Пептидазалар (пептидгидролазалар) 3 страница

Дәрілік препараттар ретінде мына антиметоболиттер қолданылады: инфекцияның шипасы үшін қолданылатын сульфаниламидті препараттар (парааминобензой қышқылына ұқсас), онкологиялық ауруды емдеуде нуклеотидтерге ұқсас қосылыстар.

2. Конкурентті емес қайтымды ингибирлену

Конкурентті емес ингибираторлар субстраттың құрылымына ұқсас болмайды. Конкурентті емес қайтымды ингибирлену кезінде субстрат S және ингибитор I әртүрлі орталықтармен байланысады (2.11-сурет), сондықтан EI комплексінің түзілуімен қатар, EIS үштік комплексі түзілу мүмкіндігі пайда болады; EIS комплексі ЕS комплексіне қарағанда төмен жылдамдықпен ыдырайды.

Осы конкуренттік емес ингибирлену көбінесе бірнеше субстраттардың өзгерістерін катализдейтін ферменттерде байқалады. Бұл кезде ингибитордың байланысуы субстраттың активті орталықпен байланысуына кедергі жасамайды, еркін ферментпен қалай байланысса, ES- комплексіменде солай байланысады. (Т.Т. Березов, Б.Ф. Коровкин, 1990). Конкурентті емес ингибитор Кm –ді өзгертпейді және V max-ті төмендетеді.

2.11-сурет. Фермент белсенділігінің конкурентті емес ингибирленуінің сызбанұсқасы.

Тірі жасушада түзілетін метаболизмнің аралық өнімдері едәуір маңызды бәсекелес емес ингибиторлар болып табылады. Олар ферменттің белгілі бөліктерімен қайтымды байланыса отырып (аллостерикалық орталықтар), ферменттің белсенділігін өзгертеді. Бұл метаболизмнің реттелу жолының бірі болып есептеледі. Мысалы,треониндегидратазаның изолейцинмен ингибирленуі (А. Ленинджер, 1985).

Ингибирлеудің осы түріне реакция өнімдерімен ингибирлену жатады. Көбіне реакция өнімдері субстраттарға ұқсас келеді. Мысалы, глюкоза-6-фосфатазаның субстраты глюкоза-6-фосфат, ал өнімі глюкоза.

Кинетикалық тестілер бәсекелес ингибирленуді бәсекелес еместен ажыратуға мүмкіндік береді.

2.13-сурет. I/V –нің I/S-ке тәуелділігі. 1-ингибиторсіз, 2 –ингибитор қатысуымен (а – конкурентті; б–конкурентті емес ингибирлену)

Б. Қайтымсыз ингибирлену

Қайтымсыз ингибирлену фермент пен ингибитор молекуласы арасындағы берік ковалентті байланыс түзілгенде байқалады. Көбінесе ферменттің активті орталығы түрөзгеріске ұшырайды, нәтижесінде фермент каталитикалық қызметін атқара алмайды. Қайтымсыз ингибиторларға ауыр металл иондарын жатқызуға болады, мысалы сынап ( Hg²⁺), күміс (Ag⁺) және мышьяк (As³⁺), олар аз концентрацияда белсенді орталықтардың сульфгидрильді топтарын жауып тастайды. Сульфгидрильді топтар ферменттің активті орталығында, немесе одан тыс орналасуы мүмкін. Субстрат бұл кезде химиялық өзгеріске ұшырамайды. (2.14-сурет). Ферменттің атқаратын қызметі реактиваторлар болғанда қалпына келеді. Жоғары концентрацияларда ауыр металлдардың иондары ферменттің белок молекуласын денатурацияға ұшыратады, басқаша айтқанда, ферменттің толық инактивациясын тудырады.

2.14-сурет. Сынап иондарының қайтымсыз ингибитор ретінде әсер ету механизмі.

Аз концентрациялы сынап иондары активті орталықтың сульфгидрильді топтарын тежейді, бұл ферментативті реакциялардың жылдамдығының төмендеуіне әкеліп соғады.

Қайтымсыз ингибиторлар бірдей дәрежеде Km мен Vmax-ті төмендетеді.

