Бақылау сұрақтары

1. Серпімділік модулі дегеніміз не?

2. Қандай есептеулерде серпімділік модулі қолданылады?

3. Е серпімділік модулінің физикалық және геометриялық мәні?

4. Тензометр дегеніміз не?

5. Деформацияны өлшеу үшін неге екі тензометр қолданылады?

6. Серпімділік модулін анықтағанда неге кернеудің мәні пропорциональдық шектен кем болуы керек?

7. Тензометрдің базасы дегеніміз не?

8. Көлденең деформация коэффициенті (Пуассон коэффициенті) нені білдіреді?

4 кесте – Кейбір материалдардың физика-механикалық сипаттамалары

Материал	Бойлық серпім ділік модулі Е	Пуассон коэффициенті	Ығысуы модулі G
МПа		МПа
Болат	(2-2,2)*105	0,24-0,30	(8-8,5)*105
Мыс	(1-1,2)*105	0,31-0,34	4*104
Алюмений	(0,7-0,75)*105	0,32-0,34	(2,7-3)*104
Шойын	(1,1-1,6)*105	0,23-0,27	4,5*104
Ағаш: - талшықтарына перпендикуляр бағытта; - талшықтар бағытында	(0,05-0,1)*104 (0,9-1,2)*104	- -	- -
Резина	1-8	0,47	-

Созылу диаграммасы

Лабораториялық жұмыс

Материалды қиылуға есептеу

Жұмыстың мақсаты. Әр түрлі материалдардың беріктік шегін ығысу деформациясы арқылы анықтау (болат, жез, алюминий қорытпалары). Материалдарды қиылуға сынаудың әдістерін игеру.

Негізгі ұғымдар. Ығысу деформациясының ақырғы сатысы қиылу болып табылады. Дененің қимасына тек қана жанама кернеу әсер еткен кездегі жазық кернеулі күй таза ығысу деп аталады [4, 5, 6].

Болаттың ығыса деформацияланғандағы қирауы оны үзілгендегі түріне қарағанда өзгеше. Ығыса деформацияланғанда үлгінің қирау қимасының беті жылтыр және пластикалық деформацияға ұшыраған көлемі өте аз. Себебі үлгі морт сынады.

Ығысу деформациясында қиылу қимасында тең таралған жанама кернеу әсер етеді.

, (14)

мұндағы: Q – жанама күш;

А₀ – қиманың ауданы.

Практика жүзінде бөлшектер ығысу деформациясына қарсыласқанда жаншылу және иілу деформацияларына да қатар жұмыс жасайды. Бірақ, бөлшектерді беріктікке есептегенде пайда болатын тік кернеулерді, мөлшерінің аздығынан ескермеуге болады.

Ығыса деформацияланғанда басты тік кернеулердің мәндері

σ₁ = ; σ ₂ = 0; σ ₃ = - .

Онда материалдардың беріктік шегі мен мүмкіндік кернеуі:

Үлкен сызықтық деформация теориясы бойынша

σ ₁ – σ ₃ = σ _б.ш

немесе

= (1+ ) = σ _б.ш.

Осыдан беріктік шегі

_б.ш = = (0,6–0,8) σ _б.ш. (15)

Мүмкіндік жанама кернеу

[ ] = (0,6–0,8)[σ ]_с. (16)

Жанама кернеу теориясы бойынша

σ ₁– σ ₃ = σ _б.ш немесе – (– ) = σ _в . (17)

Осыдан беріктік шегі _б.ш = .

Мүмкіндік жанама кернеу

[ ] = . (18)

Беріктіктің энергетикалық теориясы бойынша

= σ _б.ш немесе = σ _б.ш.

Осыдан беріктік шегі

_б.ш = 0,57 σ _б.ш. (19)

Мүмкіндік жанама кернеуі

[ ] = 0,57 [σ]_c, (20)

мұндағы: [σ]_c – созылу деформациясындағы мүмкіндік кернеу.

(15), (17) және (19) формулалар материалдардың беріктік шегін ығысу деформациясы арқылы анықтау жолын көрсетеді.