Жоғарғы қабықтың птозы

Птоз ересектерде де, балаларда да қылилықпен және амблиопиямен бірге жүреді.Жоғарғы қабақтың птоз түрлері:

- Туа біткен птоз

- Жүре пайда болған птоз ( бұл әртүрлі жағдайларға байланысты болады).

- Толық ( жоғарғы қабық көз қарашығын толығымен жауып тұрады).

- Жартылай ( жоғарғы қабық көз қарашығының үштен бір бөлігін жауып тұрады).

Зақымдануына байланысты птоз:

- Біржақты ( бір көз зақымданады).

- Екіжақты ( екі көзде зақымданады).

Жоғарғы қабықтың птозының себептері:

Птоз көптеген себертер бойынша болуы мүмкін. Мысалы: туа біткен потология, зақымданулар, аурулар, операцияла, организмнің қартаюы,бірақ птоз көбіне элеватордың бұлшық еттерінің дефектісімен байланысты. Элеватор жоғарғы қабықтың қызметіне жауап береді.

- Туа біткен птоз. Толық дамымаудың әсерінен , сонымен қатар бұлшық еттердің босаңсуы мен әлсіреуімен, элеватордың зақымдануы немесе нерв жүйесінің дефектісі,осы бұлшық еттің қызметін реттеуші орталық жүйке жүйесінің зақымдануы. Мұндай бұзылыстар генетикалық аномалияға,жүктілік кезіндегі асқынуларға және туу сәтіндегі зақымдануларға әкеп соғады. Егер туа біткен птозды уақытында емдемесе,онда ол кейінірек қылилыққа әкеп соғады, амблиопия ( ленивый глаз ) немесе анизометропия ( екі көздің көру айырмашылығы 3 диоптрии .

- Жүре пайда болған птоздың себебіне байланысты бірнеше түрі болады.

1. Апоневротикалық птоз бұл элевотордың апоневроз бұлшық етінің зақымдалуымен білінеді. Өз кезегінде апоневротикалық птоз сенильды немесе инволюционды ( бұл организмнің қартаюынан болады) және зақымданулар мен операциялардың кесірінен болатын птоз.

2. Механикалық птоз қабақтың тыртықтарының, инороидты ағзалармен,үзінділердің деформациясымен сипатталады.

3. Неврогенді птоз аурулардың және жүйке жүйесінің зақымдануынан, инсультер,склероздың әсерінен болады.

4. Елестейтін ( жалған ) птоз. Жоғарғы қабаққа артық терінің жиналуынан пайда болады ( блефарохалазис ), сонымен қатар қылилықта және көз алмасының гипотониясында.

Птоздың белгілері:

Птоздың белгілері аурудың себебіне байланысты болады, бірақ төмендегі белгілер жиі кездеседі.

- Жоғарғы қабақтың түсіп кетуі ( бір немесе екі көзге );

- Көзді толық жаба алмау;

- Жоғарғы қабақты толығымен қозғалта алмау;

- Қөздің қызаруы және тітіркенуі;

- Қөздің тез шаршауы;

- Қөздің құрғақ болуы;

- Қылилық;

- Қөздегі екі еселенулер;

- Қөздің нашар көруі;

- Қабақты көтергенде бастың артқа шалқаюы;

- Жоғарғы қабақты көтеу үшін қасты көтеру.

Неврогендік птоз кезінде жоғарғы қабақтың төмен түсүімен қатар оның қөз алмасына түсуі байқалады ( энофтальм) және қөз қарашығының кішіреюі ( миоз). Бұл белгілердің барлығы Горнер синдромы деген атау алған.

КРИПТОФТАЛЬМ - қабақтың дифференцировкасының толық болмауы. Көз алмасының дұрыс жетілмеуі. Бұл өте сирек кездесетін патология, ол жүктіліктің екінші айында жүкті әйелдерде болатын аурулар әсерінен болады.Криптофтальмда маңдай терісі ұртқа дейін қасаң қабықпен жабыса өсіп , көз алмасы дұрыс жетілмеген болады. Көбіне көмей атрезиясы, ерін және таңдайдың дұрыс жетілмеуі, ми грыжасы, Фрейзер синдромы сияқты ақаулармен бірлесе жүреді.

ҚАБАҚ КОЛОБОМАСЫ – туа біткен қабақпен көз алмасының дамымауы. Көбінесе қабақтың дұрыс қалыптаспауынан пайда болады. Үстіңгі қабақпен астыңғы қабақта да кездесетін аномалия немесе барлық төрт қабақта да кездеседі. Көбіне көздің медиальды аймағында кездесетін қабақ тінінің ақауы. Олар жеке кездесуі немесе түсті қабықша колобомасы, тамырлы қабық колобомасы,дермоидты киста,микрофтальм сияқты туа пайда болған ақаулармен бірлесе кездесуі мүмкін.Колобома көзді дұрыс жаппағандықтан әртүрлі асқынуларға әкелуі мүмкін. Көбіне қоян ауыз, каканофтальм, бет пішінінің ассиметриясы кезінде, полидактилия кезінде пайда болады. ЕМІ хирургиялық жолмен қалпына келтіру.