А. Қайтымсыз ингибиторлардың қолданылуы ферменттердің әсер ету механизмін анықтауда үлесі зор. Активті орталықтың белгілі топтарын тежейтін қосылыстар бір активті орталық құрылысы туралы маңызды ақпаратты береді. Мұндай ингибиторларды арнайылығы бар деп атайды. Диизопропилфторфосфат (ДФФ) арнайылығы бар ингибиторлар қатарына жатқызылады. ДФФ ферменттің активті орталығындағы сериннің -ОН тобымен ковалентті байланыс түзеді. ДФФ «сериндік» ферменттердің арнайылығы бар қайтымсыз ингибиторларына жатқызылады, өйткені олар катализге тікелей қатысады (2.15-сурет). ДФФ-ті энзимологияда ферменттердің активті орталықтарының құрылымын зерттеу мақсатында қолданады. Диизопропилфторфосфат – нейрондардың жүйке импульстарды өткізу қасиетінен айырылуына әкелетіндіктен, жүйке-паралитикалық әсерлі улы заттардың бірі болып табылады.

2.15. сурет. ДФФ-тің көмегімен химотрипсиннің белсенділігінің арнайылықты ингибирленуі.

Б.Арнайылығы бар ингибиторларға қарағанда арнайылығы жоқ ингибиторлар ферменттің тек қана активті орталықта орналасқан топтарымен ғана емес, фермент молекуласының кез-келген бөлігінде орналасқан ферменттің белгілі бір топтарымен ковалентті байланыса алады. Мысалы, йод ацетаты (2.16- сурет) белоктың кез-келген SH- топтарымен әрекеттеседі. Арнайылығы жоқ ингибирлену цистеиннің SH-топтарының йод ацетаты молекуласымен ковалентті байланыс түзуі арқылы жүреді. Мұндай әрекеттесу фермент молекуласының құрылысын өзгертеді, соған сәйкес активті орталықтың да құрылысын өзгертеді және каталитикалық белсенділігін тежейді.

2.16. сурет. Фермент активтілігінің йод ацетатымен арнайылығы жоқ ингибирленуі

В.Дәрілік препарат ретінде әсері қайтымсыз ингибирленумен бйланысты кең қолданыстағы аспиринді алуға болады. Қабынуға қарсы осы стероидсыз препараттың әсері циклооксигеназа ферментін ингибирлеу негізінде жатыр. Циклооксигеназа арахидон қышқылынан простагландиндердің түзілуін катализдейді. Аспириннің ацетильді қалдығы циклооксигеназа суббірлігінің біріндегі сериннің бос соңғы ОН тобына жалғасады (2.17. сурет).Осыдан қабыну медиаторлары болатын простагландиндердің синтезі жүрмейді. Сондықтан аспиринді қабынуға қарсы дәрілер қатарына жатқызады. Ингибирленген фермент молекулалары ыдырайды, ферменттің жаңа молекулаларының синтезінен кейін ғана простагландиндердің синтезі қалпына келеді.

Салицил қышқылы

Ацетилденген фермент

2.17- сурет. Қайтымсыз ингибитор- аспириннің көмегімен жүретін циклооксигеназаның активсіздену механизмі.

Регуляция скорости ферментативных реакций осуществляется на трех независимых уровнях: изменением количества молекул фермента, доступностью молекул субстрата и кофермента, изменением каталитической активности молекулы фермента (табл. 2.2).

Таблица 2.2. Способы регуляции скорости ферментативных реакций

2.10. ФЕРМЕНТТЕР АКТИВТІЛІГІНІҢ РЕТТЕЛУІ

Ферментативті реакцияның жылдамдығының реттелуі үш тәуелсіз сатыда жүреді: фермент молекулалары санының өзгеруімен, субстрат пен кофермент молекулаларының қолжетімділігімен, фермент молекуласының каталитикалық белсенділігінің өзгеруімен (2.2. кесте).

2.2. кесте. Ферментативті реакциялар жылдамдықтарының реттелу жолдары

Реттелу жолы:	Сипаттама
Фермент молекуласы санының өзгеруі	Жасушадағы фермент молекуласының саны екі процесстің қатысымен анықталады: синтез және ыдырау. Фермент синтезінің реттелу механизмі белгілі бір метаболит-термен, биологиялық активті молекулалар және гормондармен реттелетін транскрипция ( мРНК синтезі) деңгейінде тереңірек зерттелген.
Субстрат пен кофермент моле-кулаларының қолжетімділігі	Ферментативті реакцияның өтуін қадағалайтын негізгі параметр – субстрат пен коферменттің бар болуы. Бастапқы субстрат концентрациясы көбірек болса, реакция жылдамдығы да жоғары болады.
Фермент молекуласының каталитикалық белсенділігінің өзгеруі	Ферменттер белсенділігінің реттелуінің негізгі жолдары: Аллостерикалық реттелу; Белок-белоктық әсерлесу көмегімен реттелу; Фермент молекуласын фосфорлау-дефосфорлау көмегімен реттелу; Протеолизбен бөліктеп (шектеулі) реттелу.

1. Аллостерикалық реттелу.Аллостерикалық ферменттер деп белсенділігі эффекторлар көмегімен реттелетін ферменттерді атаймыз.

Аллостерикалық реттелуге қатысатын эффекторлар жасушалық метаболиттер.

Фермент белсенділігінің төмендеуін (ингибирленуін) туғызатын эффектор ингибитор деп аталады. Фермент белсенділігінің жоғарылауын туғызатын эффекторды активатор деп атайды.

Аллостерикалық ферменттердің белгілі бір құрылым ерекшеліктері болады:

- әдетте бірнеше протомерлерден құралатын олигомерлі белоктар болып табылады;

- каталитикалық белсенді орталықтан кеңістікте алысырақ орналасқан аллостерикалық орталығы бар;

- эффекторлар аллостерикалық (реттеуші) орталықтағы ферментпен ковалентсіз байланысады.

Каталитикалық сияқты аллостерикалық орталық та лигандаларға қатысты түрлі арнайылық көрсетеді: ол абсолютті және топтық бола алады. Кейбір ферменттер бірнеше аллостерикалық орталықтарға ие, біреулері активаторға, екіншілері ингибиторларға арнайылықты болады.

Химиялық реакция жүретін активті орталығы бар каталитикалық реттеуші протомерден басқаша аллостерикалық орталықта орналасқан протомер- реттеуші протомер деп аталады.

Аллостерикалық ферменттер кооперативтілік қасиетке ие: егер аллостерикалық орталыққа аллостерикалық эффектор әсер етсе, онда ол барлық суббірліктердің кооперативті өзгеруіне әкеледі. Бұл өз кезегінде активті орталықтың түрөзгерісіне және ферменттің субстратқа сәйкестігінің өзгеруіне және ферментативті реакция жылдамдығын төмендетеді немесе жоғарылатады. Аллостерикалық орталыққа ингибитор қосылу нәтижесінде активті орталықтың құрылысының өзгерісі байқалады. Бұл ферменттің субстратқа деген сәйкестігін төмендетеді. Осыған сәйкес ферментативті реакция жылдамдығының төмендеуі байқалады. Және керісінше, егер аллостерикалық орталыққа активатор қосылса, реакция жылдамдығының артуын туғызатын субстраттың ферментке деген сәйкестігі жоғарылайды.

Аллостерикалық эффекторлар әсерлерінің орындалу сатысы 2.18. суретте берілген.

Активатордың аллостерикалық орталыққа байланысуы Активті фермент

Субстраттың активті орталыққа сәйкестігі жоғарылайды каталитикалық активтілік артады

Активті орталық каталитикалық

аллостерикалық орталық

Активті фермент

Активсіз фермент

Субстраттың активті орталыққа сәйкестігі төмендейді Каталитикалық актив тілік тежеледі

Активсіз фермент

Активті фермент

Ингибитордың аллостерикалық орталыққа байланысуы(1)

Активті орталық каталитикалық

Активті орталық каталитикалық

Аллостерикалық орталық

2.18-сурет. Аллостерикалық ферменттердің құрылысы мен қызметінің сызбанұсқасы:

А – теріс эффектор (ингибитор) әсері. Аллостерикалық орталыққа ингибитордың (I) қосылуы фермент молекуласында, сонымен қатар ферменттің активті орталығында кооперативті құрылысының өзгеруіне әкеледі. Ферменттің субстратқа деген сәйкестігі төмендейді, нәтижесінде ферментативті реакция жылдамдығы да төмендейді;

Б – оң эффектордың (активатордың) әсері. Активатордың (А) аллостерикалық орталыққа қосылуы кооперативті конформациялық өзгерістерге әкеледі. Ферменттің субстратқа деген сәйкестігі жоғарылайды және ферментативті реакцияның жылдамдығы да артады.

