Сулы сығындылар технологиясының жалпы ережелері. Тұнбалар.

Шикізатты инфундиркаға салып (Infusio - кұямын, демдеймін) есептелген су мөлшерін кұйып, жауып, қайнап тұрған су моншасында 15 минут кыздырады, жиі араластырып тұрады. Уакыт өткен соң инфундирканы су моншасынан шгып, 20° С температу рада тұндыруды жалғастырады, яғни 45 минут. «Суытуға» тұнбаның жоғары молекулалық косылыстармен қаныгуына мүмкіндік береді, себебі олар баяу диффузияланады.Тұнбалар өсімдіктің гистологиялык кұрылысы тығыз тамырынан, тамырсабактарынан, қабығынан дайынадалады. Су моншасында 30 минут тұндырады, себебі оларды сығындау киын. Бөлме темперагурасында одан эрі сығывдылау үшін қайнатпаны 10 минут қоюланады,1 л-ден - дейінгі көлемде сулы сірінді дайындау кезінде ССРО МФ X бойынша су моншасында тұнбаларды 25 минут, кайнатпаларды үшін 40 минут кыздырады. Тұнбалар 3л-ден артык көлемде дайындау рационалды емес, себебі сақталу мерзімі - 2 тәулік. Сулы сығындылар микроорганизмдердің әсерінен тез бұзылады. Оларды түссіз немесе қоңыр

түсті шыны кұтыда, полиэтилен тығынымен, бұралатын пластмасс қакпақпен буып туйеді. Тұнбалар кұрамындағы заттардың физика-химиялык қасиеттеріне байланысты, 25°С жоғары емес температурада немесе мұздатқышқа (3-5° С) сақтайды.Әсер етуші заттардың химиялық табиғатына байланысты сығындылау процессінің ерекшеліктері. Экстракциялау процессінде маңызды факторлардың бірі - әсер етуші заттардың химиялық табиғаты, курамы, олардың ерекшелігі, қыздыруға тұрақтылығы. Эсер етуші заттардың табиғаты сулы сығындылардың технологиясына әсер етеді.

Rp: Infusi herbae Thermopsidis 200 ml

Natrii bensoatis 2,0

Liquoris Ammonii anisati 4 ml

Sirupi simplicis 20 ml

Misce. Da. Signa A ac қасыктан күніне 3 рет

Есептеу:

Уж. = 200 мл + 4 мл + 20 мл = 224 мл

ССРО МФ XI басылымыньщ 335-338 беттердегі «НегЬа Thermopsidis» макаласы бойынша алкалоидтар мөлшері 1,5%-дан кем болмауы керек. Егер алкалоидтардьщ мөлшері 1,5%-дан жогары болса, онда шикізат рецептегі мөлшерден аз мөлшерде қолдаиылады. Мысалы, коймадан алкалоид мелшері 1,8% термопсис шөбі алынған. Шикізат қурамында күшті эсер ететін зат болғандыктан, тунба 1:400 қатынаста дайындалады.

Құрамында иілік заттары бар шикізаттар:

Емен қабығы (дуб) - Cortex Quercus;

Қазтабан тамырсабақтары (лапчатка) - Rhizomata Tormentillae

Жылантаран тамырсабақтары (змеевик) - Rhizomata Bistortae;

Аюкұлақ жапырақтары (толокнянка) - Folia Uvae Ursi;

Итбүлдірген жапырақтары (брусника) - Folia Vitis idaea.

Емен қабығы. 10-20% иілік заттары бар - пирогаллол туындылары, қабынуға карсы эсер етеді.

Қазтабан тамырсабақтары. 15-31% яілік заты бар. Бактерицидті әсері бар. Шаюға, микстура түрінде дизентерияда қолданьшады.

Жылантаран тамырсабагы. 15-25% иілік заты бар - пирогаллол қышқылы. Бырыстыратын (вяжущее) эсері бар.