Теріскен(ауру)- Қабықтың шеміршегі безінің /мейбомий безі/ немесе май безінің /Цейсс безі/ жедел іріңді қабынуы. Сонымен қатар ішкі теріскен де кездеседі. Теріскеннің екі түрінің де белгілері – көздің айналасындағы ісіктер мен асқынулар,қызарулар,ауырсыну. Теріскен бактериялық инфекцияменың әсерінен болады ( 90 -95 % золотистый стафилокок) және көп жағдайда имунитеттің нашарлауынан болады (мысалы: суық тиюден кейін).

Блефароспазм ( грек тілінен қабақ және спазм ) - қөз бұлшық етінің қысылуымен сипатталады.

Ол екіге бөлінеді:

1. Қорғаныш – бұл қөздің алдынғы бөлшегінің зақымдануы

2. Эссенциальды – бұл органикалық негізде (кортикалық эпилепсия, хорея, тетания) болады.

Ақ қабық(лат.sclera) — орташа қалыңдығы 0,4-0,6 мм, қалыптасқан тығыз дәнекер ұлпасынан құралған көз алмасының сыртқы талшықты (фиброзды) қабығының ақ түсті тығыз бөлігі. Ол көздіңфиброздықабығының 4/5 бөлігін құрайды. Ақ қабық бір бағытта параллельді тығыз орналасқанколлагенталшықтарының шоғырлары мен олардың аралықтарындағы қатарласып жатқанфиброциттерденқұралған. Ақ қабықтың қасаң қабықпен шекарасындағылимбааймағында, коллаген шоғырлары аралықтарында бір-бірімен тарамдала байланысқан қуыстар болады. Олар ақ қабықтыңвеналыққойнауларын (шлеммөзектерін) түзеді. Көздің ақ қабығы алдыңғы жағынан көздің кілегейлі қабығымен қапталған, ал оның артқы бетіне көз бұлшықеттері бекиді

Склера;1) склераның өзінен, 2) Сыртқы борпылдақ-эписклериттен,3) ішкі қабаттың сәл қоңыр түсті-склерокератиттен тұрады.

Эписклерит- бұл склера мен коньюктивті қабаттың тоғысқан жерінің асқынуы немесе қабынуы. Әдетте ол ешқандай себебсіз пайда болады,бірақ ол көрінген аурулардан пайда болады. Мысалы; ревматройдті артрит,жүйелі красноволчанки,ішек ауруы т.б Эписклерит түрлі вирустық аурулардан да болады.

Склерокератит-ушыққан емделмейтін түрі. Көздің мөлдір қасан қабықтың сыртқы инфильтративті асқыну. Пайда болу себептері; ревматизм,бруцеллез,туберкулездің асқынған түрі.

Склерит-көздің терең қабатының өткір асқынуы. Көздің қатты астан-кестен болуымен,ауырумен және білім инфильтритті склера. Жиі кератит және иридоциклитқа әкеп соқтырады. Уақытында дертті емдемесе тіпті көру қабілетінен толықтай айырылуы да мүмкін.

Көзге шел қаптау - адамның көзінің қарашығын айнала шығатын ақ түстік дақтардан болатын ауру атауы. Кейбір өңірлерде ақшел, көздің ағы, көз сүйелі деп те атайды. Бастабында ақ дақпен басталған ауру асқына келе үлкейіп шелге ұласып адамның көз жанарына жұқа ақ май қабыршығы өсіп, көз көруін нашарлатады. Бұл ауру қартайған шақта өршитін адам көзінің қарашығын айнала шығатын көзсақина, көзтағаннан өзгеше. Ертеде дер кезінде байқаса көзінің ішінде қалы, көз айналасында меңі бар қасиеті бар адамға бірнеше күн қатарынан таңертең үрлетсе жазылып кетеді делінген

Ақ қабық (лат. sclera) — орташа қалыңдығы 0,4-0,6 мм, қалыптасқан тығыз дәнекер ұлпасынан құралған көз алмасының сыртқы талшықты (фиброзды) қабығының ақ түсті тығыз бөлігі. Ол көздің фиброзды қабығының 4/5 бөлігін құрайды. Ақ қабық бір бағытта параллельді тығыз орналасқан коллаген талшықтарының шоғырлары мен олардың аралықтарындағы қатарласып жатқан фиброциттерден құралған. Ақ қабықтың қасаң қабықпен шекарасындағы лимба аймағында, коллаген шоғырлары аралықтарында бір-бірімен тарамдала байланысқан қуыстар болады. Олар ақ қабықтың веналық қойнауларын (шлемм өзектерін) түзеді. Көздің ақ қабығы алдыңғы жағынан көздің кілегейлі қабығымен қапталған, ал оның артқы бетіне көз бұлшықеттері бекид