Аллостерикалық ферменттердің реттелуі қайтымды: эффектордың реттеуші суббірліктен бөлінуі ферменттің бастапқы каталитикалық активтілігін қалпына келтіреді. Аллостерикалық ферменттер берілген метаболикалық жолдың негізгі реакцияларын катализдейді.

Жасушаның ішкі құрылымы өзгерісіне жедел әсер ететіндіктен, аллостерикалық ферменттер түрлі метаболикалық жолдарда маңызды рөл атқарады. Метаболиттік процесстердің жылдамдығы берілген реакцияның бастапқы және соңғы заттарының концентрациясына тәуелді. Бастапқы заттар метаболиттік жолдың аллостерикалық ферменттері- активаторлары бола алады. Сонымен қатар, метаболиттік жолдың қандай да бір соңғы заттарының көп түзілуі кезінде ол аллостерикалық фермент- ингибитор ретінде әсер ете алады. Ағзада таралған реттелудің мұндай жолы «теріс қайтымды байланыс» деген атқа ие:

Мұны АТФ молекуласының түзілуімен аяқталатын глюкозаның аллостери-калық реттелу катаболизм процесінің мысалында қарастыруға болады (2.19 - сурет). АТФ молекуласы жасушада жұмсалмаса ол аталған метаболиттік жолдың аллостерикалық ферменттерінің ингибиторы болып есептелінеді: фосфофруктокиназа мен пируваткиназа үшін. Сонымен қатар, глюкозаның катаболизмінің аралық метаболиті - фруктозо-1,6-бисфосфат пируваткиназа ферментінің аллостерикалық активаторы болып саналады. Метаболиттік жол жылдамдығының реттелуі соңғы өнімнің ингибирленуімен және бастапқы метаболиттің активтенуімен тығыз байланысты. Аллостерикалық ферменттер метаболиттік жолдың алғашқы реакцияларын, қайтымсыз реакцияларын, жылдамдықты лимиттеуші реакцияларын (ең баяу) немесе метаболиттік жолдың тармақталған жеріндегі реакцияларды катализдейді.

2.19-сурет. Глюкоза катаболизмі процесінің аллостерикалық реттелуі.

2. Белок-белокпен әрекеттесу көмегімен реттелуі

Кейбір ферменттер өз белсенділігін белок-белокпен әрекеттесу нәтижесінде өзгертеді. Осы әдіспен фермент белсенділігін өзгертудің екі механизмі бар: Белок- активаторының қосылу нәтижесінде ферменттің активтенуі( фермент аденилатциклазаның G-белоктың α-суббірлігінің көмегімен активтенуі және протомерлердің диссоциация мен ассоциация нәтижесінде каталитикалық белсенділіктің өзгеруі). Мысал ретінде протеинкиназа А ферментінің реттелуін протомерлердің диссоциация мен ассоциация нәтижесінде каталитикалық белсенділіктерінің өзгеруімен байланыстылығын қарастыруға болады.

Протеинкиназа А(цАМФке - тәуелді) екі түрлі төрт суббірліктен тұрады: екі реттеуші (R) және екі каталитикалық (С). Осындай тетрамер каталитикалық активсіз. Реттеуші суббірліктері циклді 3',5'-АМФ (цАМФ) –мен байланысу бөліктері бар (әр суббірлікке екеуден). Төрт молекула цАМФ екі реттеуші суббірлікке қосылуы протомерлердің құрылысының өзгеруіне әкеледі, тетрамерлі комплекс диссоцацияланады; Осы кезде екі белсенді каталитикалық суббірліктер бөлініп шығады (2.20-сурет). Белсенді протеинкиназа А АТФ-тен фосфор қышқылының қалдығын белоктағы аминқышқылдарының арнайылықты ОН топтарына тасымалдануын катализдейді (яғни белоктың фосфорлануын туғызады).

активсіз

активті

Акктивті

2.20 сурет. Протеинкиназа А (ПКА) белсенділігін белок-белоктық әрекеттесу көмегімен реттеу.

ПКА-ның активациясы төрт молекула цАМФ көмегімен іске асады, молекулалар екі реттеуші суббірліктермен байланысады, бұл өз ретінде реттеуші протомерлердің конформациясының өзгеруіне және тетрамерлік комплекстің диссоциациясына әкеледі. Белоктардың фосфорлануына әкелетін екі белсенді каталитикалық суббірліктер бөлініп шығады. Реттеуші суббірліктерден цАМФ молеклаларының бөлініп шығуы реттеуші және каталитикалық суббірліктердің ассоциациясына әкеліп белсенді емес комплекс түзіледі.