Rp: Infusi rhizomatis cum radicibus Valerianae ex 5,0- 200 ml

Natrii bromidi 3,0 Coffeini-natrii bensoatis 0,6

Tincturae Convallariae 5 ml

Misce. Da. Signa. 1 ac касыктан күніне 3 рет

Микстураның жалпы көлемі

V* =200 + 5 = 205 мл

Кс = 2,9; Vcy = 200 + (5- 2,9) = 214,5 мл

215 мл Кофеин натрий бензоаты күшті эсер ететін зат, «Б» тізіміне жатады. Дозасын тексеру: 205 : 15 = 14- қабылдау саны;

рецепт бойынша:МФ X бойынша:

ЖРД: 0,6 : 14=0,043 г 0,5 г

ЖТД: 0,043-3=0,129 г 1,5 г

Қорытынды: Дозасы аспаған

Б.П.

Rhizomatis cum radicibus Valerianae 5,0

Aquae purificatae 214,5 ml

Coffeini-natrii bensoatis 0,6 Natrii bromidi 3,0

Tincturae Convallariae 5 ml

V*. = 205 ml

Технологиясы: Майдаланған шикізаттың 6,0 г инфундирлік аппаратқа салып, 215 мл су крсып, тыгыз жауып, 15 минут тұндырады. Бөлме температурасында 45 минут салкындатып, екі қабат дэке арқылы сүзіп, шикізатты сығады. Сығындыда 0,6 г кофеин-натрий бензоатын, 3,0 г натрий бромидін ерітеді. Қайтадан босататын күлыға сүзіп, 5 мл меруертгул тұңдырмасын қосады. Тығындап безендіреді (ҚР ДСМ 26.08.93 ж. № 90-П бүйрығының талаптарына сәйкес). Аюқұлақ жапырағы. 30-35% иілік заттары бар. Қуык ауруларында антисептикалық зат ретінде колданылады. Егер дэрігер осы шикізат түрінен тұнба жазса, әркашан қайнатпа дайындайды.