Қабақтың колобомасы – Бұл ауытқушылық балада туғаннан кейін байқалады.Пішіні үшбұрышты немесе төртбұрышты болып келеді.Ол көздің үстіңгі қабағының аймағында және қабақтың ішкі бұрышында орналасқан.Терең колобома ең қауіпті болып есептеледі.(оның құрғауы,кератит,бұлдырлау) байқалады. Көзді жұмғанда немесе ұйықтағанда аралығы әртүрлі болып ашық жатады.

Егер көзде қабақтың колобомасы байқалған болса онда шұғыл конъюктивалдық қуысқа, әсіресе ұйықтар алдында мынандай дәрілер тамызуы тиіс;( 10% мазь сульфацил – натрий , 0,5% тиамина және т.б.)

Қабақтың колобомасы – хирургиялық жолмен баланың бірінші айынан жасату керек.Операцияның әдістері түрлі және колобоманың тігу аймағын мүшелеу, еркін пластикаға тәуелді болады.

Кератит

Кератит – көздің мүйізді қабығының қабынуы,оның бұлдырлануы және көру қабілетінің азаюымен сипатталады. Кератит жарақаттанудан немесе инфекциялық ауру түрлерінің әсерінен болуы мүмкін. Ауру барысында жасаурау,блефароспазм,жарықтан қорқу,көз жанарларының әлсіреуі,қасаң қабықтың бұлыңғырлануы байқалады. Соның әсерінен ауыр асқынуға алып келеді. Кератиттен көздің көруі төмендеп,ақ шел болуы мүмкін.

Қасаң қабықта ісік , инфильтрат пайда болады. Қасаң қабық жасушалары,полинуклеар лейкоциттері,кейбір плазмалық жасушалар өзгеріске ұшырайды. Аурудың асқынуы артса жара пайда болып,қасаң қабық өзгеріске ұшырайды. Инфильтрат астында жарақат қабаттары пайда болады.

Кератит түрлері

Жарақаттың түрлеріне қарай кератит 2-ге бөлінеді:

1.Үстіңгі – қасаң қабықтың үстіңгі қабаты зақымданады. Ол дакриоцистит,конъюктивит аурулары асқынғаннан туындайды.бұл ауру кезінде көз жанарында ешқандай белгі қалмайды.

2.Терең –бұл түр кезінде қасаң қабықтың ішкі қабаттары қабынады,соның әсерінен тыртықтар пайда болады,көздің көруі төмендейді. Кератиттің терең түрінде көзге арналған арнайы тамшылар пайдаланылады.

Емі

Емі әдетте аурудың пайда болу себебіне қарай жасалады,ең бірінша ауру қоздырған инфекцияларды жою керек болады. Көбіне диета сақтаған жөн,көмірсуларды қабылдамай,балықтың майы,кальций,В,С дәрумендерін жеген жөн.

Кератоконус

Кератоконус – дегенративті қабынусыз ауру түрі. Бұл жағдайда қасаң қабық жұқарып,формасы өзгереді. Кератоконус ауруы кезінде жарыққа қарау қиындап ,сұлба өзгеріп,көздің көру қабілеті төмендеп кетеді. Бұл аурумен тұрғылықты жеріне,ұлтына байланысты емес,мыңнан бір адам жас кезінен,кейде асқынған түрі 20-30 жаста білінеді. Әлі күнге дейін кератоконус аз зерттелген,ауру себебі белгісіз,диагноз қойылғасында ауру барысын бақылау мүмкіндігі жоқ. Ауру асқынған жағдайда, көлік жүргізу,әріптерді оқу қиынға соғады,бірақ толық соқыр болып қалу қауіпі жоқ. Ауру өте төменгі жағдайға жетсе хирургиялық ота жасатуға тура келеді.

Аниридия

Аниридия, сөзбе –сөз аударғанда, «нұрлы қабықсыз» дегенді білдіреді, көздің көруіне тікелей әсер ететін, сирек кездесетін генетикалық ауру болып табылады, көздің нұрлы қабығының (көздің қара түсті қарашығын қоршап тұратын түрлі-түсті қабығы) толықтай қалыптаспауымен сипатталады.
Сондай –ақ, көру нерві мен тор қабықтың орталық бөлігінің нашар дамуы да аурудың себебі болып табылуы мүмкін.
Пациенттерде көзге қатысты басқа да мәселелер туындауы мүмкін. Аурудың әрбір жағдайының ерекше, жеке-дара болатындығын айта кету керек. Мысалы аниридиясы бар адамның көру қабілетінің қалыптағыдай болуы да, сондай –ақ, тіпті толық көрмейтін болуы да мүмкін.

Генетика
Аниридия туа біткен ауру болып табылады (туылу кезінде пайда болады) және 11 хромомомадағы РАХ6 генінің дисфункциясына (дұрыс жұмыс істемеуіне) байланысты болады, ол болса көздің нашар дамуына әкеліп соқтырады.
Ауру көбінесе аутосомалық-доминанттық белгі ретінде тұқым қуалайды (жанұялық аниридия). Науқастанудың әрбір үшінші жағдайы ата-аналарына қатыссыз, кездейсоқ (спонтанды- ішкі себептерге байланысты) пайда болады
Аниридияның жиілігі 1: 40000 ден 1: 100000 адамға дейін. Ауруға шалдығу ерлер мен әйелдер үшін бірдей.

Аниридиямен байланысты мәселелер
Аниридиямен ауыратын адамдарда көзбен байланысты басқа да мәселелер өрбуі мүмкін. Ауруға шалдығудың әрбір жағдайын жеке-жеке қарау керек, науқаста кісіде оның барлық симптомдарының болуы міндетті емес, кей жағдайларда олардың тіпті болмауы да мүмкін екендігін атап айта кету керек.
Жарыққа қарай алмау: жарыққа сезімталдықтың жоғары болуы. Ол жайсыздық, ауыру немесе бас ауруын тудырады.
Нистагм: көз алмасының еріксіз түрдегім тұрақты қозғалуы.
Глаукома: көз алмасындағы қан қысымының ұлғаюы, ол көру нервтерінің зақымдануына алып келеді;Катаракта: көз бұршағының бұлыңғырлануы;
Кератопатия: лимбалдық бағаналық жасушалардың жетіспеушілігіне байланысты нұрлы қабық пен қарашықты қамтитын, көздің алдыңғы мөлдір бөлігіне, қасаң қабығына әсер ететін әртүрлі бұзылулар.

WAGR синдромы
Аниридия, WAGR синдромы деген атпен белгілі басқа генетикалық аурудың бөлігі ретінде өтуі мүмкін. 11 хромосомада бұзылулар орын алады, ал өзгерістер пациенттерге байланысты түрленіп отырады. WAGR қысқаша атауы ең көп таралған төрт симптомды сипаттайды: Вильмс ісігі (бүйрек рагы), аниридия, несеп-жыныстық ауытқулары және ақыл-естің кемтарлығы.

Алынуға тиісті шаралар:
Жаңа туылған балаға аниридия диагнозы қойылған сәттен бастап қолға алынатын шаралар бар. Европаның әр түкпірінде медицина мен әлеуметтік көмектің деңгейі әртүрлі болуы себепті, нақты кеңестер беру мүмкін емес.
Соған қарамастан, аниридияға шалдыққан балаға ең болмағанда:
• оқшауланған аниридия немесе WAGR синдромының бөлігі екендігін дәлелдеу үшін, мүмкін болған жағдайда, РАХ6 өзгерістерін анықтау үшін генетикалық зерттеу ұсынылуы;
• офтальмологиялық тексерулерді тұрақты түрде жүргізіп тұру;
• Вильмс ісігін анықтаудың алдын алу үшін бүйрекке тұрақты түрде УДЗ жүргізу;
• Көру функциясының барынша жақсы дамуына кепілдік беру үшін, нашар көретін балалармен айналысатын дәрігерлерге, әсіресе өмірінің алғашқы жылы ішінде, тексеріліп тұруы тиіс.
Сондай-ақ нашар көретін адамдардың қауымдастығымен байланысып тұру да пайдалы.

Аниридиямен өмір сүру
Аниридиямен күнделікті өмір сүру қоршаған ортаға үнемі бейімделуді талап етеді.
Ол мәселелердің: оқу, жұмыс істеу, жүріп-тұру, саяхатқа шығу және спортпен айналысу сияқты кейбір түрлері көру қабілеті төмендеген адамдар үшін ортақ болып табылады. Білім мен ақпараттың басым көпшілігі көзбен көру арқылы берілетін әлемде, тіпті барынша кең таралған іспен айналысудың өзі нашар көретін балалар немесе ересектер үшін өте қиын болуы мүмкін.Дегенмен, кейбір мәселелер тек аниридияға ғана тән болып табылады.
Нистагмға шылдыққан адамдар үшін басқалармен көзбен көру арқылы байланыс жасау қиынға түседі және басқа адамдарда аниридиясы бар пациенттер оларға көңіл бөлмейді деген пікір тууы да мүмкін. Нистагмның кесірінен мектептегі көптеген балалар зардап шегеді, кейбір мұғалімдер, бала алаңғасар, көңіл бөліп тыңдамайды деп ойлайды, ал бұл болса оның оқу қызметін дұрыс бағаламауға алып келеді. Аниридияға шалдыққан адамдарға жарықтың тез өзгеруіне бейімделу өте қиынға соғады. Олар өте күшті жарыққа, кейде сәл ғана жарық дағына да өте сезімтал болуы мүмкін.
Көз қаратпайтын түрлі құбылыстар (жарық дақтары, жарқылдар) бас ауруына, құрғақ түшкіруге және т.б. әкеледі.

