Азақстан Республикасын дамыту жолындағы бағдарламалар
Еліміздің экономикасын дамыту жолында «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ бойынша іске асырылып жатқан бағдарламаларды қарастыра кетсек:
1. Қаражатты шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерін кейіннен кредиттеу үшін екінші деңгейлі банктерге келісіп орналастыру бағдарламасы.
Бағдарлама Қордың қаржы ресурстарын (қорландыру) кейіннен ШОК субъектілеріне кредит ретінде берілетін қаражатты белгілі бір шарттармен (мақсатты және шектеуші) екінші деңгейдегі банктерге ұсынуы арқылы жүзеге асырылады. Әріптес-банктермен жұмыс істеудің негізгі қағидаттарының бірі Қордың олардың ішкі рәсімдеріне және кредит үдерісіне араласпау саясаты, сонымен қатар олардың қабылданған шешімдерінің тәуекелдігіне толық жауапкершілігі болып табылады.
2. «ДАМУ» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ қаражатын кейіннен микрокредиттік ұйымдарға несие беру үшін екінші деңгейлі банктерге келісіп орналастыру бағдарламасы.
Бағдарлама Қор әзірлеп, бекіткен ҚР микрокредиттік ұйымдарды (одан әрі – МКҰ) 2008-2012 жылдарға дамыту жөніндегі шаралар бағдарламасына сәйкес іске асырылады. Бағдарламаның мақсаты елдің кредит жүйесінің үшінші деңгейі ретінде микрокредит секторының сапалы дамуына МКҰ ресурстық қолдау көрсету арқылы жәрдемдесу болып табылады.
Тіркелген және өз қызметін ҚР заңына сәйкес жүзеге асырып отырған МКҰ Бағдарлама аясында екінші деңгейдегі банктер арқылы қаржыландырылады.
Бағдарлама қаражатының жалпы сомасы 1 800 млн. теңгені құрайды.
3. «Даму - Көмек» бағдарламасы.
«Даму-Көмек» Бағдарламасы мүмкіндігі шектеулі кәсіпкерлер мен тұрғындарға олардың проблемалары мен оларға қажетті ресурстар (қаржылай көмек, мүлік, консультациялық қолдау, өзге қызметтер) туралы ақпарат дәрежесін арттыру жолымен қолдау көрсетуге мақсатталған.
Арақашықтықтан оқыту өз бизнесін ашу және оны әртүрлі бағытта дамыту бойынша «Бизнес-Кеңесші» Бағдарламасы шеңберінде арнайы әзірленген оқу курстарын Қордың корпоративтік сайтына орналастыру арқылы іске асырылатын болады. Одан бөлек , мүгедек- кәсіпкерлер «Бизнес-Кеңесші» Бағдарламасы шеңберінде кәсіпкерлік негіздер бойынша экспресс-курсын тыңдаушылар қатарына қосылады.
«Даму» Қоры қаржыландырмайды, алайда мүмкіндігі шектеулі кәсіпкерлер және әлеуетті демеушілер мен кредиторлар арасында байланыстырушы буын болып әрекет етеді.
4. Қаражатты кейіннен әйелдер кәсіпкерлігіне микрокредит беру үшін екінші деңгейлі банктерге келісіп орналастыру бағдарламасы.
Бағдарлама Қазақстан Республикасы Президентінің 05.03.2009 ж. Қазақстан әйелдерінің V Форумында берген тапсырмасына сәйкес іске асырылады. Бағдарламаның мақсаты кәсіпкер әйелдердің экономикалық белсенділігін жұмыс істеп жүрген және кәсібін жаңадан бастайтын әйелдер кәсіпкерлігі субъектілерінің жобаларына жеңілдікпен кредит беру арқылы ынталандыру болып табылады.
Тіркелген және өз қызметін ҚР заңына сәйкес жүзеге асырып жүрген жеке кәсіпкер әйелдер бағдарлама аясында екінші деңгейдегі банктер арқылы қаржыландырылады.
5. «Даму - Өндіріс» өңдеуші өнеркәсіп саласындағы жеке кәсіпкерлік субъектілерін қолдау бағдарламасы.
Бағдарлама Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 25 қарашадағы № 1085 қаулысына сәйкес жүзеге асырылады, Қор Бағдарламаны іске асыру операторы болып табылады.
Бағдарлама шеңберінде «Стрессті активтер қоры» АҚ 20 млрд. тенге соманы кейіннен өңдеуші өнеркәсіп саласындағы жеке кәсіпкерлік субъектілерін (одан әрі – ЖКС)қаржыландыруға/қайтақаржыландыруға екінші деңгейдегі банктерге депозитке орналастырады. Әріптес банктер қаржыландыруға 70:30 арасалмақта (70 % - «Стрессті активтер қоры» АҚ қаражаты, 30 % - Әріптес банктер қаражаты ) өз қаражатымен қатысады.
6. Өңдеуші өнеркәсіп саласындағы шағын және орта кәсіпкерлік субъектілердің лизингілік мәмілелерін екінші деңгейдегі банктер және Лизингтік компаниялар арқылы қаржыландыру бағдарламасы.
Бағдарлама ҚР Үкіметінің 09.10.2009 ж. №1553 қаулысына сәйкес іске асырылады, «Стрестік активтер қоры» АҚ Бағдарламаның іске асырылуына Қорға 2,0 млрд. теңге сомасында кредит қаражатын бөлді. Қор Бағдарламаны іске асыру жөніндегі операторы болып табылады.
Өңдеуші өнеркәсіп саласында жұмыс істеп жүрген шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің лизингтік мәмілелері Бағдарлама аясында екінші деңгейдегі банктер және Лизингтік компаниялар арқылы қаржыландырылады. Бағдарламаға келесі лизингтік компаниялар қатысады:
1. «СК Лизинг СК» АҚ;
2. «Leasing group» АҚ;
3. «Темiрлизинг» АҚ;
4. «Еуразиялық лизинг» АҚ;
5. «Цесна Банк» АҚ
7. ШОКС аймақтық қаржыландыру бағдарламасы.
Бағдарлама аймақтардағы шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерін (одан әрі- ШОКС) олардың аймақ үшін басымдықты салалардағы немесе жекелеген аймақтық бірліктердегі жобаларын қаржыландыру жолымен дамыту мақсатында әзірленді.
ҚР қолданыстағы заңнамасына сәйкес осындай болып табылатын ШОКС жобалары Бағдарлама аясында екінші деңгейдегі банктер арқылы қаржыландырылады.
8. Шағын қалаларындағы Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілердің жобаларын қаржыландыру бағдарламасы.
Бағдарлама Қазақстан Республикасындағы шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерін (одан әрі — ШОКС) қаржылай қолдау жөніндегі мемлекет саясатын іске асыру құралдарының бірі болып табылады. Бағдарлама Қазақстан Республикасының Шағын қалаларындағы шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерін дамытуға жәрдемдесу мақсатында әзірленген. Бағдарлама Қордың қаражатты Соңғы қарыз алушылардың жобаларын/ лизингтік мәмілелерін кейіннен кредиттеу үшін белгілі (мақсатты және шектеулі) шарттармен Әріптес банктерге/Лизингтік компанияларға орналастыру жолымен іске асырылады.
9. Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің лизингтік мәмілелерін қаржыландыру бағдарламасы.
Бағдарлама ШОК субъектілерінің экономикалық белсенділігін қаржы лизингін ШОК субъектілерінің лизингілік мәмілелерін кейіннен жеңілдетілген талаптармен жүзеге асыру үшін қаржы құралы ретінде қолдану жолымен ынталандыру мақсатында әзірленді. Бағдарлама Қордың меншікті қаражаты есебінен іске асырылады.
Бағдарлама лизингілік компаниялар мен екінші деңгейдегі банктер арқылы іске асырылады. Бағдарлама қаражатының жалпы сомасы 4,0 млрд. теңгені құрайды.
10. Моноқалаларды дамытудың 2012-2020 жылдардағы арналған бағдарламасы.
Ø Моноқалаларды тұрақты жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың өндірістік сыйымдылығына байланысты оңтайландыру.
Ø Моноқалалар халқының жұмыспен қамтылуының оңтайлы құрылымын қамтамасыз ету үшін экономиканы әртараптандыру әрі шағын және орта бизнесті дамыту.
Ø Моноқалалардың еңбек ресурстарының ұтқырлығын арттыру, жоғары әлеуметтік-экономикалық даму әлеуеті бар елді мекендерге және экономикалық өсу орталықтарына өз еркімен көшуді ынталандыру.
Ø Моноқалалардың әлеуметтік және инженерлік инфрақұрылымын халықтың оңтайлы санына сәйкес дамыту.