Дайындау ерекшелігі: Қайнаған су моншасында түндырып болған соң, суытпай бірден сүзеді. Бүл иілік заттардың, суыған кезде түнып, сүзу кезінде фильтрде қалып қалуымен түсіндіріледі. Сулы сыгынды дайындаганда қолданылатын аппараттар. Сулы сыгындыны дайындағанда - инфундирка (лат. infundio - тогу, кұю, кайнатып алу) қолданьшады. Инфундиркалар эмальды, тот баспайтын болатты жэне фарфорлы болуы мүмкін. Инфундирка өсімдік шикізатымен әрекеттеспейтін материалдардан жасалынады. Ол толық жылу өткізгіш жэне механикалык. тұракты болуы керек. Фарфорлы инфундиркалар нашар жьшиды, сондыктан оларды алдын-ала 15 минут кыздырады. Инфундирка судың бетінде 5-8 см биіктікте орналасуы , ал оның ішкі температурасы 97-98°С кұрауы керек.Инфундиркаларды кыздыру арнайы су моншасында - инфундирлік аппаратта жүргізіледі. Инфундирлік аппаратар шығарылады, олар күрылысы, көлемі жэне инфундирлік стакавдардың саны бойынша ерекшеленеді. Электр тогымен қызатын инфундирлік аппараты АИ-3. Қондырғьшың төменгі бөлігінде электр кыздырғышы, ал үстінгі бөлігінде уш темір пештік (конфорка), кақпағында үш фарфорлы инфундирлік стаканы орналасқан (сурет 37). Инфундирлік стакан торлы кэрзеңке жабдыкталған, ал корзинканың ішкі бөлігі жьшжымалы сығатын дискіден кұрастырылған. Үлкен инфуңдирлік стаканының сыйымдьшығы 500 мл, ал кіші екеуі - 300 мл-ден. Су моншасында судың жылдам кызуын ауыстырып қосқыштың тұгқасын 1 ООО Вт қуатқа дейін қондыру аркылы жүзеге асыруға болады. 500 Вт қуатқа ауыстырып, тиісті темір пештің қақпақтарына инфундирлік стакандарды орнатады. Су моншасы тазартьшған сумен толмаған жағдайда аппаратты токқа косуға тыйым салынады. Жү_мыс барысында су моншасындагы судың деңгейі оны бақылайтын шыны түтіктің төменгі қауіп қатерлі белгісінен төмендемеуі керек. Бүл аппаратты барлық дэріханаларда қолдануға болады. Қазіргі уақытта өндірісте осыған үқсас АИ-2-250 аппараты шығарылады. Ол АИ-З-тен инфундирлік стакандардың саны, көлемі және түтыну қуаты бойынша ерекшеленеді. Инфундирлік аппарат АИ-3000 (38 суретте) керсетілген.Дәрілік өсімдік шикізатынан көлемі 3000 мл дейін тұнба жэне кайнатпа дайындауға арналган. Аппарат су деңгейін көрсететін шыны түтігі бар су моншасынан және қолданылатын максималды қуаттылығы 1200 Вт электр қыздырғышы бар цилиндрлі корпустан түрады. Корпус металлы кабықпен жабьшган, ал оган электр қыздырғышты ауыстьфып косқыш ы бар басқару панелі, сигналды лампалары жэне сактандыргыш бекітілген. Инфундирлік ыдыста сыгатын қүрылысы бар перфорирленген стакан, ал стаканный ішінде түтқага бекітілген штогы мен үстагышы бар перфорирленген диск орналаскан, жьшжымалы тұтка инфундирлік ыдыстың қакпағына қондырьшған. Сыгатын қондырғы көмегімен тұнбаны (қайнатпаны) араластыруға жэне сығу арқылы сұйық фракциясын бөліп алуға болады.Перфорирленген стаканга өлшеген дэрілік осімдік шикізатын салады. Су моншасындагы тазартылган судың мөлшерін судың деңгейін көрсететін шыны түтік аркьшы бақылайды, конфорканың қақпағын жауып, ауыстыратын қосқышты куаты 1200 Вт сәйкес келетін «3» деген белгіге орнатып, аппаратты электр тогына қосады. Су моншасында су қайнаған соң, конфоркаға, перфорирленген стакандағы өсімдік шикізатына есептелген мөлшерде тазартылган су күйылған, инфундирлік ыдыстарды орнатады. Кейін су моншасы кайтадан қайнатылган соң, аппараттың қуатын қайнауды қолдап түратын (қуаты 600 немесе 300 Вт сэйкес келетін ауыстырып қосқыштың жағдайы «2» немесе «1» тең) етіп косады. Түндыру уақыты талап бойынша аяқталган соң, аппаратты өшіреді, су моншасындагы инфундирлік ыдыстарды алып, тұнба мен кайнатпаны суытады, содан соң перфорирленген стакан кұрамын сығады.Жұмыстан соң аппараттың бөлшектерін өсімдік шикізатының калдыгынан тазартып, жуғыш заттардың сулы ерітіндісімен, содан кейін тазартылган сумен шайып кептіреді. Су моншасындагы тазартылган судың деңгейін үнемі бақылап огырады жэне қажет жағдайда судың деңгейін көрсететін шыны түтік белгісіне дейін жеткізеді. Инфундирлік аппаратты колданғанда нұсқауда берілген электр қауіпсіздігі талаптарын сақтау қажет.Аппараттар сериялы шығарылады жэне ауруханалық, ірі ауруханалық жэне жеке кэсіпкерлік дэріханаларда колданылады.Отпен қызатын стерилдеу-инфундирлік аппараты. Дәрілік өсімдік шикізатынан сулы сығынды дайындауға және де дэрілік препаратты ағынды бумен стерилдеуге арналған. Аппараттың негізгі бөлігі су моншасы, онда көлемі 250 жэне 500 мл инфундирлік стакандарына арналган үлшыктары бар. Моншаның ішкі бөлігінде заттарды стерилдеуге арналган тор орналаскан. Су моншасы алюминийден жасалған. Оның қыздырылуын газды плитада, токты плитада жэне т.б. жүргізуге болады.Өнеркэсіпте токпен қызатын стерилдеу-инфундирлік аппараты шығарылады.Экстракт-концентраттарды пайдаланып түнбалар мен кайнатпаларды дайындау. Экстракт-концентраттар - тұнбаларды дайындау үшін колданылатын дәрілік есімдік шикізатынан алынған стандартталған концентрленген сыгындылар. Оларды зауытта, фабрикаларда дайындалады. ҚР ДСМ 15.12.04 жыліы N 142 бүйрығынын 22 тармағына сәйкес: сулы сыгындылар алу үшін дэрілік өсімдік шикізатының орнына экстракт-концентраттарды қолдануға болады. Олар сүйық 1:2, қүрғақ 1:1, 1:2 болуы мүмкін. Бүл жағдайда жазылым күрамындағы дәрілік заттардың концентрлі ерітінділерін қолдануга болады. Өндірістен шығарылатын экстракт-концентраттар:

