Рбір сұрақтың дұрыс жауабы 4 баллдық жұйемен бағаланады да ортақ бағасы есептелінеді
1 топ:
1. Буферлік жүйелер деген не? Буферлік жүйелер қалай жіктеледі?
2. Карбонат буферінің жалпы және белсенді қышқылдығы қалай өзгереді:
а) тұз қышқылының ерітіндісін қосқанда?
3. Қанның буферлік жүйелері. Биологиялық сұйықтықтардың қышқылдық – сілтілік тепе-теңдігі. Ақуыз буфері.
2 топ:
1. Электролититік диссоциация теориясы жәнеи и протолиттік теория көзқарасымен буферлік әрекет механизмі.
2.Карбонат буферінің жалпы және белсенді қышқылдығы қалай өзгереді:
а) калия гидроксидінің ерітіндісін қосқанда?
3. Буферлік жүйелердің негізгі теңдеулері. Буферлік жүйелердің рН мәндерін Гендерсона-Гессельбах теңдеулерімен есептеу.
3 топ:
1. Буферлік ерітінділердің сиымдылығы, оған әсер ететін факторлар
2. Карбонат буферінің жалпы және белсенді қышқылдығы қалай өзгереді:
а) су қосқанда?
3. Ағзадағы биологиялық процестерге рН әсері. Қанның қышқылдық – сілтілік күйі және қанның сілтілік қоры туралы түсінік. Ацидоз. Алкалоз.
Зертханалық жұмысқа әдістемелік нұсқау:
Тақырып: Буферлі ерітінділерді дайындау және олардың қасиеттерін зерттеу.
Тәжірибе №1: Буферлік қоспаны дайындау.
Жеті пробиркаға концентрациялары 0,1 моль/л СН3СООН және СН3СООNа ерітінділерінен буферлік қоспаларды дайындаңдар:
| пробирканың . № | V(СН3СООNа) мл | V(СН3СООН) мл | рН = 4,74 + lg VТҰЗ/ VКИШ |
| 9,5 | 0,5 | ||
| 9,8 | 0,2 |
Әрбір пробиркаға 2 тамшыдан метил қызыл индикаторын қосып араластырыңдар, түсін белділеңдер.
Ерітінділердің рН мәндерін формула бойынша есептеп, кестеге еңгізіндер. Буферлік қисықты сызындар, ол үшін абцисса осінде тұздың көлемін, ордината осінде рН мәнің белгілендер.
Тәжірибе №2: Буферлік ерітіндінің рН мәніне сұйылтудың әсері
Буферлік қисық бойынша рН мәні 4,74 10 мл ацетат буферін дайындандар, оның 2 мл-ін басқа пробиркаға пипеткамен тасымалдап, үстіне 6 мл су қосындар. Әрбір пробиркаға
2 тамшыдан метил қызыл индикаторын қосып, ерітінділердің түстерін салыстырындар, қорытынды жасандар.
Тәжірибе №3: Буферлік ерітіндінің рН мәніне қышқыл мен сілті қосудың әсері.
Үш пробиркаға 10 мл – ден рН мәні 4,74 ацетат буферін дайындандар, үстіне 5 тамшыдан концентрациялары 0,1 моль/л 1- ші пробиркаға тұз қышқылын, 2- ші пробиркаға натрий гидроксидін, 3- ші пробиркаға дистильденген су қосындар, әрбіреуіне 2 тамшадан метил қызыл тамызып, араластырындар. Ерітінділердің түстерін салыстырып, қорытынды жасандар.
1.Тақырып №5: «Химиялық байланыстың табиғаты. Биогенді s-, p-, d-элементтер. Олардың биологиялық ролі. Комплексті қосылыстар және олардың қасиеттері. Медико-биологиялық ролі.»
2. Мақсаты:Химиялық байланыстың табиғаты. Биогенді s-, p-, d-элементтер. Олардың биологиялық ролі. Комплексті қосылыстар және олардың қасиеттері. Медико-биологиялық ролі.
