Ан плазмасының белоктары және қызметтері

Электрофорез эдісін пайдалана отыра, қан плазмасының белоктарын 3 топқа бөлуге болады: альбуминдер, глобулиндер, фибриноген. Қазіргі кезде клиникалық зертханаларда қағазға қан сары суы белоктарын электрофорездік бөлу эдісі кеңінен пайдаланылуда. Бүл жагдайда қан сары суының белоктары альбуминдерге жэне глобулиндердің 4 фрак-циясына (альфа 1, альфа2, бета, гамма) бөлінеді. Альбуминдер - қанның ең жеңіл белокта­ры, салыстырмалы молекулярлы салмағы -70000. Қандагы жоғары концентрациясы мен аз молекулярлық салмағына байланысты альбуминдер қанның онкотикалық қысымын қалыптастыруда маңызды орын алады. Альбуминдер концентрациясының 30 г/л-ға дейін азаюы онкотикалық қысымның төмендеуі мен ісіктердің дамуына экеледі. Альбуминдер гормондарды, холестеринді, өт пигменттерін, бос май қышқылдарын, кальцийды, емді заттарды, бояуларды тасымалдайды.

Альфа 1-глобулинды фракцияда альфа-липопротеидтер (ТЖЛП), гликопротеидтер, трипсинды ингибиторлайтын белоктар (антитрипсин, өткір кезең белогы) , металл иондары­мен байланысқан белоктар бар.

Альфа 2-глобулинды фракцияда альфа-липопротеидтер (ТЖЛП), гликопротеидтер, гап-тоглобин (өткір кезец белогы), С-реактивті белок, металдар ионын тасымалдайтын бело­ктар, трипсин ингибиторы бар. Гаптоглобин белогы гемоглобинмен өзгешелік байланысады да, оныц ретикулоэндотелиалды жүйе клеткаларына сіңірілуін анықтайды.

Cay адамның қан сары суында С-реактивті белок болмайды, бірақ қабыну жэне тканьдер некрозымен сипатталатын патологиялық жагдайлар кезінде анықталады. Бүл белок аурудың өткір кезеңінде пайда болады, сондықтан оны "өткір кезец" белогы деп атайды. Ауру созылмалы түрге өткен кезде қанда С-реактивті белок жоғалады да, про­цесс асқынған кезде қайтадан пайда болады. «Өткір кезец» белоктарына сонымен қатар қышқыл al-гликопротеин, церулоплазмин, альфа 2-макроглобулин жатады.

Қан сары суы белоктарының бета глобулинды фракциясында: бета-липопротеидтер (ТТЛГ), гликопротеидтер, металл иондарын тасымалдайтын белоктар, соның ішінде транс­феррин болады.

Гамма- глобулинды фракцияда антиденелер (иммуноглобулиндер) бар. Агар гелінде электрофорез эдісімен қан сары суында 7-8 фракциялар анықталады, ал крахмалды гельде электрофорез кезшде 16-17 фракция анықталады.

Қазіргі замандағы зерттеулердің физико-химиялық эдістері қан плазмасының шама­мен 200 түрлі белоктарын ашып, сипаттауға мүмкіндік берді. Клиникалық практикада қан плазмасында жалпы белок мөлшері өзгеретін патологиялық жагдайлар жиі кездеседі. Гиперпротеинемия - қан плазмасында жалпы белоктың мөлшерінің артуы. Салыстырма­лы гиперпротеинемия агзаның сусыздануымен сипатталатын патологиялық жагдайлар кезінде дамиды. Сусыздану плазмада белоктар концентрациясыныц артуына экеледі. Са­лыстырмалы гиперпротеинемия күйіп калу кезшде, жіңішке ішектің жогарғы бөліктерінің өткізгіштігінің бүзылуы салдарынан болатын диарея, қүсу кезінде кездеседі. Көбінесе абсолютты емес, салыстырмалы гиперпротеинемия дамиды. Абсолютты гиперпротеи­немия судың азаюымен емес, белоктардың коп молшерде синтезделуімен байланысты болады. Абсолютты гиперпротеинемия ретикулоэндотелиалды жүйенің инфекциялық не­месе токсикалық факторлар эсерінен зақымдалуы кезінде дамиды да, соның салдарынан иммуноглобулиндердің синтезі күрт артады. Гиперпротеинемия қалыпты жагдайда плаз­мада кездеспейтін патологиялық белоктардың пайда болуы есебінен де дамуы мүмкін. Мысалы, өзгешелік миеломды белоктар плазмоцитарлы миелома кезінде пайда болады. Плазмада патологиялық белоктардың пайда болуы парапротеинемия деп аталады. Яғни, миеломды ауру кезінде парапротеинемия дамиды.

Гипопротеинемия-қан плазмасында жалпы белок мөлшерінің төмендеуі. Гипопротеи-немия бірқатар себептерден болуы мүмкін: тағаммен белоктың жеткіліксіз түсуі салдары­нан (асқазан-ішек жолдарыныц зақымдалуы, ашығу), жүрек қызметінің декомпенсациясы кезінде ағзада судың жинақталуы немесе бауыр циррозынан болатын ісіктер кезінде. Не­фрит, липоидты нефрозда бүйректің сүзгісінің үлғаюы кезінде.

Гипопротеинемия көбінесе альбуминдер мөлшерінің азаюы есебінен дамиды. Қанның басқа белоктарына қарағанда альбуминдердің молекулярлық салмагы аз болады, сондықтан олар ағзадан зэрмен бірге оңай шығарылады. Ерекше көрінетін гипопротеи­немия - нефротикалық синдромның түрақты жэне маңызды патогенетикалық компоненті болып табылады. Капиллярлар қабырғасының өткізгіштігінің күрт артуы клеткааралық кеңістікке қан ағымынан альбуминдердің шыгуына эсер етеді. Бауырда қан плазмасы бе­локтары синтезінің тежелуі бауырдың өткір дистрофиясы, токсикалық гепатит кезінде байқалады.