Қүрғак экстракт-концентраттар - Extracra sicca standartisata

жалбызтікен күргақ экстракт-концентраты 1:1 - Extractum Althaeae siccum Standartisatum

жалынгүл кұргақ экстракт-концентраты 1:1 - Extractum Adonidis vernalis

меруертгүл күрғақ экстракт-концентраты 1:2 - Extractum Convallariae

кұрғақ экстракт-концентраты 1:1 - Extractum Digitalis

Сұйық экстракт-концентраттар - Extracta fluida standartisata:

сасықшоп сұйык экстракт-концентраты 1:2 - Extractum Leonuri fluidum

шүйгіншөп сұйық экстракт-концентраты 1:2 - Extractum Valerianae fluidum

жалынгүл сұйық экстракт-концентраты 1:2 - Extractum Adonidis vernalis

Экстракттар суда толық ериді. Оларды дайындау үшін экстрагент ретінде 20-40%-дық этил спирті колданьшады. Бұл сығындыларды экстракцияланатын заттар қүрамы бойынша дәріханалық сығындыларға жақындатуға ұмтылумен түсіндіріледі.

Экстракт-концентраттарды колданудыц артыкшылыктары:

Сулы сығындыны тез дайындау мүмкіндігі, өсімдіктен - 1 сағат 10 минут, экстракт-концентратган 5-10 минут, өнімнің стандарттылығы.Микроорганизмдерге тұрактылығы: өсімдік шикізатынан алынған тұнбаның сакталу мерзімі 2-3 тәулік, экстракт-концентратган алынған тұнбаның сақталу мерзімі 5-7 тәулік.Экстракт-концентраттарды колданудың кемшіліктері: кұргақ экстракт-концентратты 5%-дан аспауы керек: көгереді, гигроскопты, соның әсеріне дәл дозаланбауы, тотығу жәке ферменттік ыдырау [процессін, жартылай немесе толық инактивациялауы мүмкін, сүйық экстракт-концентраттар тұраксыз.

Осы кемшіліктерді болдырмау жолы: - микрокапсулалау, кабықша ретінде пленка тәрізді заттар, целлюлоза тудырады.

Сырткы түрі бойынша түлбаларды түсі жэне түтқырлығы бойынша ажыратады. Сондыктан, этикеткада түнбаны өсімдік шикізатынал немесе экстракт-концеігграттан дайындалғанын көрсету қажет.

Тұнбалар технологиясын жетілдіру.

- антимикробты тұрактандыру, консерванттар косу (10% этанол, 0,1% натрий бензоаты ерітіндісі, нипагин, нипазол). ССРО МФ XI басылымьша «Настои и отвары» жалпы мақаласына бірнеше консерванттар енгізілген

- физика-химиялық талдаудың жаңа әдістерін зерттеу

- микрокапсулалау (гигроскопиялығын темендетеді)

- жаңа дәрілік түрге алмастыру, мысалы, тез еритін шайға. Қазіргі кезде, өт айдайтын, қабынуға карсы, іш жүргізетін, бырыстыратьш эсері бар шайлар жасалуда

- экстракт-концентграттар ассортиментін кеңейту.

7.5 Иллюстративті материалдар:рецептер тізімі,презентация

7.6 Қолданылған әдебиеттер:

Негізгі әдебиеттер:

1. Сағындықова Б.А. «Дәрігердің дәріханалық технологиясы »

Қосымша әдебиеттер: