Мультипликатор жєне акселератор єсері

Мультипликатор – кµбейткіш, ал акселератор б±л дайын µнім с±ранысыныњ µсуіне деген интенсивті µсушілік коэффиценті. «Мультипликатор» ±ѓымын аѓылшын экономисті Кан 1931 ж. ендірген, кейінірек Дж.М.Кейнс µзініњ «Ж±мыспен ќамту, µсім жєне аќшаныњ жалпы теориясы» (1936 ж.) кітабында дамытты. Б±л ±ѓымды Р.Харрод, А.Халли, Д.Хинс, П.Самуэльсон, Н.Колдар жєне т.б. µз ењбектерінде ќарастырѓан. Мультипликатор ќолда бар к‰рделі ќаржыныњ µсуі кезіндегі ±лттыќ табыстыњ ќанша есеге µсетіндігін кµрсетеді. Мысалы, жања жолды салуѓа к‰рделі ќаржы 5 млн. доллар керек дейік жєне орташа табыс жылына 1000 млн. доллар болатын. Алѓашќы кезде 1000 адамды ж±мысќа тартады. Біраќ жолды салуѓа белгілі кµлемде ірі жабдыќтар мен материалдар ќажет жєне оларды µндіруге ж±мыс атќаратын 1200 адам керек (сол б±рынѓы жылдыќ табыс бойынша) болды. Ж±мысты атќаратындардыњ µсуі т±тыну заттарына с±ранысты µсіре т‰седі. Сµйтіп келесі кезекте олардыњ µндірісініњ ±лѓаюына алып келеді жєне 800 адамды ќосымша ж±мысќа тартады.

Демек, инвестициямен тікелей байланысты 1000 ж±мысшыны жалдау нєтижесінде, ж±мысты атќарушылардыњ т‰пкі жиынтыѓын 3000 адам жалпы 15 млн. доллар табысын ќ±райды немесе алѓашќыдан 3 есе кµп деген сµз. Б±л жаѓдайда мультипликатор 3-ке тењ. Мультипликатор инвестиция көлемі өскендегі ЖҰӨ мөлшерінің көбеюін көрсететін сандық коэффициент.

Ж¦¤ (Ұлттық табыс) өсімі

Мультипликатор МР= ;

Инвестиция өсімі

DЖ¦Ө = МР * DІ

Мультипликатор тұтынуға шекті бейімділікке (MPC) тікелей тәуелділікте және қор жинауға шекті бейімділікке (MPS) кері тәуелділікте болғандықтан

1 1

MP= ---------------- = -------------;

MPC MPS

Инвестиция мен табыс өзгерістері арасындағы тәуелділікті келесі шартты мысалда көруге болады. Айталық, инвестиция өсімі 50 млн. долларды құрасын. Бұл жағдайда табыс та ұлғаяды. Табыс алушылар оны тұтынуға шекті бейімділікке сәйкес жұмсайтын болады. Айталық, табыс өсімінің 80%-і немесе 40 млн. доллар (50*0,8) тұтыну тауарлары мен қызметтеріне жұмсалынатын болады, нәтижесінде тұтыну игіліктерін өндіретін салаларда табыс ұлғаяды. Бұл табысты алушылар өз кезегінде өздерінің тұтынуға бейімділіктеріне сәйкес 80%-ін немесе 32 млн. долларды (40*0,8) тұтынуға жұмсайды. Бұл сома тауарлар мен қызметтерді сатушының табысын құрай отырып, тағы да 80% немесе 25,6 млн. доллар (32*0,8) тұтынуға жұмсалады. Нәтижесінде табыстың жалпы өсімі 250 млн. долларға жақындайды. Сонда:

1 1

MP= --------- = ------------- = 5;

MPC 1-0,8

Демек, табыс өсімі DY (ЖҰӨ, ҰТ) = DI* MP =50*5 = 250 млн. доллар

Сондыќтан:

1. Ќаншаѓа халыќтыњ ќосымша т±тынуѓа кеткен шыѓындары кµп болса, мультипликатор мµлшері кµп болады. Инвестиция µсімшілігіне берілген кµлемінде Ж¦¤ µсімшілігі болады.

2. Ќаншаѓа халыќтыњ ќосымша жинаќтауы көп болса, мультипликатор мµлшері тµмен болады, инвестиция µсімшілігі берілген кµлемінде Ж¦¤ µсімшілігі болады. Акселератордыњ іс-єрекеті мультипликаторѓа байланысты: мультипликатор инвестицияныњ кµбеюімен ±лттыќ табыстыњ µсуін (оныњ µсуі еселенеді) ќарастырады; акселератор өнім (табыс, сұраныс) өсімінің тек ғана тәуелді инвестицияларға, яғни тұтыну шығындары деңгейінің ұлғаюы нәтижесінде пайда болған жаңа капиталға қатынасын көрсетеді. Акселерация принципі тұтыну шығындарының ұлғаюы немесе азаюы капиталдың қорлануында өзгеріс туғызатындығынан тұрады. Акселерация принципін алѓаш рет 1913 ж. Француз экономисті А.Афтольон (1874-1956 ж.ж.) жєне 1919 ж. Американ экономисті Дж.М.Кейнс ±сынѓан. Кейінірек ол Р.Харрод, Дж.Хикс, П.Самуэльсон ењбектерінде одан єрі дами т‰сті. Акселератор ол осы жылѓы инвестиция µсімшілігініњ µткен жылдары ±лттыќ табыстыњ µсімшілігіне сандыќ ќатынасы.

Аѓымдаѓы жылѓы инвестиция өсіиі

Акселератор = ;