Жекелеген АМҚ-ң алмасуының бұзылыстары Амин қышқылдары туғызатын аурулары

Фенилкетонурия – бұл ауру көбінесе жаңа туған нәрестеде байқалады, себебі нәрестенің ағзасында фенилаланингидроксилаза ферменті жоқ болғандықтан, фенилалнин тирозинге айнала алмайды. Фенилпирожүзім қышқылының концентрациясының қанда артуы, нәрестенің ақыл-есінің кем болуына миының зақымдалуына әкеп соқтырады. Науқасты емдеу үшін құрамында фенилаланині жоқ диета қолдану қажет. Осындай жағдай туғызбаса одан 25 жасқа дейін ғана өмір сүре алуы мүмкін дүниеге келген 10 000 нәрестенің бірі осы аурумен аурады екен. Қазақстанда жаңа туған нәрестенің несебінде, қанындағы фенилаланиннің, фенилпирожүзім қышқылының концентрациясын анықтап, фенилкетонурияның бар екендігін немесе жоқ екендігін дәлелдейді. Фенилкетонуриямен аурған нәрестеде 6 жасқа дейін арнайы, фенилаланині жоқ диеті тағайындайды. Бұл өте қымбатқа түсетін диета, дегенмен Қазақстан ғалымдары қаражатты балаларды емдеп қатарға қосу, оларды 25-30 жасқа дейін науқас күйінде ұстаудан әлдеқайда тиімді деп тапты. Альбинизм - шашқа, көзге, теріге тән түс беретін меланин пигменттері синтезделетін меланициттерде тирозинді дигидросефенилаланинге айналдыратын гидроксилаз ферменті синтезделмеген жағдайларда альбинизм ауру дамиды. Тирозин – мендалинді түзетін бастапқы зат. Көздің, шаштың, терінің түсі менделиндердің таралуы мен мөлшеріне байланысты. Тирозинді ДОФА-ға айналдыратын тирозингидроксилаза ферментінің болмауы альбинизімдердің дамуына әкеп соқтырады. Себебі: мениндер ДОФА-дан синтезделеді. Альнизммен ауратын адамдар терісінің, шашының, көзініңпигменттері болмайды, жарықтан қорқады және көздері нашар көреді. Адамға аса қауіпі жоқ. Паркинсон – ауруы кезінде ДОФ-аминнің мида түзілуі бұзылады. Себебі белгісіз. Қалыпты жағдайда ДОФ-амин ДОФА-дан белсендірілуі үшін С витаминін қажет ететін, Сu²⁺ -оксидазаның қатысуымен түзіледі. Паркинсонизм кезінде ДОФ-амин мөлшері мида төмендейді. Ауруларды В6 витаминінің артық мөлшерімен орынына келтіруге болады. Метиониннің жетіспеуі бауырда жүретін көптеген заттардың синтезімен залалсыздандыруды реакцияларының тежелуіне әкеп соқтырады. Алкаптонурия – гомогентизин қышқылын әрі қарай малеинацетосірке, фумарилацетосірке қышқылына айналдыратын гемогентизин қышқылының оксидаза ферменті болмаған жағдайда алкаптонурия ауруы дамиды. Бұндай науқастардың несебінде гемогентизин қышқылының концентрациясы жоғары болып, несепке қара түс береді. Сонымен, қорыта келгенде амин қышқылдарының алмасуына қатысатын ферменттерінің синтезі генетикалық түрде жүрмейтін болса, орталық жүйке жүйесінің жұмыс істеуіне кедергі келтіретін, көптеген науқастарда дамиды. Алигофрениясы - Фенилаланингидроксилаза ферментінің белсенділігінің нашарлау немесе генетикалық себептермен тіптен синтезделмеуі фенилаланиннің тирозинге айналуына кедергі жасап, керісінше фенилаланин түзілетін фенилпирожүзім деп аталатын қышқылының концентрациясын арттырады. Клеткада, фенилпирожүзім қышқылының концентрациясының артуы фенилкетонурия немесе
фенилпирожүзім қышқылының тұқым қуалайтын ауруын туғызады. Сонымен қорыта айтқанда амин қышқылдар алмасуының бұзылысы өте қатерлі ауыр түрдегі ауруларға әкеп соқтырады.

22. Нуклеопротеидтердің және нуклеин қышкылдарының корытылуы жэне корытылу өнімдерінің сіңірілуі.Жануар тектес тагам нуклеопротеидтерге оте бай. Асқазанда түз қышқылының эсерінен нуклеопротеидтер нуклеин қышқылдарына жэне белокқа дейін ыдырайды. Нуклеопротеидтердің белокты бәлігі асқазан-ішек жолдарында жай белоктар сияқты аминқышқылдарына дейін қорытылады.

Нуклеин қышқылдары үйқы безі сөлінің нуклеазалары эсерінен гидролиз жолы­мен ыдырайды. Нуклеазалар 5'3'-фосфоэфирлік байланыстың гидролизін катализдейді. Нуклеазалардың 2 түрі бар: ДНҚ-азалар жэне РНҚ-азалар. ДНҚ-ның полинуклеотидтік тізбегін дезоксирибонуклеазалар (ДНҚ-азалар) гидролиздейді, ал РНҚ-ның полинуклеотидтік тізбегін - рибонуклеазалар (РНҚ - азалар) гидролиздейді. Нуклеин қышқылдарының полинуклеотидтіктізбегінің гидролизі эсерінен мононуклеотидтер (АМФ, ГМФ, ЦМФ, УМФ, d-ТМФ, d-ГМФ, d-АМФ, d-ЦМФ) түзіледі. Мононуклеотидтер ішектің нуклеотидазаларының эсерінен нуклеозидтер мен фосфор қышқылына дейін гидролизденеді:

Ішектің қабырғасына нуклеозидтер, азотты негіздер, пентозалар жэне фосфор қышқылы сіңіріледі. Ішектен қан ағынымен нуклеопротеидтердің қорытылу өнімдері: аминқышқылдар, нуклеозидтер, азотты негіздер, пентозалар, фосфор қышқылы бауырға, сонан соң басқа мүшелер мен тканьдерге жеткізіледі.

Ағзаның зақымдалған клеткаларының нуклеин қышқылдары тканьдік нуклеазалар, нуклеотидазалар жэне нуклеозидазалардың эсерінен өздерін күрастырушы компоненттер-ге дейін гидролизденеді. Ары қарай нуклеотидтердің (нуклеозидтердің) тканьнің ішіндегі айналуы жүреді, бұл айналымның пуринді немесе пириминді нуклеотидтерге (нуклеозид-терге) қатысы бойынша өзіндік ерекшеліктері болады.

23Пуринді нуклеотидтердің биосинтезі

Пуринді нуклеотидтердің биосинтезі үшін глутамин, глицин, аспартат, көмірқышқыл газы, формил-ТГФҚ жэне метенил - ТТФҚ болуы қажет, олар пуринды ядроны қалыптастыратын қосылыстар. Пуринді ядроның қалыптасуы рибозо-5-фосфатта жүреді, ол АТФ есебінен белсендіріліп, 5-фосфорибозил - 1 пирофосфатқа айналады. Ары қарай амидинофосфорибозилтрансфераза ферментінің эсерінен глутаминның аминтобын пай-далана отыра, 5-фосфорибозиламин түзіледі. Ары қарай кезекті синтез реакцияларында 5-фосфорибозиламинге глициннің қалдығы, метенильді радикал жэне т.б. келіп қосылады. Қорытындыкезенде инозинмонофосфат (инозин қышқылы) түзілеі:

Гипоксантиннен инозинмонофосфаттың, гуаниннен ГМФ-тың синтезінің бұзылуының тұқымқуалаушы түрі - Леш-Нихан ауруы болып табылады. Бүл ауру кезінде гипоксантин-гуанин-фосфорибозилтрансфераза ферментінің дефектісі эсерінен гипоксантин мен гуанин нуклеопротеидтердің синтезі үшін кайтадан пайдаланылмай, толығымен зэр қышқылына айналады. Гиперурикемиямен қатар, науқас балаларда (үл балаларда)-церебральды паралич-тер, интеллектің бұзылуы, өзіне-өзі жарақат салу байқалады. Мүндай науқастарды емдеуде пиримидинді нуклеотидтер (АМФ, ГМФ жэне ИМФ) пайдаланылуы мүмкін.

24Пуринді нуклеотидтердің ыдырауы Зәр кышкылы Тканьдерде пуриндік нуклеотидтердің ыдырауы фосфатты, рибозалы немесе фосфо-рибозалы қалдыктың гидролитикалық жолмен бөлінуі аркылы жүзеге асырылады. Бүл реакциялардың алдында АМФ пен ГМФ немесе аденозин мен гуанин гидролитикалық жолмен дезаминденеді. АМФ-тың дезаминденуі кезінде инозинмонофосфат түзіледі. Аденозинның дезаминденуі кезінде - инозин түзілді. Инозинның одан ары қарай гидролизі гипоксантиннің түзілуіне экеледі.

ГМФ-тың дезаминденуі кезінде ксантозинмонофосфат жэне аммиак түзіледі. Гуанозиннің дезаминденуі кезінде ксантозин түзіледі, ол ары қарай ксантин мен рибо-заны түзе отырып, гидролизге ұшырайды. Ксантиноксидазаның эсерінен ксантин зэр қышқылына тотығады

Пуринді нуклеотидтердің алмасуының соңғы өнімі - зэр қышқылының түзілуі бауыр­да жүреді. Агзада тэулігіне 0,5 -1,0 грамм зэр қышқылы түзіліп, зэрмен шыгарылады. Cay адамның қанында 0,16 - 0,57 ммоль/л зэр қышкьілы бар. Зэр қышқылы суда нашар ерипн қосылыс. Қанда зэр қышқылы қанның белоктарымен байланыста болады жэне сол арқылы тұрактанады. Аздаған гиперурикемия зэр қышқылы тұздарының (натрий ураты) кристалл-дануына жэне осы кристаллдардың дэнекер тканьде, буындарда, шандырда, шеміршекте, теріде жэне бүйректе жинақталуына экеледі. Гиперурикемия жүректің ишемия ауруын-да кездеседі жэне көбінесе подаграға экеліп соғады. Подагра кезінде зэр қышқылының түздары ұсақ буындарда жинақталып, олардың деформациясын, қабынуын, ауырсынуын жэне қызметтерінің бұзылуын тудырады. Бүйрек жолдарында ураттардың жинақталуы бүйрек тастарының түзілуіне экеледі. Бүйрекке тас байлану ауруы - подаграның жиі кездесетін салдары. Ересек адамдардың 0,3 %- 17%-ы ауыратын подагра ауруының негізгі себебі - гиперурикемия екенінің бір дэлелі - осы ауруды емдеу жэне алдын алу үшін аллопуринолдың пайдаланылуы болып табы­лады. Гипоксантиннің құрылымдық аналогы ретінде, аллопуринол, ксантиноксидазаның бэсекелес ингибиторы болып табылады. Аллопуринолды тэулігіне 0,2 - 0,8 г дозасын-да қабылдау қанда зэр қышқылының мөлшерін қалыпты мөлшерге дейін төмендетеді жэне гипоксантин мен ксантиннің деңгейін арттырады, олар суда жақсы еріп, зэрмен жеңіл шығарылады.

25Пиримидинді нуклеотидтердің ыдырауы жэне биосинтези Пиримидинді нуклеотидтер сэйкес клеткалық ферменттер эсерінен нуклеозидтер, фос­фор қышқылы, ары қарай азоттық негіздер мен пентозаларға (рибоза немесе дезонсирибоза) дейін гидролитикалық жолмен ыдырайды. Ары қарай пиримидинді негіздер катаболизмінің өзгешелік жолы жүреді.Цитозин урацил мен аммиакты түзе отырып, дезаминденеді. Урацил дигидроурацилге тотықсызданады. Бұдан соң дигидроурацилдың гидролитикалық дециклизациясы жүреді де, d-уридопропионат түзіледі, ол С02 , аммиак жэне d-аланинді түзе отырып, гидролизденеді:

NH2 СН2	NH3 X (О) „	СООН
СН-СНз		СН-СНз ---------------- ► ... С02 + н2о
соон $-аминоизобутщ	mm ме	СООН •тилмалонат

Бета-аланин HS-KoA-ны қүрау үшін, карнозин мен ансеринің синтезі үшін пайдаланыла­ды, сонымен қатар дезаминдену жолымен аммиак пен малонатқа дейін ыдырайдТиминнің ыдырау жолы да осы сияқты, бірақ дигидротиминнің дециклизациясы кезінде
бета-уреидоизобутират түзіледі, ол С02, аммиак жэне бета-аминоизобутиратты түзе отыра
ыдырайды:

26 Пуринді жане Пиримидинді нуклеотидтердің биосинтезі ответ 23 жане 25

27Нуклепротеидтер нуклеин қышқылынан-днқ және рнқ,белоктан құралған. Нуклепротеидтер тағаммен бірге түседі.нуклеин қышқылы алмасуының ақырғы өнімі зәр қышқылы мен тұз бүйрек арқылы шығарылады.Нуклеопротеидтердің алмасу кезінде зәр қышқылының көп мөлшерде пайда болуы және гиперурекимия байқалады.

Бұл: -подагра

-өт-тас ауруы

-өт қышқыл инфарктісінде байқалады

(Грек.podos-аяқ,agra-тұзақ)-созылмалы,гетерогенді,сіңірлерде зәр қышқылы натрий тұзының шөгіп қалуымен жүретін ауру.40-50 жас шамасындағы ер адамдарда кездеседі.Біріншілік және екіншілік подаграны Тұздар ұсақ байламдарда,синовиалдық қабықтарда,шешіршектерде,құлақ қалқаны шеміршегінде,бүйректе,зәр қышқылы және натрий зәр қышқылы тұзы жиналады. Аздаған гиперурикемия зэр қышқылы тұздарының (натрий ураты) кристалл-дануына жэне осы кристаллдардың дэнекер тканьде, буындарда, шандырда, шеміршекте, теріде жэне бүйректе жинақталуына экеледі. Гиперурикемия жүректің ишемия ауруын-да кездеседі жэне көбінесе подаграға экеліп соғады. Подагра кезінде зэр қышқылының түздары ұсақ буындарда жинақталып, олардың деформациясын, қабынуын, ауырсынуын жэне қызметтерінің бұзылуын тудырадыБүйрек жолдарында ураттардың жинақталуы бүйрек тастарының түзілуіне экеледі. Бүйрекке тас байлану ауруы - подаграның жиі кездесетін салдары. Ересек адамдардың 0,3 %- 17%-ы ауыратын подагра ауруының негізгі себебі - гиперурикемия екенінің бір дэлелі - осы ауруды емдеу жэне алдын алу үшін аллопуринолдың пайдаланылуы болып табы­лады.

Подаграның пайда болу себептеріне;

Артериальді гипертония,созылмалы алкогольді интоксикация Пуринді негіздердің организмге көп түсуі(мысалға,ет,сүт,балық,кофе,какао,шоколадты көп мөлшерде пайдалану) Пуринді нуклеотидтің катаболизмі жоғарылағанда(мысалға,ісікке қарсы терапия кезінде) Зәр қышқылының зәрмен шығарылуының тежелуі кезінде(мысалға,бүйрек жетіспеушілігінде) Подагра сырқатында негізінен аяқ-қол буындары ісініп, қатты ауырады. Егер өзгерістер иық буынында болса ол омагра,тізе буынында-гонагра,қол буынындахаирагара деп аталады. Біріншілік подагра,пуринді алмасудың туа біткен бұзылысы. Екіншілік подагра-асқынған түрі: Эндокринды аурулар Нефроциррозға әкелетін әр түрлі этиологиялы бүйрек аурулары

28 Оротацидурия - гипераммониемия кезінде де болуы мүмкін, бүл жагдайда орнитинді циклдың ферменттерінің қызметі бұзылады да, карбомоилфосфат мочевинаның синтезі үшін емес, пиримидинді нуклеотидтер, соның ішінде орот қышқылы, түзілуі үшін пай­даланады. Подаграны емдеу үшін аллонуринолды пайдалануда оротацидурия байқалады, өйткені оротидил қышқылы декарбоксилазаның ингибиторы аллогуринолдың туындысы болып табылады.

Ксантинурия- Ксантин является непосредственным предшественником мочевой кислоты. Он образуется из некоторых пуринов, в то время как гипоксантин относится к промежуточным продуктам. Окисление гппоксантипа в ксантин, а последнего в мочевую кислоту опосредуется ксантиноксидазой, выявленной в печени и слизистой оболочке кишечника.

Ксантинурия встречается редко. Уровень мочевой кислоты в сыворотке больных (1 — 8 мг/л) обычными методами не выявляется. Низкий уровень гипоксантина отмечается как в крови, так и в моче. При потреблении продуктов, не содержащих пуринов, мочевая кислота прекращает экстретироваться. Ксантин даже менее растворим в моче, чем мочевая кислота; соответственно у некоторых больных с ксантинурией образуются мочевые камни, состоящие из чистого ксантина.

Эти камни не рентгеноконтрастны, однако имеется сообщение об одном случае, когда камень содержал 5% фосфата кальция и поэтому был рентгенологически слабоконтрастным. У некоторых больных, предъявляющих жало бы на мышечные боли после физических упражнений, отмечаются отложения кристаллов ксантина в мышцах.

В биоптате тощей кишки больных было обнаружено отсутствие активности ксантиноксидазы по пути образования ксантина и лишь 5% ее нормаль ной активности по пути синтеза гипоксантина. Есть сообщения о выявлении ксантиновых камней как редкого осложнения при лечении аллопуринолом.

