Тақырып 5.Қазақстан Республикасындағы сотталғандардың құқықтық жағдайы

Жоспар:

Ылмыстықжазасыменсотталғанадамдардыңқұқықтықжағдайының түсінігі

Сотталғандардың құқығыменміндеттері. Бас бостандығынанайырылуға сотталғандардыңтәртіптік,материалдықжәнеқылмыстық жауапкершілігі

Негізгі ұғымдар:Азаматтық құқығы.Пенитенциярлықжүйе.Жазаны орындау.

Заң бойыншаадамтеңдігіноғанзаңдықұқық пенбостандықберунегізіндетануазаматтық қоғамныңбастыбелгісініңбірі.

Жекетұлғаныңқұқықтықмәртебесінегізінконституциялыққұқы,бостандықпеназаматтарміндеттеріжатады. Жеке тұлғаныңқұқықтықмәртебесініңерекшеайырмашылығы- оныңтұрақтылығымен біршамаөзгермейтіндігі.

Азаматтыңқұқығыдегеніміз – қандайдабір игіліктікепілдітүрде пайдаланудыңмүмкіндігі.Бұладамныңмемлекеттіңұйымдасқанқоғамындағымінез-құлқыныңресмиөлшемі.

Адам құқығы-ол субъективтіқұқықшамаменемес,қайтажекетұлғаның Конституциядажәнезаңдабекітілгеннақтымүмкіндігі.Заңшығарушытек қанашынқоғамдыққатынастарданшығатын,алдыналақұрылғанәлеуметтік- экономикалықжәнесаясимүмкіндігібарқұқықтыбекітеалады.

Көбірек тарағантоптастырулартөмендегідейболады:

- саяси құқықтар-оладамныңмемлекеттікжәнеқоғамдық-саясиөміріндегіоныңсаяистағдырымен еркіндігінөзішешудіқамтамасызетумүмкіндіктері, мемлекеттібасқаруғақатысуы;

- жекеазаматтыққұқығыменбасбостандығы;

- оладамныңзаңсызжәне орынсызжекеөміріне,ішкісезімінеараласпау,жекебасыныңтәуелсіздігінқамтамасызетугебағытталғанмүмкіндігі;

-Әлеуметтік-экономикалыққұқық пенбасбостандықтар

-олөндіріспен материалдықигіліктібөлусаласындағыжекеадаммүмкіншілігі,экономикалықжәнеоғанбайланыстырухани талаптардыңсайкелуіжәнеадамқалауынабайланыстылығы;

-мәдениетқұқықтарымен басбостандықтарыоладамныңру хани,мәдениигіліктері,яғнижетістіктердіпайдаланумүмкіншіліктері,олардыөзіне лайықтыынтасыменқабілеттілігінеқарайжасауғақатынасу.

Қазақстандаадамқұқығынсақтаудыңмаңыздыкомпонентініңбірі-оғансотталғандардыңқұқынбұзудыескертужәнебақылаужатады.

Сотталғандарменжұмысжасаубарысында,олар қоғамнаншығарылыпқалғандаремес,қайтаоныңмүшесіболып қалаберетіндігінеерекшекөңілаударукерек. Сондықтансотталғандардықоғамөмірінеқайтарумақсатындақоғамдықұйымдардытүзеуоргандарыменбіргеқызмететугежұмылдырукерек.

Сотталғандардыңқұқыменбасбостандығысотүкіміменжәне Қазақстан Республикасызаңындакөрсетілгенмерзімгеғанашектелуімүмкін.

Мемлекетжағынансотталғандардыңқұқықтық жағдайыжақсарақалса,ондайда заңныңкерікүшіболуытиіс.Егер дезаңменқандай даболмасынқұқықбұзғаныүшінсазайын тартужеңілдетілсе, тіптібұләрекеттіңзаңғақайшылығыжойылса,мұндайзаңныңміндетті түрдекерікүшіболады.

Жазаныорындау – мәжбүрлеуакциясы, ол мемлекетжағынанкүшқолдануарқылықамтамасызетіледі,ол тиістіқұқықшектелуқиыншылығынаапарыпсоқтырады.