Көбінесе гиперпротеинемия гиперглобулинемиямен, ал гипопротеинемия - гипоальбу-минемиямен байланысты болады. Екі жагдайда да альбуминды - глобулинды коэффициент төмендейді. Гиперпротеинемия сияқты, гипопротениемия да өзгешелігі томен көрсеткіш болып табылады жэне науқастың жагдайыныц тек ауырлығын багалау үшін гана мацызы бар. Коп жагдайда жекелеген белоктық фракциялардың проценттік қатынасы өзгереді, ал қан сары суында белоктың жалпы мөлшері қалыпты деңгейде қалады. Мүндай жагдай диспротеинемия деп аталады.

Диспротеинемия кезінде белок қалыпты молшерде болганда жекелеген белоктық фракциялардың проценттік қатынасы өзгереді. Мысалы, өткір қабыну процестерінде

(пневмонияның алғашқы кезеңі, өткір полиартрит, өкпенің экссудативті туберкулезі, өткір инфекциялық аурулар):

альбуминдер –төмендейді альфа 1 жэне альфа 2-глобулиндер - орташа артады гамма-глобулиндер - аурудың соңғы кезеңдерінде артады.

Созылмалы қабыну процестерінде (пневмонияның соңғы кезендері, өкпенің созылма­лы туберкулезі, эндокардит, холецистит, цистит жэне пиелит):

альбуминдер-орташа молшерде төмендейді, альфа 2 жэне гамма-глобулиндер -ерекше молшерде артады.

15.Жасуша мен тіндердің физиологиялық қызметтерін ж/е зат алмасудың бұзылыстарын диагностикалауда қан плазмасының ферменттері. Сау адамның плазмасының ферменттері шартты түрде үш топқа бөлінеді:1. Плазмоөзгешелік ферменттер.2. Клеткалық (индикаторлы ферменттер) 3.Экскреторлы ферменттер.Плазмоөзгешелік ферменттер бауырда синтезделеді және өзінің каталитикалық әсерін қан плазмасында көрсетеді.Плазмоөзгешелік ферменттерге: бауырдың липопротеидли-пазасы, холинэстераза, лизоцим, қан ұюдың ферменттері, фибринолиз жэне кининогенез ферменттері (тромбин, плазмин, кининоген жэне т.б.), ренин жатады. Клеткалық (индика­торлы) ферменттер клеткада синтезделеді және өз қызметтерін атқарады. Cay адамның қан плазмасында олардың концентрациясы томен жэне клеткалардың қартаюы мен ыдырауының физиологиялық процестерімен байланысты.Экскреторлы ферменттер, негізінен, бауырда синтезделеді. Оларға лейцинаминопептида-за, қышкылдық фосфатаза жэне т.б. жатады. Олардың экскреторлы деп аталу себебі, ағзадан өттің қурамында шыгарылады. Патология кезінде қан сары суында, плазмада ферменттердің сандық мөлшері мен белсенділігі артып (гиперферментемия) немесе төмендеп (гипофермен-темия) отыруы мүмкін.Көбінесе, плазмоөзгешелік ферменттердің мөлшері төмендейді, бул оларды өндіретін мүшенің, атап айтқанда бауырдың, қызметтерінің бұзылуының белгісі болып табы­лады. Әсіресе клеткалық, оның ішінде мүшеөзгешелік ферменттердің белсенділігін анықтаудың үлкен клиникалық мэні бар.Бул ферменттердің қандағы белсенділігінің артуы-гиперферментемияның диагностикалық мэні өте зор.Әрбір мүшенің өзіне тэн ферменттер қүрамы бар, олар осы мүшеде патологиялық про­цесс дамыған кезде қанға шығады. Клеткалық ферменттерге, сонымен қатар, изоферменттер де жатады. Изоферменттер дегеніміз - бірдей реакцияларды катализдейтін, бірақ бір-бірінен бірқатар физико-химиялық қасиеттері (электрофорездік козғалғыштығы, рН оптимумы, термотүрақтылығы, ингибиторларға сезімталдығы жэне т.б.) бойынша ерекшеленетін ферменттердің тобы. Әсіресе лактатдегидрогеназа (ЛДГ) изоферменттері жақсы зерттелген. Оларға ЛДГ 1, ЛДГ2, ЛДГЗ, ЛДГ4, ЛДГ5 жатады. Жүректе ЛДГ 1 мен ЛДГ2 изоферменттерінің белсенділігі жоғары. Бауырда, қаңқа бүлшық еттерінде ЛДГ5 жэне ЛДГ4 басым болады. Малатдегидрогеназа, изоцитратдегидрогеназа, глутаматдегидрогеназа, аспартатамино-трансфераза, креатинфосфокиназа изоферменттері де мүшелер мен тканьдерде іріктеліп орналасады. Зертханалык диагностикада қан сары суында берілген мүшеге, тканьге тэн бірнеше мүшеөзгешелік ферменттердің (ферментті спектр) белсенділігін анықтайды. Атап айтқанда, миокард инфарктысы кезінде ЛДГ1, аспартатаминотрансфераза, креатинкиназа, бета-гидрооксибутиратдегидрогеназа ферменттерінің белсенділігін анықтайды. Бауырдың зақымдалуы кезінде (Боткин ауруында) ЛДГ4, ЛДГ5, аланинаминотрансфераза (АЛТ), сор-битолдегидрогеназа ферменттерінің белсенділігін анықтайды. Қан сары суында клеткалық, мүшеөзгешелік ферменттердің белсенділігінің артуы бойынша патологиялық процестің орны туралы айтуға болады.Диагностикалық мәні бар ферменттер:Аспартатаминотрансфераза (ACT)- Гепатиттер, оң жүректің жетіспеушілігі, бүлшық ет, бүйрек пен ми закымдалуы; Аланинаминотрансфераза (АЛТ)- Миокард инфарктысы; Жалпы лактатдегидрогеназа(ЛДГ)-Гемолиз,анемия, мононуклеоз.тиреотоксикоз;Изоферменттер:ЛДП мен ЛДГ2-Ісіктер, улану, ЛДГ2, ЛДГЗ. ЛДГ4-Панкреатиттер; ЛДГ5-қатерлі ісіктер; Креатинфосфокиназа (КФК)- Бүлшық еттік дистрофия, жүрекке операция, миозиттер, ми қан айналымының бүзылуы, склеродермия, менингиттер; Негіздік фосфатаза (НФ)- Гепатиттер, қатерлі ісіктер, антикоагулянттар, кортикосте-роидтермен емдеу; Сүйек изоферменті (НФ,);қышқылды фосфатаза (Кф)- Созылмалықабынулар,ревматизм, пневмония, жаралар; КФ изсфермент прсстаталық-Простатиттер; Альфа-амилаза-Паротит, реактивті панкреатит, ішектің байлануы.Қан плазмасының ферменттері:ACT-0,1-0,45мкмоль/сағ.мл;АЛТ-0,1-068 мкмоль/сағ.мл; ЛДГ - 220-100 ммоль/с.д.;ЛДГ1- 19-29%; ЛДГ2-23-37%; ЛДГЗ-17-25%;ЛДГ4-8-17% ;ЛДГ5 -8-18%; Сілтілі фосфатаза 0,5-1,3 ммоль/сағ.л; Қышқылды фосфатаза 0,05-0,13 ммоль/сағ.л; Альдолаза 1-8 бірлік; Креатинфосфокиназа 0-100 ммоль/сағ.л; Альфа-амилаза 16,0-30,0г/сағ.л; Қан плазмасының кининдері:брадикининдер 0,1-2,0 мкг/л; калликреин 720-1670мкг/л;

