.7.3. Мушкамбаров Н.Н., Кузнецов С.Л. Молекулярная биология. М., 2003. б. 85-148.

7.7.4. Қуандықов Е.Ө., Аманжолова Л.Е. Молекулалық биология негіздері (дәрістер жинағы). Алматы: Эверо, 2008. б.40-62.

7.7.5. Медициналық биология және генетика. Е.Ө. Қуандықовтың ред. Алматы, 2004. б. 30-43.

7.7.6. Қуандықов Е.Ө., Нұралиева Ұ.Ә. Негізгі молекулалық-генетикалық терминдердің орысша-қазақша сөздігі. Алматы: Эверо, 2012.

Қосымша:

7.7.7. Коничев А.С., Севастьянова Г.А. Молекулярная биология. М., 2005. б. 243-295.

7.7.8. Жимулев И.Ф. Общая и молекулярная генетика. Новосибирск, Сиб.унив. изд-во, 2007. С. 123-126, 172-196.

7.7.9. Медицинская генетика: учеб. пособие/ Роберт Л.Ньюссбаум, Родерик Р. Мак-Иннес, Хантингтон Ф. Виллард: пер. с англ. А. Ш. Латыпова; под ред. акад. РАМН Н. П. Бочкова. М., ГЭОТАР-Медиа, 2010.

Бақылау

7.8.1. Альбомдағы тапсырмалардың орындалуын тексеру

7.8.2. Бақылау сұрақтары:

7.8.2.1. Тірі ағзалардың (жасушалардың) тіршілігіндегі транскрипцияның рөлі мен маңызы.

7.8.2.2. Транскрипция, анықтамасы, сипаттамасы.

7.8.2.3 . а-РНҚ синтезделуіндегі матрицалық принцип, репликациядан транскрипцияның

айырмашылығы.

7.8.2.4. Транскрипция үдерісіне қатысатын ферменттер.

7.8.2.5. Прокариот және эукариотгендеріндегі транскрипцияның механизмі:

1) инициация

2) элонгация

3) терминация.

Үш тілдегі түсіндірме сөздер:

Қазақ тілінде	Орыс тілінде	Ағылшын тілінде
Транскрипция – тұқым қуалау ақпаратының ДНҚ-дан а-РНҚ-ға көшірілу үдерісі	Транскрипция – процесс переписывания генетической информации с ДНК на и-РНК	Тranscription - process of rewriting of genetic information from DNA to RNA
РНҚ полимераза - а-РНҚ молекуласын ситездейтін фермент	РНК-полимераза — фермент, осуществляющий синтез молекул и - РНК	RNA-polymerase -enzyme taking part on synthesis of m-RNA molecules
Прибнов-бокс –промотор құрамындағы реттеуші қатар	Прибнов-бокс –регуляторная последовательность в составе промотора	Pribnov-box –regulatorysequence inside of promotоr
Транскриптомика– гендердің экспрессиясын (транскрипциясын) және ядролық а-РНҚ пісіп жетілу үдерістерін зерттейтін геномиканың бір бағыты	Транскриптомика – одно из направлений геномики, изучающее экспрессию (транскрипцию) генов и процессы созревания ядерных и – РНК	Transcriptomics – science studying gene expression and processing
Транскриптосома – жалпы транскрипциялық факторлар (50 дейін) және РНҚ–полимераза кешені	Транскриптосома – комплекс общих факторов транскрипции (до 50) и РНК-полимеразы	Transcriptosoma – complex structure consisting from general factors of transcription and RNA- polymerase
Процессинг – алғашқы ядролық эукариотты а–РНҚ пісіп– жетілуі үдерісі	Процессинг – процесс созревания первичной ядерной эукариотической и-РНК	Processing –process of maturation of primary eukaryotic m-RNA
Сплайсинг –жетілгенэукариотты а–РНҚға экзондардың тігілу үдерісі	Сплайсинг –процесс сшивания экзонов в зрелой эукариотической и-РНК	Splicing –process of joining of exons in mature eukaryotic m-RNA
Альтернативный сплайсинг – жетілгенэукариотты а–РНҚ–ға экзондардың әртүрлі үйлесімде тігілу үдерісі	Альтернативный сплайсинг –процесс сшивания экзонов в различной комбинации в зрелой эукариотической и-РНК	Alternative splicing –process of joining of exons in various combinations during processing of m-RNA
Интрон –ақуыз биосинтезіне қатыспайтын, ядролық а–РНҚ–ның пісіп жетілу үдерісінде қырқылып және алынылып тасталынатын нуклеотидтер қатары	Интрон –последовательность нуклеотидов, вырезаемая и удаляемая в процессе созревания ядерной и-РНК, не принимает участие в биосинтезе белка	Intron –sequence of nucleotides cutting and removing during processing of nucleic m-RNA, doesn’t take part in translation
Экзон – ақуыз биосинтезіне қатысатын, жетілгена–РНҚ қалып қоятын нуклеотидтер қатары	Экзон –последовательность нуклеотидов, остающаяся в зрелой и-РНК и принимающая участие в биосинтезе белка	Exon –sequence of nucleotides remaining in mature m-RNA and taking part in translation

Құрастырушы: оқыт. Какишева Г.Т.

3-сабақ (СОЖӨЖ)