Ферменты ксантиноксидаза и сульфитоксидаза в качестве кофактора требуют присутствия молибдена. Был выявлен один больной с дефицитом молибдена и недостаточностью обоих этих ферментов. Все больные с ксантинурией должны потреблять большие количества жидкости, ограничивать потребление пуринов и ощелачивать мочу. Растворимость ксантина в моче при рН 5,0 составляет 50 мг/л, а при рН 7,0 — 130 мг/л.

Гормондар 1,Гормондар жіктелуі: түзілу орнына, химиялық табиғатына, әсер ету механизміне байланысты.Синтезделетін орны бойынша гормондар орталық жэне перифериялық эндокринды бездер гормондары болып бөлінеді. Орталық эндокринды бездер гормондары.

Гипоталамус гормондары:

1 .Нейропептидтер (либериндер жэне статиндер)

2.Вазопрессин жэне окситоцин

Гипофиз гормондары:

-алдыңғы бөлік (аденогипофиз)

1 .СТГ(самототропты гормон)

2.АКТГ (адренокортикотропты гормон)

З.Липотропты гормон (альфа жэне бета-липотропиндер)

4.ТТГ(тиреотропты гормон)

5.Гонадотропты гормондар:

-ФЫГ (фолликулин ынталандырушы гормон) -лютеиндеуші гормон (ЛГ) -пролактин (лютеотропты гормон)

-орталық бөлік: МЫГ(меланоцитынталандырушы гормон)

-артқы бөлік (нейрогипофиз): 1 .гипоталамустың вазопрессині 2.гипоталамустың окситоцині

Эпифиз гормондары: 1 .Мелатонин

2. Адреногломерулотропин

Перифериялық эндокринды бездер гормондары:

Қалқанша бездің гормондары:

1 .Иодтирониндер-тироксин, трийодтиронин

2.Тиреокальцитонин

Қалқанша маңы безінің гормондары:

паратиреокрин (паратгормон). Тимус гормондары: тимозин.

Ұйқы безі гормондары: 1 .Инсулин 2.Глюкагон

Бүйрек үсті безінің гормондары: -қыртысты затының гормондары

минералокортикоидтар: -альдостерон, -11 –дезоксикортикостерон

2 .глюкокортикоидтар: -кортизон -кортикостерон -гидрокортизон

З.андрогендер жэне экстрогендер:

-милы затының гормондары: -адреналин (норадреналин)

Жыныс безінің гормондары:

аталық бездер Андрогендер:

-тестостерон, -андростерон, -метилтестостерон

аналық бездер фолликуласының гормондары Эстрогендер:

эстрон, -эстрадной, -эстриол

Сары дене гормондары:

І.Гестагендер: прогестерон (лютеостерон)

2.Реклаксин

Химиялық табиғаты бойынша гормондар 4 топқа жіктеледі:1.Гормондар күрделі белоктар (гликопротеиндер): -ФСГ, лютеиндаушы гормон (ЛГ) , ТТГ 2.Гормондар жай белоктар жэне пептидтер:

СТГ, пролактин, АКТГ, вазопрессин, окситоцин, МСГ, паратгормон, тиреокальцитонин, инсулин, глюкагон.

3.Гормондар аминкышқылының туындысы: -адреналин, тироксин, трийодтиронин, мелатонин 4.Стероидты гормондар:

-андрогендер, экстрогендер, гестагендер, минералокортикоидтар жэне глюкокортикоид­тар.

Гормондардың биологиялық қызметтері бойынша жіктелуінің ерекше маңызы бар. Әрбір гормон алмасу процестері мен клеткалардың қызметтеріне озгеше әсер етеді жэне бір бағытта таңдаулы түрде, үзақ эсер етеді, мысалы, липидті, аминқышқылды жэне т.б. алмасуларға.

Биологиялық қызметтері бойынша гормондар 5 топқа жіктеледі:

1.Белоктар, майлар жэне көмірсулар алмасуын реттейтін гормондар:

-инсулин, глюкагон, адреналин, глюкокортикоидтар

2.Су-тұзды, минералды алмасуды реттейтін гормондар:

-минералокортикоидтар, вазопрессин, паратгормон, тиреокальцитонин.

3.Энергетикалык алмасуды реттейтін гормондар:

-тироксин, трийодтиронин, адреналин

4.Ағзаның репродуктивты қызметтерін реттейтін гормондар: жыныс гормондары (андро­гендер, эстрогендер), окситоцин, пролактин, гестагендер .

5.Эндокринды бездердің қызметтерін реттейтін гормондар:

-гипофиздың тропты гормондары (СТГ, ТТГ, ФЫГ, АКТГ, лютеиндеуші гормон).