16.Диагностикалауда метоболизм бұзылуы кезіндегі қандағы азот қалдықтары мен аминқышқыл ж/е ақуыз алмасу метоболиттері.Қанның белокты емес құрамында азот бар заттары белокты жэне аминоқышқылды алмасудың метаболиттері түрінде болады. Олардың қан плазмасындағы мөлшері мынадай: 1. Қалдық азот 14-25ммоль/л; 2. Мочевина 2.5-8.3ммоль/л; 3. Зэр қышқылы 0.16-0.57ммоль/л; ерлерде 0,24-0.57ммоль/л;әйелдерде 0.16-0.40ммоль/л;4. Креатинин- Ерлерде 44-100мкмоль/л ;әйелдерде 44-88мкмоль/л;5. Креатин-Ерлерде 15-45мкмоль/л; әйелдерде 45-76мкмоль/л;6.Жалпы билирубин 8,5-20,5мкмоль/л;тура емес-75-100%;тура-25%дейін; Қанның қалдық азоты- - бул плазманың белокты емес заттарының азоты, ол кан сары суы белоктарын үшхлорсірке қышқылымен түнбаға түсіргенде бөлінеді. Қанның қалдық азоты белокты емес табиғаты бар томен молекулалы қосылыстар түрінде болады, атап айтқанда, мочевина азоты (белокты емес азоттың жалпы мөлшерінің 50%-ы), аминқышқылдар азоты (25%), эрготионеиннің (8%), зэр қышқылының (4%), кеатинның (5%), креатининның 2.5%), аммиактың, индиканның, нуклеотидтердің, нуклеозидтердің, билирубинның, холинның жэне т.б.азоты. Қалдық азоттың қүрастырушы компонентері белокты алмасудың соңғы өнімдері болып табылады, сондықтан ағзадан шығарылуы керек. Бүйректің экскреторлы қызметтерінің бүзылуын анықтау мақсатында жэне бүйректің жетіспеушілік дэрежесін бағалау үшін немесе бауырдың мочевина түзуші қызметін бағалау үшін қанның қалдык азотын жэне оның жекеле-ген компоненттерін анықтайды. Қанда қалдық азот мөлшерінің артуы азотемия деп аталады. Азотемия салыстырмалы жэне абсолютты болып бөлінеді. Салыстырмалы азотемия қанның қоюлауына экелетін ағзаның сусыздануында кездеседі. Ағзаның сусыздануы іштің өтуі, күйіп қалу, күсу кезінде орын алады. Салыстырмалы азотемияның диагностикалық мәні болмашы ғана. Белоктар алмасуының шығарылуға тиіс ең басты соңғы өнімі - мочевина болып табыла­ды. Мочевина (несеп нэрі) бауырда синтезделеді, мүнда аммиактың залалсыздандырылуы жүреді. Қанда мочевина мөлшерінің өзгеруі оның синтезі жэне шығарылу процестерінің арасындағы қатынасына тэуелді. Өткір бүйректік жетіспеушілік кезінде қанда мочевина мөлшері күрт артады. Бүл жағдайда мочевинаның зэрмен шығарылуы төмендейді. Қанда мочевина деңгейі созылмалы бүйректік жетіспеушілік кезінде де артады. Мочевинаның түзілуі бүзылған кезде, атап айтқанда бауыр циррозы, өткір сарғаю атрофиясы, мышьяк, фосфор жэне басқа улы заттармен уланған кезде қанда жэне зэрде мочевина деңгейі төмендейді. Зэр қышқылы- нуклеин қышқылдарының қүрамына кіретін пуриндік негіздер- аденин мен гуанинның ыдырауының соңғы өнімі болып табылады. Зэр қышқылының мөлшері по­дагра кезінде артады (гиперурикемия), ол ауру агзада зэр қышқылының көп мөлшерде түзілуіне, сонымен қатар алғашқы зэрден оның реабсорбциясының көбеюіне байланысты болады. Подагра кезінде зэр қышқылының деңгейі өзгеріп отыруы мүмкін, яғни артып от-ырады немесе қалыпты жағдайға келеді. Қанда зэр қышқылының деңгейі қалыпты болган кезде де, клиникалық белгісі көрінген жағдайда подаграны жоққа шығаруға болмайды. Зэр қышқылының мөлшері сонымен қатар нуклеопротеидтердің көп мөлшерде ыдырауымен өтетін аурулардың барлыгында да кездеседі. Бүл бүйрек аурулары, жүрек декомпенсациясы, диабеттік кома, лейкоз, гемолитикалық анемия жэне т.б. орын алады. Креатинның зэрмен бөлінуі (кретинурия) кішкентай балаларга тэн. Креатинурия-креатинның синтезі мускулатураның дамуынан басым болуына байланысты. Ересек адам-дарда зэрмен креатин емес, креатинин бөлінеді. Ересек адамдарда креатинурия бүлшық ет тканінің барлық ауруларында кездеседі, бүл креатинның фосфорильденуі мен фиксациясы бүзылуына байланысты. Мүндай ауруларға прогрессивті бүлшық ет дистрофиясы, миасте­ния, миотония, миозит жатады. Креатинурия кезінде креатинның зэрмен бөлінуі төмендейді. Креатинин азотты алмасудың соңғы өнімі болып табылады жэне ағзадан зэрмен шығарылады. Бүйрек ауруларынде қан сары суында креатининның деңгейі артады. Қанда креатинин мөлшерінің түрақты артуы бүйрек сүзгісінің жүмысының бүзылуын көрсетеді. Қанда креатинин мөлшерінің артуы бүйректе фильтрацияның 50%-ға азаюына сэйкес келеді. Сонымен қатар, зәр жолдарының, ішектің бітелуі, бүйрек үсті бездерінің гиперқызметі, жүктілік кезінде қанда креатинның мөлшері артады. Билирубин- гем ыдырауының соңғы өнімі болып табылады. Билирубин- қүрамында гем бар күрделі белоктардың катаболизмы кезінде түзіледі. Мүндай белоктарға: қан гемоглоби-ны, бүлшық ет ткані миоглобині, цитохромдар, каталаза жэне т.б. жатады. Билирубинның түзілуінің негізгі қайнар көзі- гемоглобин болып табылады. Ретикулоэндотелиальды жүйенің клеткаларында, атап айтқанда бауырдың купфер клеткаларында, көк бауырда, сонымен қатар кез-келген мүшенің дэнекер тканінің гистиоциттарында гемоглобинның ыдырауы өтеді. Би­лирубин ағзадан өттің қүрамында бөлінеді, сондықтан өт пигменті деп аталады. Қанга келіп түскен билирубин қан плазмасының альбуминдерінде адсорбцияланады, сондықтан оны "тура емес" деп атайды, өйткені ол Эрлих диазореактивімен тура емес реакция көрсетеді.

