Беларусь у 20 - 30-е гг. ХХ ст.

1. Нацыянальна-дзяржаўнае будаўніцтва ў БССР (1921 - 1927 гг.)

2. Эканоміка БССР у перыяд НЭПа

3. Палітыка беларусізацыі

4. Культура Беларусі ў 20-е гг

5. Індустрыялізацыя ў БССР

6. Калектывізацыя сельскай гаспадаркі

7. Усталяванне таталітарызму. Масавыя рэпрэсіі

Літаратура:

1. Гiсторыя Беларусi. Курс лекцый. Ч.1. Мн., 2000г.

2. Гiсторыя Беларусi. Курс лекцый. Ч.2. Мн., 2002г.

3. Гісторыя Беларусі. Навучальна-інфармацыйны дапаможнік. Мн., 2001г.

4. П.Г. Чыгрынаў. Нарысы гісторыі Беларусі. Мн., 2002г.

5. Гiсторыя Беларусi. Ч. 1,2. Мн., 2000г.

Нацыянальна-дзяржаўнае будаўніцтва ў БССР (1921 - 1927 гг.)

У перыяд грамадзянскай вайны склаўся ваенна-палітычны звяз савецкіх рэспубалік. Пераход да свету запатрабаваў новых падыходаў у рашэнні нацыянальна-дзяржаўнага пытання. 16 студзеня 1921 г. быў падпісаны дамова паміж РСФСР і БССР, па якім прызнаваўся суверэнітэт Беларусі. Ствараліся аб'яднаныя наркаматы ваенных і марскіх спраў, вонкавага гандлю, фінансаў, працы, шляхоў зносін, пошты і тэлеграфа, ВСНХ. Аднак канчаткова адносіны паміж дзяржавамі, якія паўсталі на тэрыторыі былой Расійскай імперыі, былі не вызначаны. Трэба было выпрацаваць такія формы аб'яднання, якія б не дэстабілізавалі сітуацыю. Трэба было правесці аб'яднанне так, каб не выклікаць новы хаос у гаспадарцы і новую грамадзянскую вайну ў нацыянальных раёнах. І. Сталін прапанаваў уключыць савецкія дзяржавы ў склад РСФСР на правах аўтаномных рэспубалік. В.І. Леніну атрымалася накіраваць працу па аб'яднанні рэспубалік у адносна бяспечнае рэчышча: стварэнне федэратыўнага звяза раўнапраўных дзяржаў з правам выйсця з гэтага звяза. Працэс стварэння новай дзяржавы павінен быў прадэманстраваць поўны парыў з мінулым. Не адзіная дзяржава, а звяз нацыянальных рэспубалік.

Падрыхтоўка стварэння саюзнай дзяржавы ажыццяўлялася па партыйных каналах. Ідэя аб'яднання шырока прапагандавалася сярод насельніцтвы Беларусі. Завяршылася гэта кампанія IV Усебеларускім з'ездам Рад, які адбыўся 14 - 18 снежня 1922 г. Дэлегаты з'езду прынялі рашэнне пра неабходнасць стварэння Звяза СССР. Была абрана дэлегацыя на Х Усерасійскі з'езд Рад. I Усесаюзны з'езд Рад, які адкрыўся 30 снежня 1922 г., прыняў Дэкларацыю і Дамова пра стварэнне Звяза Савецкіх Сацыялістычных Рэспубалік у складзе РСФСР, УССР, БССР і ЗСФСР. У абраны з'ездам ЦВК СССР ад БССР увайшло 7 чалавек. А. Чарвякоў стаў адным з чатырох старшыняў Прэзідыума ЦВК СССР. Звяз спрыяў нацыянальна -дзяржаўнай кансалідацыі яго народаў. Аднак, як паказала практыка, ён не змог вырашыць нацыянальнае пытанне ў поўным аб'ёме. Цвёрдая цэнтралізацыя ўлады фактычна прывяла да сталінскай "аўтанамізацыі" Савецкіх рэспубалік.

Уваходжанне БССР у склад СССР апраўдала надзеі на пашырэнне тэрыторыі рэспублікі, абмежаванай шасцю паветамі былой Менскай губерні. VIII з'езд Кампартыі Беларусі, I і II сесіі ЦВК БССР у сакавіку 1923 г. выказаліся за ўзбуйненне рэспублікі. 3 сакавіка 1924 г. ЦВК РСФСР прыняў пастанову пра перадачу Беларускай ССР наступных паветаў Віцебскай, Гомельскай і Смаленскай губерняў: Аршанскага, Быхаўскага, Віцебскага, Гарадокскага, Гарэцкага, Дрысенскага, Калінінскага (Клімавіцкага), Лепельскага, Магілёўскага, Мсціслаўскага, Полацкага, Рагачоўскага, Сенненскага, Суражскага, Чавускага, Чэрыкаўскага. Тры павета Віцебскай (Себежски, Веліжскі, Невільскі) і пяць паветаў Гомельскай (Гомельскі, Рэчыцкі, Суражскі, Старадубскі, Навазыбкаўскі) губерняў засталіся ў складзе РСФСР. Тэрыторыя Савецкай Беларусі павялічылася да 110 тыс. км2, г.зн. больш за ў два разу, а насельніцтва да 4,2 млн. чалавек.