Маңыздылығы:Биогенді элементтерді, олардың жалпы қасиеттерін және ағзадағы ерекшеліктерін білу және қоршаған ортаның ағзаға әмерін болжау. Химиялық байланыстың табиғаты туралы қазіргі заманғы түсініктер ағзадағы биохимиялық реакцияларда заттардың қасиеттерін болжауға мүмкіндік береді. Комплексті қосылыстардың құрылысын және қасиеттерін білу металлоферменттердің, металлопротеиндердің және басқада құрамында металл ионы бар қосылыстардың қатысуымен жүретін матаболиттік реакцияларды оқытуға мүмкіндік береді.
3. Оқытудың міндеттері:
o Студент білу керек
o комплексті қосылыстардың құрылысын, тұрақсыздық константасын, тұрақтылық константасын. Гемоглобиннің, металлоферменттердің комплексті табиғатын.
o Химиялық байланыс түрлері мен түзілу механизмдерін, олардың қасиеттерін.
o Негізгі биогенді элементтердің құрылысын және ағзада таралуын.
o Студент істей білуі керек
o комплекстүзушінің координациялық санын, оның зарядын, комплексті ионның зарядын анықтауды.
o комплексті иондардың тұрақсыздық константасын және тұрақтылық константасын жазуды.
o комплексті қосылыстардың түзілу реакция теңдеулерін жазуды.
o Д.И.Менделеевтің преиодтық заңын және атомдарың құрылыс теориясын негізге алып, ағзадағы элементтердің және олардың қосылыстарының физико-химиялық қасиеттеріне болжау жасауды.
o Дағдыны игеру керек:
o биогенді элементтердің катиондары мен аниондарына сапалық реакция жүргізуді;
o комплексті қосылыстар комплексті иондарды түзіп диссоциацияланатынын дәлелдейтін реакцияларды жүргізуді.
4. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
1. Байланыс энергиясы. Химиялық байланыстардың типтері.
2. Коволентті қосылыстардың қасиеттері және түзілу механизмі: байланыстың полярлығы, поляризациясы, қанығуы, бағыттылығы, қысқалығы.
3. Биогендік элементтер, олардың табиғатта таралуы, ағзада болуы, ЭПЖ-дағы орны. Биогендік элементтердің қасиеттері
4. А. Вернердің координациялық теориясы, комплексті қосылыстардың (КҚ) құрылысы. Комплексті түзушілер, лигандалар, ішкі және сыртқы сфералар, координациялық сан (К.С.).
5. Металлферменттер және т.б. биокомплекстер, олардың биологиялық маңызы.
Кобальт, никель, хром, марганецтің комплексті қосылыстары, олардың биологиялық маңыздары.
5. Сабақ беру және оқыту әдістері№5 зертханалық-тәжірибелік сабақты TBL әдісімен жүргізу.
6. Әдебиет:
Негізгі
2. Болысбекова С. М. Химия биогенных элементов : учебное пособие - Семей, 2012. - 219 с. : ил
3. Патсаев Ә.Қ. Бейорганикалық және физколлоидтық химия : учебник / Ә. Қ. Патсаев, С. А. Шитыбаев, Қ. Н. Дәуренбеков. - Шымкент, 2011 - 392 с.
4. Сейтембетов Т.С. Химия : учебник / Т. С. Сейтембетов. - Алматы : ТОО"ЭВЕРО", 2010. - 284 с
5. Патсаев Ә.Қ. Бейорганикалық және физколлоидтық химияның тәжірибелік - зертханалық сабақтарына қолданба : учебник / Ә. Қ. Патсаев, С. А. Шитыбаев. - Шымкент, 2010 - 316 с.
Осымша
1. Физическая и коллоидная химия /Под ред.А.П.Беляева.- М.: ГЭОТАР МЕДиа, 2008
2. Молдакалыкова, Анар Жоямергенқызы. Аналитикалық химия пәнінің сапалық анализ бөлімі бойынша лабораториялық жұмыстар : учебное пособие / А. Ж. Молдакалыкова. - Алматы : ТОО"ЭВЕРО", 2008. - 192 с.
3. Пастаев Ә.Қ., Дауренбеков К.Н. Бейоорганикалық химия пәнінің лабор. сабақтарына арналған оқу-әдістемелік қолданба. Шымкент, 2004.