17.Патологиялық жағдайда көмісу алмасуындағы метоболиттердің өзгеру деңгейі.Адам тканьының негізгі көмірсулары- гомополисахарид гликоген,гетерополисахаридтер –гиалурон қышқылы,креатинсульфаттар,хондоритсульфаттар,гепарин ж/е моносахаридтер-глюкоза,фруктоза,рибоза,дезоксирибоза б.т.Көптеген тканьдер, әсіресе жүйке ткані, үшін негізгі энергетикалык материал глюко­за болғандықтан, ағза үшін канда глюкоза деңгейінің түрақты болуының үлкен мәні бар.Глюкоза-адам мен жануарлар ағзасының барлық клеткаларының негізгіэнергетикалық материалы б.т. Қалыпты жагдайда қанда глюкозаның деңгейі 3.5-5.7ммоль/л аралыгында болады. Қанда глюкоза деңгейінің 6 ммоль/л-дан жогары болуы - гипергликемия деп аталады, глюкоза концентрациясының З.Зммоль/л-дан томен болуы - гипогликемия деп аталады.Қанда глю­коза деңгейін реттеу механизмін түсіну үшін гипергликемияны және гипогликемияны тудыратын процестерді ажырата білу және нейро-гуморальды реттеуші жүйенің қатысуын білу қажет.Гликогеннің мобилизациясын аденилатциклазды каскадты механизм арқылы ынталандыратын глюкагон ж/е адреналин гормондары, жүйке жүйесінің симпатикалық бөлігі, қанда глюкозаның деңгейін жоғарылатады. Глюконеогенезді ынталандыру арқылы бүйрек үсті безінің глюкокортикоидтары да қанда глюкозаның деңгейін арттырады. ¥йқы безінің гормоны инсулин бауырдың клеткаларында, май тканіне глюкозаның енуін жеделдетеді ж/е гликогеннің синтезін белсендіре отыра гипогликемияны тудырады. Пайда болу жолына байланысты гипергликемиялар физиологиялық ж/е патологиялық болып бөлінеді. Физиологиялық гипергликемияларға жеңіл қорытылатын көмірсуларды көп мөлшерде пайдаланғанда дамитын алиментарлы гипергликемиялар жэне стресс жағдайында дамитын гипергликемиялар жатады. Физиологиялық гипергликемиялар тез қайтады. Патологиялық гипергликемия кейбір эндокринді бездердің қызметтерінің бүзылуымен бай­ланысты дамитын әртүрлі аурулардың симптомы болып табылады. Қанда глюкоза деңгейінің біршама артуы инсулиннің жетіспеуі нэтижесінде дамитын қантты диабет кезінде пайда бо­лады. Инсулярлық жетіспеушілік кезінде клеткалар мембранасының глюкозаны өткізгіштігі төмендейді. Клеткаларда глюкозаның пайдаланылуы бүзылады, өйткені гликолиздің ферменттерінің, гликогенсинтетазаның синтезі төмендейді. Сонымен қатар глюкозаның майларга жэне ауыстырылатын аминқышқылдарына айналуын катализдейтін ферменттердің синтезі де төмендейді. Бүдан басқа, инсулинның жетіспеушілігі салдарынан глюкогенездің негізгі ферменттерінің синтезі артады. Осы көрсетілген өзгерістердің нэтижесінде гипергли­кемия дамиды. Қантты диабеттің жасырын түрлеріне диагностика жасау үшін глюкозотолерантты тест пайдаланылады, ол келесі түрде жүргізіледі: аш қарынға пациентте кандағы глюкоза деңгейі анықталады. Содан соң біраз тамақ берген соң 2 сағаттың ішінде эрбір 15-30 минут сайын глюкозаның деңгейі анықталады. Сау адамда тамақтан соң глюкозаның деңгейі 15 минут-тан соң артып, 45-60 минутта өзінің максимумына жетеді де, бүдан соң біртіндеп төмендеп, зерттеу басталғаннан кейін 2 сағаттан соң өзінің қалыпты деңгейіне жетеді. Қантты диабет кезінде тамақтан соң 2 сағат өткеннен кейін гипергликемия қайтпайды. Гипергликемия орталық жүйке жүйесінің органикалық зақымдалуында , мидың қан айналымының зақымдалуында кезінде жэне бауырдың қабыну немесе дегенеративті ауру-ларында (инфекциялық гепатит, бауыр циррозы) байқалады. Қанда глюкозаның деңгейі Юммоль/л дан жогары болганда - глюкоза зэрде пайда болып, глюкозурия дамиды. Егер глюкозаның деңгейі 50 ммоль/л асса - гипергликемиялық кома дамиды. Глюкоза деңгейінің 3,3 ммоль/л-дан төмендеуі - гипогликемия деп аталады. Гликогликемияның себебі көбінесе инсулиннің антогонист - гормондары өнімінің төмендеуі болып табылады. Атап айтқанда, гипогликемия гипофиздің алдыңгы бөлімінің гипофункциясы мен атрофиясы кезінде (Симондс ауруы), бүйрек үсті безінің қабатының гипофункциясында (Аддисон ауруы), қалқанша безінің гипофункциясында байқалады. Қанда глюкозаның күрт төмендеуі үйқы безінің аралдық тканьдердің аденомасы кезінде, инсулиннің синтезі артуы нэтижесінде бо­лады (гиперинсулинизм). Бүйрек ауруларында дамитын гипогликемия глюкоза үшін бүйректі "мөлшердің" төмендеуі салдарынан зэрмен глюкозаның көп мөлшерде шығарылуына байла­нысты болады. Нейрогенді гипогликемиялар жүйке жүйесінің аурулары кезінде (энцефалит, прогрессиялық паралич), созылмалы алкоголизм кезінде, бастың миының жарақаттануы кезінде дамиды. Сонымен қатар аштық жагдайда, үзақ дене жүмысы кезінде, ганглиобло-каторларды бергенде, қантты диабетпен ауыратын ауруларға инсулиннің үлкен дозасын берген кезде, жүктілік жэне лактация кезінде гипогликемия дамиды. Глюкозаның деңгейі 2,7 ммоль/л-ға дейін және одан да томен болганда - өте қауіпті салдары- гипогликемиялық кома дамиды.