Аниридиясы бар адамдар қорғайтын линзасы бар күннен қорғайтын көзілдірікті жиі киіп жүрулері керек. Кей жағдайларда оны ғимараттардың ішінде де киіп жүруге тура келеді. Аниридиясы бар кейбір адамдар көздеріне жасанды нұрлы қабығы бар контактілі линзалар киіп жүруі мүмкін. Контактілі линзаларды киюдің алыстан және жақыннан көруді түзету, өте жайлы және еркін қимылдау мүмкіндігі сияқты өз артықшылықтары да бар, бірақ көздің қасаң қабығының жай-күйін үнемі бақылап тұруды қажет етеді.

Анықтамасы:
Иридоциклит (ИЦ, алдыңғы увеит) - көз алмасының тамырлы қабығының алдыңғы бөліктерінің (нұрлы қабық жəне кірпікті дене) қабынуы болып табылады, оны ирит жəне ИЦ деп бөледі.
Созылмалы ИЦ дегеніміз - 6 аптадан аса уақытқа созылатын, көбінесе симптомсыз ағымдағы жəне қайталанып келуге бейім тамырлы қабықтың қабынуы.

Поликория – поликория, көзде бірнеше қарашықтың болуы. Мұндайда түсті қабықта көптеген тесіктер болады.

Көз аурулары – көздің көруінің нашарлауынан, оның сәуле сындыру күшінің ақауларынан (алыстан көргіштік, алыстан көрмеушілік, астигматтық, дальтонизм) пайда болатын және іштен туа біткен аурулар. Кейінгі жылдары іштен туа біткен ауру – су қараңғы (глаукома) мен көз жарақаттары жиі кездеседі. Көз ауруларының пайда болуына мехникалық (әр түрлі жарақаттар алу, т.б.), физикалық (шаң-тозаң, үшнитротолуол тозаңдары мен булары, т.б.), химиялық (күкіртті сутек, мышьяк, т.б. әсері) және физикалық-химиялық (ультракүлгін, инфрақызыл сәулелер, жарық, т.б.) факторлар әсер етеді. Көз ауруларының жиі кездесетін түрлері: басыр, бленнорея, катаракта, коньюктивит, көзге ақ түсу, т.б. Көзге ақ түсу, лейкома (leu coma corneae) – көздің қасаң қабығының ауруы. Бұл, көбінесе, жарақаттанудан, қабынудан, көзге шыққан түрлі жарадан болады. Қызылша, шешек, туберкулез ауруларының асқынуынан қасаң қабықта ақ дақ пайда болып, ол кейде беріштеніп бітуі мүмкін. Мұның салдарынан көздің көруіне нұқсан келеді (қраңыз [1]). Көздің көруі қасаң қабықтың қай жеріне ақ түскеніне, оның көлеміне байланысты. Егер ақ қарашыққа түссе, адам көрмей қалады. Көзге түскен ақ дәрі-дәрмекке жазылмаса, оған хирургиялық операция жасалады. Ішкі органдар мен жүйелердің аурулары да Көз ауруларына әкеледі. Мысалы, қоян көз, бадырақ көз, Аргайлл Робертсон белгісі, т.б. Емделмеген Көз аурулары көздің көруін нашарлатып, соқырлыққа да әкелуі мүмкін.

Көздің герпестік зақымдалуы - көздің түрлі бөлімдерінің және қосалқы аппаратының (көбінесе қасаң қабық пен конъюнктива) қарапайым герпес вирусымен қоздырылған жедел қабынуы (біріншілік немесе қайталанған).

5. Жіктемесі:

1. Блефароконъюнктивит

2. Кератит: беткей (везикулездік, ағаштәрізді, ландкартатәрізді) және терең

(ойық жаралы және жарасыз)

3. Иридоциклит.

6. Қауіп-қатерлі факторлар: Herpes Simplex вирусының 1-түрімен қоздырылған инфекцияның жиі қайталануы, созылмалы инфекция ошақтарының болуы, суық тию, ұзақ инсоляция.

7. Біріншілік профилактика: вирусқа қарсы иммунитетті қалыптастыру

8. Диагностика критерилері:

8.1 шағымдар мен анамнез: Жарықтан қорқа, жас ағу, блефароспазм;

8.2 физикалық тексеру:

Перикорнеалдық инъекция (кератиттер мен иридоциклиттер кезінде);

Арнйы пішінді инфильтрат, көбінесе сұрғылт-ақшыл түсті, ойық жараланған немесе ойық жарасыз, қасаң қабықтың бұлыңғырлануы, қасаң қабық сезімталдығының төмендеуі (кератитьтер кезінде);

Иридоциклиттер кезінде арнайы симптомокомплекс дамиды (опалесценция,

преципитаттар немесе гипопион, артқы синехиялар, гиперемия және нұрлықабық стромасының ісінуі)

Көз жарақаттары

Көз бен қосалқы ағзалардың жарақаты механикалық, термиялық, химиялық зақымдаушы факторлардан, сондай-ақ сәулелік қазымданулардан болуы мүмкін. Тесетін, кесетін, жұмыр заттардың әсері әр түрлі жарақаттар мен контузияларға соқтыруы мүмкін. Термиялық, химиялық факторлардың әсері, сондай-ақ көзге көрінетін және ультракүлгін сәулелердің ықпалынан көз ағзалары күюі мүмкін.

Көз жарақаттары сипаты мен жарақат алған жағдайға байланысты жіктеледі. Әдетте өндірістік, тұрмыстық және әскери көз жарақаттары деп бөледі. Көз ағзасы жарақат алған жағдайда зардап шегуі адамды мамандандырылған офтольмологиялық клиникаға дер шағында жеткізу аса маңызды. Ол жерде науқасқа білікті медициналық жәрдем көрсетіледі. Өйткені жарақаттанған көздің тағдырын күндер емес, сағаттар шешеді. Көз алмасының ішкі қабаттарының шығып кетуі, көз қан құйылу, көз ішілік іріңді жұқпаның дамуы секілді асқынулар адамның көзден айырылуына алып келуі мүмкін.

Көз ағзалары зақымданған науқастардың хирургиялық және терапиялық емін тек көз дәрігері ғана жүргізеді.

Көз ұясының жарақаттануы және контузиясы көбіне бас миының зақымдануымен қатар жүреді. Сондықтан жарақатқа залалсыздандырылған таңғыш байлап, науқасты зембілге жатқызып, жедел жәрдем көлігімен аурухананың нейрохирургия немесе көз бөліміне жеткізеді. Жарақаттанған адамды ауруханаға жаяу жіберуге үзілді-кесілді тыйым салынады.

Қабақ жарақаттанғанда жарақат айналасындағы теріге жасыл бриллианттың 1 пайыздық ерітіндісін жағады. Жараға залалсыздандырылған таңғыш байлап, тез арада дәрігерге жеткізеді. Жарақатты жууға, жыртылған жерлерін жұлуға болмайды. Егер қабақ бүтіндей қалса, оны тастамай дәрігерге апару керек. Оны өз орнына тігуге болады.

Қабаққа түскен бөгде зат ауыртып қана қоймай, көз жасын ағызады. Егер зат қабақтың астыңғы жағында тұрса, көзді жыпылықтатқанда және жас аққанда ол сыртқа шығып кетеді. Егер шықпаса, астыңғы қабақты сыртқа аудару керек. Бөгде затты сіріңкеге оралған, қайнаған суға малынған мақтамен, беторамал ұшымен немесе дәкемен алып тастайды. Егер бөгде зат қабақтың үстіңгі жағына түссе, оны дәрігерге барып алдыртқан дұрыс.

Қабақ термиялық күйік алған жағдайда оған залалсыздандырылған таңғыш таңып, тез арада дәрігерге жеткізеді.

Химиялық күйік кезінде алғашқы көмек аса маңызды: алдымен күйген қабақты мол ағын сумен жуады, күюге алып келген химиялық затты да тез арада жуып тастау маңызды. 5-10 минут жуған соң дәрігерге көріну керек. Егер күйік химиялық зат ұнтағынан немесе ұсақ бөліктерден болса, жумас бұрын оларды құрғақ мақтамен немесе пинцетпен алып тастау керек. Бұл жағдайда қабақты жуу, химиялық заттың еріп, одан әрі күйдіруіне алып келеді.

Көз алмасының жарақаттары ішке енген және енбеген болып бөлінеді. Бұны тек дәрігер анықтайды. Сілеймелі қабық пен қасаң қабықтағы бөгде затты өз бетінше алуға болмайды, бұның салдарынан адам көзінен айырылуы мүмкін. Тек теріні жасыл брилианттың 1 пайыз спирттік ерітіндісімен өңдеп, көзге 30 пайыздық натрий сульфацилы ерітіндісін немесе 0,25 пайыздық левомицитин ерітіндісін тамызып, шұғыл түрде ауруханаға жеткізу керек.