3. Фосфорлану-дефосфорлану жолымен ферменттің каталитикалық белсенділігін реттеу.

Биологиялық жүйелерде ферменттердің белсенділігін ковалентті модификация көмегімен реттеу жиі кездеседі. Ферменттерді химиялық модификациялауда кең таралған және тез фосфорлану-дефосфорлану әдісі. Ферменттің ОН топтары протеинкиназа (фосфорлану) және фосфопротеинфосфатаза (дефосфорлану) ферменттері арқылы фосфорла-нуға ұшырайды. Фосфор қышқылының қалдығының қосылуы активті орта-лықтың құрылысының және каталитикалық белсенділігінің өзгеруіне әкеледі. Нәтиже екі жақты болуы мүмкін: кейбір ферменттер фосфорлануда активтенеді, ал басқалары керісінше активсізденеді (2.21-сурет). Гормондар протеинкиназа мен фосфопротеинфосфотазалардың белсенділігін реттейді, бұл сыртқы орта жағдайына байланысты метаболиттік жолдардың маңызды ферменттерінің белсенділігін өзгертіп отыруға мүмкіндік береді.

Дефосфорланған фосфорланған фермент фермент активсіз активті

Активті орталықтың құрылысы өзгерген

Активті орталық

2.21-сурет. Фосфорлану-дефосфорлану жолымен фермент белсенділігінің реттелу сызбанұсқасы.

Ферменттердің фосфорлануы протеинкиназа ферментінің көмегімен жүреді. АТФ молекуласы фосфор қышқылының доноры. Ферментті фосфорлау оның және активті орталықтың конформациясының өзгеруіне әкеледі, бұл ферменттің субстратқа сәйкестігін өзгертеді. Кейбір ферменттер фосфорлануда активтенеді, ал кейбір ферменттер ингибирленеді. Кері процесс- дефосфорлану – фосфопротеинфосфотаза ферменттерінің әсерінен жүреді. Фосфопротеинфосфатазалар фофсфор қышқылы қалдығын ферменттен бөліп алып ферментті бастапқы күйіне алып келеді.

4. Ферменттердің каталитикалық белсенділігін шектеулі протеолизбен реттеу.

Жасушадан тыс кейбір ферменттер (асқазан-ішек жолдарында немесе қан плазмасында) активсіз алғы заттар ретінде синтезделеді, олар бір немесе бірнеше белгілі пептидтік байланыстардың гидролизі нәтижесінде активтенеді,ол молекуланың бір бөлігінің үзілуін тудырады. Белок молекуласының қалған бөлігінде құрылысы өзгеріп, одан ферменттің активті орталығы түзіледі (2.22 -сурет). Шектеулі протеолиз фермент белсенділігі өзгерісінің реттелуінің мысалы болып табылады.

активті

активсіз

2.22-сурет. Шектеулі протеолиз көмегімен пепсиннің активтенуі.

Пепсиногеннің бір немесе бірнеше пептидтік байланыстарының гидролизі нәтижесінде (активсіз молекула) молекуланың бір бөлігі ажырап, пепсин фнрментінің активті орталығы қайтымсыз түзіледі. Осындай ферменттер белок молекуласының өміршеңдігімен анықталатын аз уақыт ішінде қызметін атқарады. Шектеулі протеолиз асқорытудағы протеолитикалық ферменттердің (пепсин, трипсин, химотрипсин, эластаза), пептидтік гормондардың (инсулин), қан ұйыту жүйесіндегі белоктарының және басқа бірқатар белоктардың активтенуінің негізін салады.

2.11. ФЕРМЕНТТЕРДІҢ МЕДИЦИНАДА ҚОЛДАНЫЛУЫ

Энзимодиагностика мен энзимотерапия

Медициналық тәжірибеде ферменттер диагностикалық (энзимодиаг-ностика)және терапевтік (энзимотерапия) әдістер ретінде кең қолданылады. Сонымен қатар, ферменттер белгілі бірқатар метаболиттерді анықтауда арнайы реактивтер ретінде қолданылады. Мысалы, глюкооксидаза ферментін қанда және зәрде глюкозаның сандық мөлшерін анықтауға қолданады; уреаза ферментін биологиялық сұйықтықтарда мочевинаның мөлшерін анықтауға; әртүрлі дегидрогеназалар көмегімен сәйкес субстраттардың барлығын, мысалы, пируватты, лактатты, этил спиртін және т.б. анықтауға қолданылады.