Другая сесія ЦВК БССР, якая адбылася 10 - 17 жніўня 1924 г., увяла новае адміністрацыйна-тэрытарыяльнае дзяленне рэспублікі. Губерні, паветы, воласці ліквідаваліся, а замест іх ствараліся акругі, раёны, сельсаветы. Напачатку 1925 г. рэспубліка была падзелена на 10 акруг, 100 раёнаў і 1202 сельскіх рады. У месцах кампактнага пражывання нацыянальных меншасцяў ствараліся нацыянальныя сельскія Рады. У 1928 г. налічвалася 23 габрэйскіх, 19 польскіх, 16 рускіх, 5 латышскіх, 2 украінскіх і 2 нямецкіх Рады.

У траўні 1926 г. ЦК КП(б)Б звярнуўся ў ЦК ВКП(б) пра далучэнне да БССР усёй Гомельскай губерні (у складзе пяці паветаў) і трох паветаў (Себежски, Веліжскі, Невільскі) Пскоўскай губерні. Пытанне пра паветы пскоўшчыны не знайшоў падтрымкі ў вышэйшых кругах СССР. У лістападзе 1926 г. Палітбюро ЦК ВКП(б), на аснове дадзеных камісіі, прыняло рашэнне пра далучэнне да БССР Гомельскага і Рэчыцкага паветаў. У выніку другога ўзбуйнення тэрыторыя БССР павялічылася на 25 тыс. км2, а насельніцтва - на 649 тыс. чалавек. Пасля двух узбуйненняў тэрыторыя БССР напачатку 1927 г. складала 125 950 км2 з насельніцтвам каля 5 млн. чалавек.

У 20-е гады ў Беларусі, як і ва ўсім СССР, склалася аднапартыйная сістэма. У сакавіку 1921 г. самаліквідаваўся Бунд. У снежні 1921 г. распалася Габрэйская камуністычная партыя. У лютым 1921 г. была разгромлена Беларуская партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў, 860 яе дзеячаў былі арыштаваны, пазней яны былі вызвалены і перапраўлены на тэрыторыю Заходняй Беларусі.

Ліквідацыя апазіцыйных сіл у БССР прыслабіла пазіцыі ўрада Беларускай Народнай Рэспублікі ў эміграцыі. У кастрычніку 1925 г. на II (Берлінскай) канферэнцыі Радая БНР абвясціла пра роспуск сваіх палітычных цэнтраў і спыненні барацьбы з Савецкай уладай. Канферэнцыя прызнала, што БССР кансалідавала беларускі народ, а Менск з'яўляецца цэнтрам нацыянальна -дзяржаўнага адраджэння Беларусі.

Сталінскае кіраўніцтва ўважліва сачыла за грамадска-палітычнымі працэсамі ў рэспубліцы і кантралявала іх, прызначаючы на кіраўнічую працу партыйныя, савецкія і гаспадарчыя кадры. Толькі ў 1921 г. з іншых рэспубалік у БССР было накіравана 928 чальцоў партыі, у 1922 г. - яшчэ 574 камуніста. З 1924 г. да паваеннага часу ўсіх першых сакратароў ЦК КП(б)Б і кіраўнікоў КДБ дасылалі з Масквы.

У другой палове 20-х гадоў, з мэтай уцягвання працаўнікоў у грамадска-палітычнае жыццё, пры Радах ствараліся сталыя камісіі: па сельскай гаспадарцы, добраўпарадкаванню, культурна-асветныя, фінансавыя і інш. Сталі арганізоўвацца дэпутацкія групы. У справе абароны інтарэсаў працаўнікоў усё больш прыкметную ролю пачалі гуляць прафзвязы. Праблемамі моладзі актыўна займаўся Камуністычны звяз моладзі (Камсамол). У грамадскае жыццё ўсё актыўней сталі ўключацца жанчыны. Зараджаліся шеўскіе арганізацыі, фізкультурныя аб'яднанні. Усё гэта сведчыла пра вызначаны дэмакратызм грамадска-палітычнага жыцця.