Қазіргізамандаадамқұқығытуралыхалықаралықнормаларәділсотжүргізусаласындажекеадамқұқығыныңмәртебесінеелеулі түрдеәсеретеді.Қазақстанның халықаралықшартты бекіту актімемлекетүшінзаңдарынөзінеалғанміндеттерінесәйкестендірудіңқажеттілігінкөрсетеді. Халықаралыққұқықбірте-біртежан-жақтыболуда,ал оныңнормалары менпринциптері халықаралықбірлестіктіңбарлықмемлекеттерінеміндетті.

Құқықтықмемлекетқұрумақсатынқойған қазақстанда заңғанегізделгенведомстволықактілердісалыстырмалытүрдеөзгертугеболадыжәнеолайетуқажеттілігібүгінгікүнталабынантуындапотыр.

Қазіргікездеқұқықжүйесіндегіқайшылықтыжеңіпшығу,ішкібіртұтас,қарама-қайшылықсыззаңқұруөтеқажет.

Қылмыстықжазаныатқарудыңжаңазаңынқабылдауқажеттіксебебі,оныбіздіңелдіңөзінеалғанхалықаралыққұқықміндеттемелерінесәйкестендіругебайланысты.

Құқықтымемлекеттіңсипаты- ол азаматтардыңөмірсүрукезіндеқұқыменбасбостандығыныңкепілдігіжәнемызғымастығы, жәнеазаматпенмемлекеттіңөзаражауапкершіліктіорнатуыменқолдаупринципіболыптабылады.

ҚазақстанРеспубликасыныңқылмыстық-атқарузаңдарынасәйкессотталғандартиістімәртебегеиеболаалады,оныңнегізгісубъективтіқұқық,заңдыміндеттеріжәнеолардыңҚазақстан Республикасыазаматтарыүшінбелгіленгензаңды талаптарыменқосақылмыстық-атқарузаңдары,сот үкіміменшығатынрежиммазмұнықойғаншектеулерболыпесептеледі.

Субъективтікқұқықдепмемлекет кепілболатынжәнеқұқықнормаларыменқамтамасызетілгенадамныңбелгілібіркезеңдегіісіненемесетиістіигіліккеиеболыппайдалануды айтамыз.Заңдымүддетүсінігідегеніміз- олзаңменбелгіленгенқұқықпенбостандықтыңмазмұнынқамтымайтын,бірақмемлекетжағынанқорғалуғатиістіжәнеқұқықнормаларыменсақталатынжекеадамныңқажеттіталабы.

Қылмыстық-атқарукодексісотталғандардың негізгіміндеттерінбылайбелгілеген:

1. Сотталғандар осы Кодекспен, өзге де нормативтiк құқықтық актiлермен және үкiммен белгiленген құқықтық шектеулерден туындайтын талаптарды сақтауға мiндеттi.

2. Сотталғандар жазаларды атқарушы мекемелер мен органдар әкiмшiлiктерiнiң өздерiнiң мiнез-құлқына арнап белгiлеген заңды талаптарын орындауға мiндеттi.

3. Сотталғандардың өздерiне жүктелген мiндеттердi, сондай-ақ жазаларды атқарушы мекемелер мен органдар әкiмшiлiгiнiң заңды талаптарын орындамауы Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген жауаптылыққа әкеп соғады

Сотталғандардыңішіндежазаныатқарукезінде,тағыдақылмысжасапқылмыстықжауапқатартылатынжағдайтәжірибедежиікездесіптұрады.Жауапкершіліктіңмұндайдәрежесітек қанақылмыстыңауырлығынан,жауапкердіңжекебасынанемесжәне тағыбасқажауаптыжеңлідететіннемесе ауырлататынжағдайларғабайланыстыболыпкеледі.Сотжазатағайындағандақылдмыстыңбұрынғықылмыстықжазаныатқарукезіндеістелгенінескеалуы тиіс.Бұл- жауапкершіліктіауырлататынжағдай,сондықтанескеалыныпқолданғандабұрынғыжазаныңжиынтығыменүкімшығарады.

Алсотүкіміжаңа қолданғанжазағатүгелдейнемесежарым-жартылайбұрынғыжазаныңөтелмегенбөлігінқосады.Жаңаістегенқылмысыүшінбасбостандығынан айыруғасотталған адамбұрынғыданқаталрежимдіколонияғанемесетүрмегенжіберіледі.