4. Есенгулова Ш.К. «Бейорганикалық,физикалық және коллоидтық химия», Семей 1999.
5. Глинка Н.Л. Задачи и упражнения по общей химии. 1983
Бақылау
№1. Қосылыстардағы комплексті бөлшектің зарядын, комплекс түзушінің тотығу дәрежесі мен координациялық санын көрсетіңдер: K[Ag(CN)2], K4[TiCl8], Fe4[Fe(CN)6]3, [Co(NH3)5NO2]Cl2, [PtCl2(NH3)4]SO4, [Ni(H2O)6]SO4
№2. Берілген комплексті иондардың тұрақсыздық константасын жазыңдар: [Fe(CN)6]3-, [Ag(NH3)2]+, [Hgl4]2-, [Zn(OH)4]2+, [Cu(H2O)4]2+.
№3. КҚ-дың атауларын беріндер: K3[Fe(CN)6], K[Al(OH)4(NH3)2], K[AlCl4(H2O)2],[Cr(H2O)(NH3)2I3], [Ni(CO)4], [CrCl2[(H2O)4]Cl, [Co(NH3)4]SO4, [Pt(NH3)2Cl4]
№4. Заттардың атауы бойынша КҚ-дың формулаларын құрастырыңдар:
а). гексааминикель (11) хлориді,
б). дибромтетрааминкобольт (111) нитраты,
в). натрий гексанитритокобальтаты
г). калий трибромтрихлораураты (111),
д). тетрааквамыс (11) сульфаты, пентакарбонилтемір
№5. Комплексті иондардың зарядын анықтап, сыртқы сфераға тиісті иондарын қойып, заттардың формулаларын толықтырыңдар: [Co(NH3)3(NO3)3]x, [Cr(CN)6]x, [Pt(NH3)3Cl3]x, [Ag(CN)2]x, [AuCl4]x, [Co(NH3)6]x, [Cr(CO)4]x.
№6. Тұздың [Ag(NH3)2]Cl ерітіндісіне KCNS ерітіндісін қосқанда комплексті тұз K[Ag(CNS)2] түзіледі. Реакцияның жүру себебін атаңдар, теңдеуін жазыңдар.
Ктұр. [Ag(NH3)2]+ = 10 -8, Ктұр. [Ag(CNS)2]= = 10-20.
Тестілік тапсырмалар: Химиялық байланыстың табиғаты. Биогенді s-, p-, d-элементтер. Олардың биологиялық ролі. Комплексті қосылыстар және олардың қасиеттері. Медико-биологиялық ролі.
1.Бiреуi сутек болып келетiн екi элементтен құралатын молекулалардың арасындағы химиялық байланыстың атауы:
1. донорлы-акцепторлық
2. иондық коваленттiк
3. полюссiз коваленттiк
4. полюстi коваленттiк
5 сутектiк коваленттiк
2. Байланыс сызығының бойымен электрондар бұлттарының қаптасуы арқылы түзiлген байланыстың атауы:
1. коваленттiк байланыс
2. иондық байланыст
3. сутектiк байланыс
4. сигма-байланыс
5. пи-байланыс
3. Метанның молекуласында көмiртектiң атомы:
1. sp1 - будандасқан күйде
2. sр2 - будандасқан күйде
3. sp3 - будандасқан күйде
4. s2p2 - будандасқан күйде
5. будандаспаған күйде
4. Химиялық байланыс түзуге өзiнiң бос электрон жубын беретiн атомның атауы:
1. тотықсыздандырғыш
2. актив орталық
3. негiз
4. донор
5. акцептор
5. Молекулаларының арасында сутектiк байланыс бар заттардың қатары:
1. H2 SO4 , HCl, NH3 , CaCl 2
2. KCl, NaOH, Ag2 O, CH4
3. HF, HBr, NH3 , H2 O
4. KOH, NaCl, HNO3
5. NH4 Cl, Ba (OH)2 , H2 S, HCl
6. Этиленнiң молекуласында көмiртектiң атомдары:
1. sp1 - будандасқан күйде
2. sр2 - будандасқан күйде
3. sp3 - будандасқан күйде
4. s2 p2 - будандасқан күйде
5. будандаспаған күйде
7. Коваленттiк байланыстың гетеролиттiк үзiлуi нәтижесiнде түзiледi
1. жүптаспаған электрондары бар бос радикалдар