Көзді соғып алғанда зақымның ауырлығын өз бетінше бағалау қиын. Сондықтан зардап шегушіні тез арада маман дәругерлерге жеткізу керек.

Көз термиялық күйік алған жағдайда қабақ пен көз айналасын жасыл брилианттың 1 пайыз спирттік ерітіндісімен өңдеп, көзге 30 пайыздық натрий сульфацилы ерітіндісін немесе 0,25 пайыздық левомицитин ерітіндісін тамызып, сондай-ақ 1 пайыздық тетрациклин жақпамайын салып, көзді залалсыздандырылған таңғышпен таңып, шұғыл түрде ауруханаға жеткізу керек.

Қабаққа қышқыл не сілті түскенде, химиялық күйік орын алады. Бұл заттар әбден жуылғанша әсерін тоқтатпайды. Сондықтан алғашқы көмекті дұрыс көрсету және дәрігерге тез арада жеткізу аса маңызды. Әсіресе сілтіден күю қауіпті. Ол тіндердің құрамындағы бірқатар заттарды ерітіп жібереді де терең енеді. Бұнда да химиялық зат ұнтақтарын алып тастаған соң көзді жуу керек. Науқасты тез арада ауруханаға жеткізу ләзім. Алайда мамандандырылған көмек тез және сапалы көрсетілсе де, химиялық күйіктер ауыр зардаптарға соқтырады. Сондықтан өндірісте және тұрмыста қышқылдармен, сілтілермен жұмыс жасағанда, міндетті түрде қорғаныш көзілдірік немесе бетперде қию керек.

Лекция 4

Тақырып: Дыбыс талдағыштың құрылысы:

Жоспар: 1.сыртқы құлақтың құрылысы

2. ортаңғы құлақтың құрылысы

3.дыбыс талдағыштың қызметі:дыбыс қабылдау –ауа ж/е сүйек түрлері,

дыбыс қабылдау процессі

Кілт сөздер:кортий мүше, вестибулярлық талдағыш, негізгі мембрана

Дыбыс анализаторының шеткі бөліміне — ішкі құлақ та орналасқан К о р т и м үш е с і, өткізгіш бөліміне — д ы б ы с н е р в і, қыртыс бөліміне — самай тұсында орналасқан дыбыс есту орталығы жатады. Дыбыс анализаторының ең шеткі бөлімі -құлақ үшке бөлінеді: сыртқы, ортаңғы және ішкі құлақ болып.

Дыбыс нервтері сопақша мида бір-бірімен түйісіп, бағытын ауыстырады: оң жақ құлақ тан келген дыбыс жүйкесі сол жақ самайға, ал сол жақ құлақ тан келген нерв қозуды оң жақ самайға өткізеді. Дыбыс анализаторының қыртыс бөлімі ми қыртысының самай тұсында жатқан сенсорлық (41 аймақ) және ассоциативтік (22, 42 аймақтар) зоналардан тұрады . Сенсорлық зона бұзылғанда толық керең, ал ассоциативтік зонаның 22-аймағы бұзылғанда музыкалық керең, 42-аймақ бұзылғанда сөз керендігі пайда болады.

Құлақ күрделі құрылысты мүше. С ы р тқ ы қ ұ л а қ құлақ қалқаны мен сыртқы құлақ түтігінен тұрады . Құлақ қалқаны дыбыс толқындарын жинап, сыртқы дыбыс түтігі арқылы дабыл жарғағына жібереді. Дыбыс толқындары екі құлақ қа әртүрлі мерзімде жетуіне байланысты құлақ қалқандары дыбыстың бағытын, шыққан орынын анықтайды.

Дабыл жарғағы сыртқы құлақты ортаңғы құлақ тан бөліп тұрады . Ол ішіне қарай ойыңқы құрылыс. Оның қалыңдығы ересек адамда 0,1 мм, кеңістікте 45 градусқа көлбеу орналасқан.

Ортаңғы құлақ самай сүйегінің қуысында орналасқан дабыл қуысынан тұрады . Сол қуыста 3 дыбыс сүйектері бар: балғаша, төсше, үзеңгіше. Ортаңғы құлақ тың қуысын мұрын-жұтқыншақ қуысымен байланыстыратын Эвстахи түтігі бар. Бұл түтік ауыз-мұрын қуысынан келген ауаны ортаңгы құлақ қуысына өткізіп, дабыл жарғағының екі жағындағы ауаның қысымын теңестіріп тұрады. Балғашаның сабы дабыл жарғағымен ұштасқан. Балғаша тосшемен, ол үзеңгімен буындасқан. Үзеңгішенің табаны ішкі құлақ тың сопақша тесігін жауып тұрады . Сопақша тесіктің беті жұқа жарғақпен жабылған.