18.Патологиялық жағдайда липидтер алмасуындағы метоболиттердің өзгеру деңгейі. Липидтер (грекше lipos-май) дегеніміз-полярлы емес еріткіштерде жақсы еритін томен молекулярлы органикалық заттар. Липидтер- органикалық еріткіштерде эртүрлі ерігіштік қасиеті бар, химиялық қүрылысы бойынша эртүрлі заттар, олар суда ерімейді. Липидтер қанда эртүрлі класты липопротеидтердің қүрамында болады. (сурет) Адам агзасында липидтердің жалпы мөлшері дене салмагының 10-20% шамасында бо­лады. Әртүрлі тканьдерде липидтердің болуы да әртүрлі болады. Әсіресе май жэне жүйке тканінде липидтер коп болады. Cay адамның плазмасында липидтер мынадай мөлшерде бо­лады:-жалпы липидтер-4-7г/л.; үшацилгицериндер-0.55-1.650ммоль/л; фосфолипидтер - 2 —4,4 ммоль/л;холестеридтер-3.9-6.5ммоль/л; Қанда жалпы липидтердің артуы гиперлипемия деп аталады. Қанда липидтер мөлшері тамақтан соң (физиологиялық гипергликемия) жэне эртүрлі патологиялық жағдайлар кезінде артады. Липидтер алмасуында бауырдың қызметі өте үлкен. Онда барлық май қышқылдарының шамамен 60% ыдырайды, фосфолипидтер белсенді синтезделеді жэне ыдырайды. Бауыр- холестерин синтезі мен оның эфирлері түзілуінде, көмірсулардан майлардың синтезделуінде, липопротеидтер түзілуінде маңызды орын алады. Бауырдың зақымдалуы кезінде липидті алмасудың да бүзылуы байқалады. Ги­перлипемия- обтурациялық жэне паренхиматозды сарғаю, созылмалы гепатиттер кезінде байқалады. Қантты диабет кезінде клеткада глюкоза жетіспеушілігі салдарынан, май депо-сынан майдың мобилизациясы және оның бауырға жеткізілуі күшейеді. Соның салдарынан басым көрінетін гиперлипемия байқалады. Қанда липидтердің мөлшері липоидты нефроз кезінде артады. Сонымен қатар, туа біткен гиперлипемия да кездеседі. Бүл ауру кезінде хиломикрондар есебінен қанда липидтер мөлшері күрт артады. Аурудың себебі- қаннан тканьдерге майлардың өтуін қамтамасыз ететін липопротеидлипазалардың белсенділігінің төмендеуі болып табылады. Ли­пидтер қорытылуының бүзылыстары панкреатикалық сөлде липолитикалық ферменттердің жетіспеушілігінен немесе ішекке үйқы безі сөлінің бөлінуі бұзылуы салдарынан болады. Сол сияқты липидтердің қорытылу мен қорытылу өнімдерінің сіңірілу процестері өтте ет қышқылдарының жетіспеуі кезінде немесе ішекке өттің бөлінуі бүзылған кезде байкалады. Липидтер қорытылуының бұзылысының негізгі белгісі стеаторея болып табылады, яғни корытылмаган липидтердің нэжіспен шыгарылуы, соның нэтижесінде нэжістін ақ түске боялуы.