2. катион мен анион
3. адсорбент пен адсорбтив
4. қышқылдық және негiздiк буферлер
5. химиялық элементтердiң атомдары
8. Биогендiк элементтердiң химиясын зерттейтiн ғылым бөлiмi:
1. бейорганикалық химия
2. физикалық химия
3. аналитикалық химия
4. геологиялық химия
5. биогеохимия
9. Биогеохимияның негiзiн қалаушы:
1. М.В.Ломоносов
2. Д.И.Менделеев
3. В.И.Вернадский
4. Ю.А.Овчинников
5. А.И.Бутлеров
10. Заттардың элементтік, иондық құрамын зерттейтiн химия ғылымының тарауы:
1. бейорганикалық химия
2. органикалық химия
3. физикалық химия
4. сандық анализ
5. сапалық анализ
11.Организмде биогендiк элементтердiң орналасуының атауы:
1. элементтердiң географиясы
2. элементтердiң тарихы
3. элементтердiң биологиясы
4. элементтердiң физиологиясы
5. элементтердiң топографиясы
12. Заттардың элементтік, иондық құрамын зерттейтiн химия ғылымының тарауы:
1. бейорганикалық химия
2. органикалық химия
3. физикалық химия
4. сандық анализ
5. сапалық анализ
13. Организмде биогендiк элементтердiң орналасуының атауы:
1. элементтердiң географиясы
2. элементтердiң тарихы
3. элементтердiң биологиясы
4. элементтердiң физиологиясы
5. элементтердiң топографиясы
14. Тұз қышқылы мен оның тұздары Рв2+ катионымен:
1. қайнатқанда еритiн ақ тұнба түзедi
2. қайнатқанда ерiмейтiн ақ тұнба түзедi
3. тұз қышқылының артық мөлшерiнде еритiн ақ тұнба түзедi
4. тұз қышқылының артық мөлшерiнде ерiмейтiн ақ тұнба түзедi
5. тұз қышқылының артық мөлшерiнде еритiн сары тұнба түзедi
15. Fe3+ иондарының топтық реактивi:
1. KOH немесе NaOH
2. NH4 OH
3. HCl
4. Н2 SO4
5. жоқ
16. Zn2+ , Al3+ катиондары кiретiн аналитикалық топ:
1. ерiгiш тобы
2. хлоридтер тобы
3. сульфаттар тобы
4. аммиакаттар тобы
5. амфолиттер тобы
17. NH4+ катионының топтық реактивi:
1. Н2 SO4
2. HCl
3. KOH
4. NH4 OH
5. жоқ
18. NH4+ катиондардың арнаулы реакциясын жүргiзу үшiн алынатын реактив:
1. NH4 OH
2. H2 SO4
3. HCl
4. K2 CrO4
5. NaOH немесе КОН, қыздырғанда
19. Меншiктi аналитикалық реакциялар дегенiмiз:
1. берлiген температурада жүретiн реакциялар
2. берiлген ионмен жүретiн барлық аналитикалық реакциялар
3. стандарт жағдайда жүретiн реакциялар
4. аналитикалық топтағы барлық иондармен жүретiн арнайы реакциялар
5. периодтық жүйенiң тобындағы кезкелген элементпен жүретiн тән реакциялар
20. Арнаулы реакцияда Fe3+ иондар мен K4 [Fe(CN)4 ] түзетiн тұнбаның құрамы:
1. FeCl3
2. Fe3 [ Fe (CN)6 ]2
3. Fe4 [Fe (CN)6 ]3
4. K3 [Fe (CN)6 ]
5. K4 [Fe (CN)6 ]
21. Аниондық комплесті қосылыстар қатары:
1. K [ Al(OH)4], [Pt (NH3)6] Cl4
2. Na2 [Zn(OH)4], K3[ Fe(CN)6]
3. K3[ Fe(CN)6], [Ni(CO)4]
4. [Cr(NH3)5 Cl] SO4, [Cu (NH3)4 ] SO4
5. [Cu (NH3)4 ] SO4, [Fe(CO)5]
22. Ерітінділерде, балқымаларда өзбетімен бола алатын күрделі бөлшектері бар қосылыстардың атауы:
1. буферлік
2. үлкен молекулалы
3. комплексті
4. индикаторлар
5. катализаторлар
23. Қосылыста орталық орын алып тұрған атомның немесе ионның атауы:
1. лиганд
2. координациалық сан
3. комплекс түзіуші
4. сыртқы координациалық сфера
5. гель
24. Суда еріткенде комплексті қосылыстар күшті электролиттер / α= 100 %/ сияқты:
1. сыртқы және ішкі сфераға ыдырайды
2. комплекс түзуші мен лигандтарға ыдыйрады
3. сыртқы сфера, комплекс түзушіге және аддентерге ыдырайды
4. ішкі сфералар лигандтарды бөліп шығарады
5. комплекс түзушіні бөліп шығарады
25. Комплесті қосылыстарда болмайтын изомерия:
1. сольваттық /гидраттық/
2. ионизациялық
3. геометриялық
4. координациалық
5. дұрыс жауабы жоқ
26. Орталық атомның комплекс түзушілік қабілетін сипаттайды:
1. лигандтың дентаңттылығы
2. комплесті ионың тұрақтылық константасы
3. координациалық сан
4. комплексті ионның заряды
5. сыртқы сфераның заряды
27. Комплексті қосылыста комплекст түзушіні қоршап тұрған бөлшектердің /иондардың молекулалардың / атауы:
1. сыртқы сфера 2. лигандтар /аддентер/ 3. тұрақтылық константасы
4. комплекс түзуші 5. ішкі сфера
28. Комплексонометрия қолданылмайды:
1. судың кермектілігін анықтағанда
2. адам организмдегі микроэлементтерді анықтағанда
3. дәрілік заттардағы металл иондарын анықтағанда
4. асқазан сөлінің жалпы қышқылдығын анықтағанда
5. әр түрлі сұйықтықтағы микроэлементерді анықтағанда
29. Ерітіндідегі комплекс тұрақты, егерде оның тұрақсыздық константасының мәні:
1. 1,3* 10-3 болса 2. 6,8* 10-8 болса 3. 1* 10-13 болса
4. 1* 10-21 болса 5. 5,4* 10-10 болса
30. Комплексті қосылыстың тұрақсыздық константасы көрсетіп тұрады:
комплекс түзушінің координациалық санын
комплексті ионның зарядың
комплекстің тұрақтылығын
сыртқы сфераның зарядын
комплес түзушінің зарядың
TBL жүргізуге уақытты бөлу:
| № | Жұмыстың түрі | Уақыт, мин. | Бағалау түрі | Бағалау критерийі |
| Ұйымдастыру бөлімі | Төртбалдық жүйенің бағалау жүйесіне сәйкес. | |||
| Жеке тестілеу | 10 % | |||
| Нұсқау бойынша шағын топпен жұмыс | 10% | |||
| Нәтижелерді талдау | ||||
| Есчептер мен жаттығуларды орындау | 20% | |||
| СӨЖ қорғау | СӨЖ бағалау шкаласына сәйкес | |||
| Үзіліс | ||||
| Тәжірибелік дағдыларды тапсыру: зертханалық жұмысты орындау, эксперимент нәтижелерін талдау, қорытынды жасау | 40% | 1. Зертханалық жұмысты орындауға дайындағы (1 балл); 2. Зертханалық жұмысты орындау дұрыстығы, қауіпсіздік ережесін сақтау (1 балл); 3. Жүргізілген химиялық реакцияның теңдеуін құру, жазуды (1 балл); 4. Талдау және қорытынды жасау іскерлігі (1 балл). | ||
| Іскерлік ойын | 10% | |||
| Қорытынды жеке тестілеу | 10% | Төртбалдық жүйенің бағалау жүйесіне сәйкес. | ||
| Қорытынды жүргізу | Қорытынды баға | |||
| Кері байланыс | ||||
| Барлығы |