Ішкі құлақта екі анализатортың шеткі бөлімдері орналасқан: біріншісі, вестибулярлық аппарат бір-біріне перпендикуляр орналасқан жартылай айналмалы 3 каналдар мен олардың табалдырығынан тұрады; екіншісі, ұлу сүйегі — есту мүшесі. Ұлу сүйегі тәрізді қүрылым екі жарым есе айналым жасайтын спиральды сүйек түтігі. Оның ішінде екі жарғақ бар: вестибулярлық және негізгі. Бұл жарғақтар ұлу сүйегінің каналын үшке бөледі: жоғарғы, ортаңғы және төменгі. Жоғарғы және төменгі қуыстар перилимфа сұйықтығына толы болып, ұлу сүйегінің үстіңгі жағында кішкентай тесік арқылы бір-бірімен жалғасады. Сол тесік арқылы перилимфа араласып тұрады . Үзеңгіше сопақша тесіктің жарғағын итергенде жоғарғы қуыстағы перилимфа төменгі қуысқа құйылып, ішкі құлақ тың дөңгелек тесігінің мембранасы ортаңғы құлаққа қарай ығысады. Негізгі мембрана бір-біріне көлденең орналасқан, әлсіз байланысқан 24 мың дәнекер талшықтардан тұрады . Ұлу сүйегінің түп жағындағы талшықтар қысқа, ұзындығы 0,4 мм, ал жоғарғы жағында ұзындау — 0,5 мм болады. Негізгі мембранада корти мүшесі орналасқан. Ол — дыбыс қабылдаушы негізгі мүше.

Негізгі мембрана шайқалғанда құлақтағы куыстар мен иірім өзекшелерден тұратын күрделі жүйені шытырман (лабиринт) деп атайды. Мұндағы шытырманның сыртқысы - сүйекті, ал ішкісі - жарғақты шытырман деп аталады. Шытырмандар оның түктері жабық мембранаға тиіп, тітіркенеді. Рецепторлық клеткалармен жалғасқан дыбыс нерві арқылы қозу қыртыс бөліміндегі дыбыс орталығына барады. Ішкі - есту мен тепе-теңдік мүшелері. Сүйекті шытырманның ішінде жарғақты шытырман орналасады. Жарғақты шытырманның қабырғалары жалпақ эпителиймен қапталған жұқа дәнекер тақташадан (пластинка) түзілген. Жарғақты шытырманның ішінде лимфа сұйықтығы болады. Оралма тәрізді ширатылған ұлу-дене - есту мүшесі. Бұл ұлудененің куысы сұйықтыққа толы болады. Ұлуденедегі сезімтал жасушалар дыбыс толқынынкабылдап, козуды есту жүйкесіне өткізеді. Қозу есту жүйкесі арқылы ми қыртысының самай бөлігіндегі есту орталығына жеткізіліп, талданып жинақталады.

Дыбыс толқынының таралу жолы: Дыбыс толқыны —» дабыл жарғағының тербелісі —» есту сүйекшелерінің тербелісі —» ұлуденедегі сұйықтықтың тербелісі —» естурецепторының тітіркенуі —» жүйке қозу толқынының пайда болуы.

Опыт сравнения воздушной и костной проводимости (Опыт Ринне)

Методика: звучащий низкочастотный (С 128) камертон приставляют ножкой к сосцевидному отростку. Когда звук от него перестает восприниматься исследуемым, камертон подносят к наружному слуховому проходу.

При нормальном слухе и поражении звуковоспринимающего аппарата камертон будет слышен еще в течение некоторого времени (положительный опыт Ринне). При поражении звукопроводящего аппарата бывает наоборот (отрицательный опыт Ринне).

Опыт определения латерализации звука (опыт Вебера)

Методика: ножку звучащего басового (с 128) камертона приставляют к

середине темени.

При нормальном слухе звучание камертона определяется посередине головы или в обоих ушах. При одностороннем заболевании звукопроводящего аппарата или различной выраженности тугоухости на оба уха звук воспринимается больным или хуже слышащим ухом — латерализация слуха в больное ухо. При заболеваниях звуковоспринимающего аппарата наблюдается латерализация звука в здоровое (лучше слышащее) ухо.

Мезотимпанит– хроническое гнойное воспаление среднего и нижнего отделов барабанной полости, проявляющееся снижением слуха, слизисто-гнойными выделениями из уха, центральной перфорацией натянутой части барабанной перепонки, иногда разрастанием грауляционной ткани и образованием полипов. Относительно доброкачественная форма, но может перейти в эпитимпанит.

Воспалительный процесс при эпитимпаните расположен в надбарабанном пространстве среднего уха.