19.Эритроциттердегі метоболизм-ң ерекшеліктері. Эритроциттерде оксигемоглобиннің түзілуінің жэне диссоциациясының үздіксіз процестері энергетикалық механизмдермен, ең бірінші - глюкоза катаболизмы кезінде белінетін энергиямен қамтамасыз етіледі. Эритроциттерде глюкозаның катаболизмы анаэ­робты дихотомиялықжэнеапотомиялық жолдармен жүреді. Глюкоза метаболизмінің жүруін қамтамасыз ететін алғашқы ферментативтік реакция - глюкоза-6-фосфаттың түзілуі болып табылады.Бұл реакцияны АТФ-ты пайдалана отыра, гексокиназа ферменті катализдейді. Анаэробты гликолиз кезінде глюкоза-6-монофосфаттың айналымы сүт қышқылының түзілуімен аяқталады. Бүл процестің энергетикалық шығымы таза күйінде АТФ-тың 2 молекуласын күрайды. Алайда, С.М.Рапопорт (1966) зерттеулері көрсеткендей, анаэробты гликолиз кезінде эритроциттерде ерекше фосфоглицератты шунт орыналады, ол киназды реакцияда 1,3-Дифосфоглицераттың 3-фосфоглицератпен АТФ-қа айналуының орнына 1,3-дифосфоглицераттың 2,3-дифосфоглицератқа айналуымен сипатталады. Сол себепті эритро­циттерде дифосфоглицераттың эрбір молекуласына АТФ-тың 1 молекуласының синтезде-лу мүмкіндігі жоғаладыда, оның орнына 2,3-дифосфоглицераттың жинақталу мүмкіндігі пайда болады, ол гемоглобинның оттегімен қосылысты түзу қасиетінің аллостерикалық эффекторы (реттеушісі) болып табылады. 2,3-дифосфоглицераттың артық мөлшері 3-фосфоглицератқа және бірқатар реакциялар арқылы лактатқа айналады:(сурет);Анаэробты гликолиздің энергетикалық тиімділігі өте томен болғандықтан, бүл про-цеске эритроциттерге келіп түсетін барлық глюкозаның 90% пайдаланылады. Глюкозаның 10% эритроциттерде гексозомонофосфатты механизм арқылы ыдырайды. Тотыгудың бүл жолының негізгі ферменті - глюкоза-6-фосфатдегидрогеназа болып табылады, оның коферменті НАДФ.Егерде глюкоза катаболизмының бұлжолы митохондрия ферменттерінің қатысуымен ең соңына дейін жүрсе, онда энергетикалық шығым неғұрлым жоғары болар еді.Бірақ эритроциттерде митохондриялар жоқ. Зерттеулер көрсеткендей, эритроциттер үшін гексозомонофосфатты жол өте маңызды, өйткені бүл жол эритроциттердің , гемоглобиннің жэне күрамында күкірт бар ферменттердің мембраналарын оттегінің белсенді түрлерінің токсикалық эсерінен қорғау механизмдерін қамтамасыз ету үшін қажетті НАДФН2-нің қайнар көзі болып табылады. АТФ синтезі деңгейінің томен болуына байланысты эритроциттерде АМФ пенАТФ реутилизациясының үнемді жолы орын алған. Қанның басқа клеткаларымен салыстырғанда эритроциттер аденозинды жақсы сіңіреді (аденозин АМФ-тың дефосфорильденуі кезінде түзіледі). Эритроциттерде аденозин инозин мен аммиактың түзілуі арқылы гидролитикалық дезаминденуге ұшырайды. Ары қарай инозин фосфоролизге ұшырайды да, гипоксан-тин мен рибозо-1 -фосфат түзіледі, яғни пуринді нуклеотидтердің ыдырауының қатардағы жолы жүреді. Бірақ, жинақталған рибозо-1-монофосфат фосфорибозилмутазаның эсерінен рибозо-5-фосфатқа айналады да, одан арғы реакциялар арқылы 5-фосфорибозил-1-пирофосфатқа айналады:(сурет);Эритроциттерге аденозин неғұрлым көптүскен сайын, соғұрлым рибозо-5-фосфаттың жинақталу мүмкіндігі мен оның киназды реакцияларда 5-фосфорибозил-1-пирофосфатқа айналуының мүмкіндігі артады. 5-фосфорибозил-1-пирофосфат пуринды нуклеотидтердің синтезі үшін субстрат б.т.20.Лейкоциттердегі метоболизмнің ерекшеліктері.Қан клеткалары негізінен эритроциттерден (1 мл-де 5 млн) жэне лейкоциттерден (1 мл-де 7 мың) турады. Эритроциттер - қанның ядросыз клеткалары, олар қан түзуші гемопоэтикалық тканьдерде (сүйек миы) түзіледі жэне газтасымалдаушы қызмет атқарады. Лейкоциттер эритроциттерден ірі болады. Олар ағзаны аурулардан қорғау қызметін атқарады. Лейкоциттердің негізгі 2 тобы бар: гранулоциттер жэне агранулоциттар. Гранулоциттер (түйіршікті немесе полиморфтыядролық лейкоциттер), амебоид-ты қозғалысқа қабілетті жэне макрофагтар қызметін атқарады. Гранулоциттар 3 түрге бөлінеді: нейрофильдер, эозинофилдер, базофилдер. Нейтрофильдер (фагоциттер) барлық лейкоциттердің 70%- ын құрайды. Олар капил-лярлар қабатын қураушы клеткалар арасынан оте алады жэне тканьдердің клеткааралық кеңістігіне өтіп, дененің зақымдалған бөліктеріне бағытталады. Нейтрофильдер - белсенді фагоциттер, олар ауруды тудырушы бактерияларды «жутып», қорытады да, агзаның инфекцияға қарсы резистенттігін қамтамасыз етеді. Нейтрофильді гранулоциттер цито-плазмасында белсенді белоктар- ферменттер бар, олар миелопреоксидаза, лизоцим, лакто-феррин жэне күшті антимикробты эсері бар катионды белоктар. Эозинофильдер - эозинмен қызыл түске боялатын цитоплазматикалық гранулалар-дан құралған. Эдетте олар лейкоциттердің жалпы санының 1,5%-ын құрайды, алайда аллергиялық жағдайларда олардьщ саны артады. Эозинофильдердің антигистаминды эсері бар. Қанда бул клеткалардың мөлшері буйрек үсті безі қабатының гормондары-мен бақыланады. Эозинофильдердің антигистаминды эсері бар. Қанда бул клеткалар-дың мөлшері буйрек үсті безі қабатының гормондарымен бақыланады. Эозинофильдер өткір гиперсезімталдық тип бойынша дамитын аллергиялық реакциялардың серігі болып табылады.Базофильдер - лейкоциттер популяциясының 0,5%-ын қурайды. Олар гепарин мен гистаминды түзеді жэне олардың қурамында метиленді көктэрізді негізді бояғыштармен кок түске боялатын гранулалар болады. Сонымен қатар базофильді гранулоциттер мен тканьдік базофильдер (жуан клеткалар) өткір гиперсезімталдық типтес реакцияларға қатысады. Тканьдік базофильдер (ТБ) гистаминның қоры болып табылады, олардың қызметінің бірі - клеткалық мембраналардың жағдайын реттеу болып табылады. Тканьдік базофильдердің дегрануляциясы гомеостаздың эртүрлі, соның ішінде инфекциялық агенттер эсерінен зақымдалуына, ағзаның реакциясының кеңтараған түрі. Базофильдер ментканьдік базофильдер иммундық жауаптың соңғы кезендерінің супрессиясына қатысады.Агранулоциттер (бір ядролы лейкоциттер) 2 түрге бөлінеді: моноциттер жэне лимфо­циттер. Моноциттер (4%) тканьдік макрофагтардың үлкен тобының бастапқы түрі болып табылады. Олардың эсері «ауыспалы» перифериялық макрофаг-моноцит қай мүшенің аумагында тоқтайтынына байланысты эртүрлі аралықта болады. Моноциттердің буршақ тэріздес ядросы бар жэне олар бактериялар мен басқада ірі бөлшектерді фагоцитозға ушыратады. Қабыну болған жерге орын ауыстыру қабілеті бар. Макрофагтар (моноциттер) мынадай қызметтер атқарады:1.Антигенді (АГ) таниды жэне оның бастапқы өндеуден өтуін қамтамасыз етеді.2.Инфекцияға қарсы, эсіресе созылмалы инфекцияларға (туберкулез, микоз) қарсы иммунитетті қамтамасыз етеді.3. Тканьдік күрылымдардың «қартайган» түрлерін істен шығарады жэне реутилиза-циялайды (көк бауырдағы эритрофагоцитоз)4. Белсенді мезенхиманың басқа да элементтері - лимфоциттерге эсер етуші монокиндерді бөледі.5. М-супрессорлар иммундық жауапты шектейді, аутоиммундық реакцияларға « тыйым салады».6. Табиғи иммунитеттің гуморальды факторларын - комплементті, лизоцимды, ин-терферонды бөледі, яғни өзгешелік емес инфекцияға қарсы резистенттік механизмдерін қамтамасыз етеді.