ЭНЗИМОДИАГНОСТИКА

Энзимодиагностика-адам ағзасындағы биологиялық сұйықтықтардың ферменттердің белсенділігін анықтау негізде аурудың (белгісін) диагнозын қою.

• Энзимодиагностиканың принциптері келесі заңдылықтарға негізделген:

-Қан сарысуында қалыпты жағдайда арнайы қызмет атқаратын ферменттер бар, мысалы, қан жүйесінің ұюына қатысатын. Жасушалық ферменттер зақымданбаған жасушалардан қанға өтпейді. Жасушалық кейбір ферменттер қанда аз мөлшерде анықталуы мүмкін:

-жасуша мембранасы зақымданғанда (қабыну, некроз) қанда немесе басқа биологиялық сұйықтықтарда (мысалы, зәрде) зақымданған жасушалардың ферменттерінің мөлшері артады, олардың белсенділігін арнайы биохимиялық тестілермен анықтауға болады;

- энзимодиагностикада белгілі бір мүшелерде жинақталған ферменттерді пайдаланады (мүшеліарнайылық);

- бөлінген ферменттің мөлшері тіннің зақымдану дәрежесіне сәйкес және белсенділігін анықтауға жеткілікті болуы керек;

- биологиялық сұйықтықтардағы жасуша зақымданғанда анықталатын фермент белсенділігі қалыпты мөлшерден өзгеше болуы керек және ұзақ уақыт ішінде тұрақтылығын сақтауы керек (тәулік);

-қан плазмасында тек қана цитозольде орналасқан ферменттің пайда болуы қабыну процесінін көрсетеді; митохондриялық немесе ядролық фермент-тердің пайда болуы жасушаның тереңірек зақымдануын көрсетеді, мысалы некрозды.

• Бірдей химиялық реакцияны катализдейтін, бірақ белоктың біріншілік құрылымы әртүрлі ферменттерді – изоферменттер деп атайды. Олар бір-бірінен кинетикалық параметрлерімен, активтену жағдайларымен, апофермент пен кофермент байланыстарымен ерекшеленеді. Изоферменттер дің түзілу табиғаты әртүрлі болады. Бірақ көбінесе түзілу табиғаты осы изоферменттерді немесе олардың суббірліктерін шифрлайтын гем құрылысындағы айырмашылықтармен түсіндіріледі. Изоферменттердің анықтау әдістері олардың физико-химиялық ерекшелігіне негізделген. Изоферменттер көбінесе мүшеліарнайылықты болады, өйткені бір тіндерде изоферменттің бір түрі ғана болады.Сондықтан мүше зақымданғанда қанда изоферменттің оған сәйкес түрі пайда болады. Ферменттердің белгілі изоферменттік формаларын анықтау арқылы аурудың диагнозын қоюға болады.

Мысалы, лактатдегидрогеназа (ЛДГ) лактаттың(сүт қышқылының) пируватқа дейін (пирожүзім қышқылы) қайтымды тотығу реакциясын катализдейді (2.23-сурет). Лактатдегидрогеназа – олигомерлі белок, мол. массасы - 134 000, екі түрлі төрт суббірліктен тұрады - М (ағылш. muscle – бұлшық ет) және Н (ағылш. heart - жүрек). Бұл суббірліктердің қисыдастырылуы арқылы лактатдегидрогеназаның бес изоформасын құрастыруға болады (2.24-сурет, А). ЛДГ₁ және ЛДГ₂ жүрек бұлшық етінде және бүйректе активті, , ЛДГ₄ және ЛДГ₅–қаңқа бұлшық еттерінде және бауырда. ЛДГ изоформалары бір-бірінен электрофоретикалық қозғалғыш-тықтарымен ерекшелінеді, ол ЛДГ изоформаларының тіндік орналасуын көрсетеді (2.24-сурет, Б). Жүрек, бауыр және бұлшық ет ауруларының диагнозын қою үшін қан плазмасында электрофорез әдісімен ЛДГ-нің изоформаларын анықтау қажет. 2.24-сурет, В-сында электрофореграммалар көрсетілген.