21.Оттегінің бос радикалды ж/е токсикалық формалары,олардың түзілуі ж/е жасушаға әсері.Ағзадағы оттегінің белсенді түрлері эртүрлі заттардың өздігінен болған (ферментті емес) тотығу реакцияларында, сонымен қатар әртүрлі оксидазалар катализдейтін реакцияларда түзіледі. Супероксид (02-), гидроксильды радикал (ОН), сутегі пероксиды мен синглентті оттегінің (02) химиялық белсенділігі жоғары жэне ағзаның көптеген заттарымен, соның ішінде нуклеин қышқылдарымен, белоктармен ж/е липидтермен әрекеттеседі. Оттегінің белсенді түрлері эсіресе липидтерге негүрлым көп зиянды эсер етеді, олар қанықпаған май қышқылдарының пероксидтері түзілуінің тізбекті реакциясын іске косады. Перок-сидтер тұрақты емес жэне альдегидтерді түзе отыра, ыдырайды. Липидтердің пероксидті тотығуы липидтердің гидрофобтығын төмендетеді, олардың конформациясын өзгертеді, липидтердің молекулалары жэне липидтер мен белоктардың молекулалары арасындағы ковалентті байланыстардың түзілуіне экеледі. Соның салдарынан мембраналық липидтердің тотығуы кезінде мембраналардың қүрылымы мен қызметтері күрт зақымдалады. Ал бұл өз кезегінде эритроциттердің гемолизін тудырады. Барлық клеткаларда, соның ішінде эритроциттерде, оттегінің токсикалық эсерінен қорғану механизмдері бар. Мысалы, супероксидті анион супероксиддисмутазаның эсерінен сутегінің асқын тотығына айналады: О2+О2+ 2Н супероксиддисмутаза Н2О2+О2 ;Сутегінің асқын тотығы каталазаның әсерінен су мен оттегіні түзе отырып,ыдырайды:2(Н2О2) каталаза 2(Н2О)+О2. Эритроциттер мембраналарының бүтіндігін сақтап қалу үшін глутатионның ж/е глутатионды циклдың ферменттері: глутатионпероксидаза мен глутатионредуктазаның мәні өте зор.

22.Антиоксидантты қорғау жүйесінің ферменттері.Антиоксиданттар-(грек.анти-қарсы,оксис-қышқыл)-тотығуға қарсы ж/е оны тежеу үшін қолданылатын заттар;ағзаның қартаюын бәсеңдететін қышқылдану процестерін баяулататын хмиялық зат-р.Антиоксиданттар бұл химиялық қосылыстар тобы,олар басқа заттардың тотығу процесіне мүмкіндік бермейді немесе тоқтатады.Адамның күнделікті өмірінде организмінде көптеген химиялық реакциялар жүреді,осы реакцияның барлығы энергияны қажет етеді.Ең кп таралган антиоксиданттарга мыналар жатады:А провитамины(бета-каротин),сабизде,аскабакта,орикте,кызыл бұрышта,қызанакта,акжелкенде.Табиғи антиоксиданттарга витаминдер,ал синтетикалық антиосиданттарга артүрлі ароматты қосылыстар жатады.Антиосиданттар бос радикалдармен әрекеттесіп,өздері тұрақты бос радикалдарға айналады да тізбектеле өршіп,тотығу реакциясын тоқтатады не тежейді.23.Гемогоагуляцияға К витаминінің қатысу механизмі. Қан тамыры зақымдалған кезде бірқатар ферментативтік реакциялар іске қосылады да, соның салдарынан қанның ағуын тоқтатын- тромб түзіледі (гемокоагуляция). Тромбты түзуге қабілеттіліктің азаюы өмірге қауіпті қан кетудің жогарылауына экеледі, ал керісінше, қан ұюдың жоғарылауы, зақымдалмаған тамырдың ішінде қан тамырларын бітейтін ж/е гемодинамиканы бұзатын тромбтардың түзілуіне әкеледі. Қан ую механизмінде қан плазмасының 12 белогі (I, II,V, VII, VIIIJX, X, XI, XII XIII факторлары), прекалликреин жэне мембрана фосфолипидтерімен бірге 1 тканьдік белок (III факторы), Са++ иондары (IV факторы) жэне тромбоцитарлы факторлары бар тромбоциттер (1,3,4,5,. ..8) қатысады. Қан ую процесіне К витамині септігін тигізеді. Белсенді трансглутаминазаның эсерінен (ХШа) фибрин молекулалары бір-бірімен коваленттік байланыспен қосылады- ірі узынша келген агрегаттар түзіледі, олар бір-бірімен тор түрінде байланысқан, оларға тромбоциттер жэне қанның басқа да формалық элементтері қосылады. Трансглутаминазаның эсерінен фибрин- фибронектинмен байланыс түзеді, ол өз кезегінде клеткааралық матрикстың басқа да молекулаларымен тығыз байланысады. Соның нэтижесінде, тромб зақымдалған тамыр аумагында матрикске бекітіледі. Бір сагаттан соц немесе одан да жайырақ тромб жиырылады, тромбтьщ ретракциясы өтеді, ол тромбоциттердің жиырылу қабілетіне байланысты болады. Гемокоагуляцияның екі жолында да Са иондары мен К витамины қатысады. II, VII ,ГХ,Х факторлары қатысатын реакциялар Са++ иондарымен жэне фосфолипидтермен белсендіріледі. Бул факторлардыц пептидті тізбектерінде гамма-карбоксиглутамин қышқылы бар, ол Са++ иондарын байланы­стырушы орталықтарды түзеді. Бул аминқышқылы коферменті К витамины болып табылатын фермент гамма-глутаминилкарбоксилазаның эсерінен глутаматтан түзіледі:(сурет); Бүл аминқышқылынсыз қан үю жүйесінің II, VilaI, IX, X факторларының белсендірілуі мүмкін емес. К витаминінің жетіспеушілігі қан үюдың тежелуіне, қан кетуге экелуі мүмкін. К витаминінің қүрылымдық аналогы- дикумарол гамма- глутаминилкарбоксилазаны ингибиторлейді де, қан үю жылдамдығының төмендеуіне экеледі. Сондықтан дикумарол қан үюы жоғары науқастарда тромбтың түзілуінің алдын алу үшін пайдаланылады. Қан үю белоктары тез жаңарады. Қан үюға қатысатын белоктар синтезінің түқым қуалаушы дефектілері қан кетудің артуы арқылы көрінеді. Әсіресе, VIII факторының болма-уынан болатын ауру жиі кездеседі. Бүл ауру- гемофилия А деп аталады. Бүл белоктың гені X хромосомада орналасқан, сондықтан ауру еркек жыныстыларда гана кездеседі жэне қан кету мен қанның тоқтамауымен сипатталады. Қанның жиі кетуі темір жетіспеушілік анемиясына экеледі.

24.Фибринолиз жүйесі.Қан ұюға қарсы жүйе. Түзілген соң бірнеше күннен кейін тромб қайта ериді. Оның еруінде плазмин басты роль атқарады, ол қанда плазминоген түрінде болады. Плазминогеннің белсендірілуі урокиназа ферментінің әсерінен жүреді. Аргинин мен триптофан қалдықтарынан түзілген фибриннің пептидтік байланыстарын плазмин гидролиздейді. Бүл жағдайда жақсы гидратталған, яғни суда еритін петидтер түзіледі:(сурет); Тромбтың түзілу кезінде плазминоген мен урокиназа фибринмен адсорбцияланады жэне тромбқа бекітіледі, ол жерде плазминогеннің белсендірілуі өтеді. Урокиназадан басқа плаз­миноген тромбта болатын калликреинмен белсендіріледі. Урокиназа- тромбофлевиттерде, миокард инфарктысында, қан тамырлары тромбоэмболияларында тромбтарды еріту үшін не­месе олардың түзілуінің алдын алу үшін ең тиімді зат болып табылады. Алайда урокиназаның бірден бір қайнар көзі- адамның зэрі, сондықтан бүл фермент жиі пайдаланылмайды. Осы мақсатта стрептококтардың кейбір түрлерінен бөлініп алынатын протеолитикалық фермент-стрептокиназаны пайдаланады, ол да плазминогенді белсендіреді . Қанды сүйық жағдайда түрақтандыру қан үюга қатысатын протеолитикалық ферменттерді ингибиторлейтін қан плазмасы белоктарының жиынтығы арқылы көрінеді. Мүндай басты фермент- антитромбин III болып табылады, ол Vila факторынан басқа қан үю жүйесінің барлық протеиназаларын ингибиторлейді. Антитромбин- фосфолипидтермен комплекс курамында болатын факторлар-га эсер етпейді. Антитромбиннен басқа қан плазмасында басқа да белоктар- протеиназалар ин-гибиторлары бар, олар да қанның тамыр ішіндегі үюының мүмкіндігін төмендетеді. Солардың бірі альфа 2- макроглобулины. Табиғи антикоагулянттарға мукополисахарид- гепарин жата­ды, ол қанға базофильдерден жэне жуан клеткалардан бөлінеді жэне өкпеде, бауырда, басқа да тканьдерде болады. Гепарин қан ую факторларына антитромбин ІІІ-тің ингибиторлеуші эсерін күшейтеді. Гепаринның эсер ету механизмы мынадай: ол антитромбин молекула-сында конформациялық өзгерістер тудырады да, оның тромбинге жэне басқа факторларга жақындығын арттырады жэне будан соң өзі босап шығады. Сондықтан, гепаринның эрбір молекуласы антитромбинның коп молекулаларын белсендіреді. Гепарин- табиғи антикоа­гулянт ретінде, басқа да жасанды антикоагулянттармен қатар, К витамині антагонистерімен (дикумарол, пелентан жэне т.б.) қатар емдік препарат ретінде пайдаланылады.