11. «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы. «Бизнестің жол картасы – 2020» бағдарламасы ( одан әрі - Бағдарлама ) Қазақстан Республикасы Президентінің « Жаңа онжылдық – Жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері » атты Қазақстан халқына Жолдауын және Қазақстанның 2020 жылға дейінгі стартегиялық даму жоспарын іске асыру үшін әзірленген . Бағдарлама 2014 жылға дейінгі Мемлекеттік үдемелі индустриалды-инновациялық дамыту бағдарламасын іске асыру механизмдерінің бірі болып табылады.
Бағдарламаның мақсаты экономиканың шикізаттық емес секторларындағы өңірлік кәсіпкерліктің тұрақты және теңгерімді өсуін қамтамасыз ету, сонымен қатар бар жұмыс орындарын сақтау және тұрақты жұмыс істейтін жаңа жұмыс орындарын құру болып табылады.
Сонымен бірге «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» Акционерлік қоғамының 2018-2023 жылдарға арналған дамы стратегиясы құрылған. Оны өндірістік іс- тәжірибенің соңғы қосымша бетінен көре аласыздар (Қосымша1).
Қорытынды
«Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ- да өткен диплом алды іс- тәжірибемді аяқтай келе мынандай қорытындыға келдім. Еліміздің экономикасын дамыту жолында президентіміздің арқасында пайда болған бұл жоба өте маңызды орынды иеленіп отыр. Берілген бағдарламалар аясында еліміздің азаматы тек өзінің ісін бастап қана қоймай, сонымен қатар халықтың жағдайын жақсартуға да мүмкіндік береді. Жаңа кәсіпорын ашылған сайын, халыққа жаңа жұмыс орны пайда болады. Халықтың экономикалық тұрмыс жағдайы дамиды.
Тәжірибеден өткен уақытымның арасында көп затты үйреніп, өзіме жаңа бағдарламалар мен мақсаттар аштым. Бірінші күннен бастап қор қызметкерлерімен танысып, олардың жұмысын бақыладым. Бір бөлімде жаңа жоба ашылып келісім шарттар толтырылып жатса, енді екінші бөлімде жаңа өзінің инновациялық жоспарымен келіп болашақ кәсіпкерлер кеңес алып жатты. Қордың көптеген екінші деңгейлі банктермен бірігіп жұмыс жасауын, мәлімет мен құжаттар алмасуын көрдім. Болашақ кәсіпкерге өзіне ыңғайлы екінші деңгейлі банкпен жұмыс істеуге мүмкіншілік берілген. Әрбір екінші деңгейлі банк өзінде қарастырылып бекітілген шарттармен жұмыс жасайды. Болашақ кәсіпкерлер үшін бұл үлкен мүмкіндік пен көмек. Бастапқы белгіленген капитал, берілетін ақша сомасы, оның пайыздық мөлшері мен өтеу мерзімі де қарастырылған. Болашақ кәсіпкер өзіне ыңғайлы бағдарлама бойынша жұмыс істейді. Белгілі мерзімде конференциялар ұйымдастырылып, бизнес ашу жолдарын, оны қалай дұрыс басқару керек екендігін түсіндіретін кеңестер жүргізіледі.
Бухгалтерлік бөлімнен де тыс қалмадық. Бухгалтерлік баланстың жүргізілуін көрдік. Бас бухгалтер мен қор басшысының рұқсатынсыз ешбір құжат толтырылып мөр қойылмайды. Міндетті түрде күнделікті жасалған операциялар бухгалтерлік баланста тіркеліп отырады. Жылына бір рет бухгалтер түгендеу жұмыстарын өткізіп инвентаризация жасайды. Қорда әрбір қызметкердің жұмысы маңызды болғанымен, бухгалтер жұмысы өте жоғары жауапкершілікті талап етеді.
«Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ арқасында көптеген жұмыс орындары ашылып, елімізде жұмыссыздық азаяды. Ал біздей шикізатқа бай ел үшін өнім өңдеу өндірісін дамыту аса маңызды. Сондықтан еліміздің экономикасы үшін шикізат өнімін емес, ал өңделген өнімді сыртқы нарыққа экспорттау тиімді болмақ.
Халқымыз осы бағдарлама шеңберіне белсенді ат салысуда. Оған қордың қаржылық жағдайы мен еліміздің экономикалық жағдайы себепкер бола алады.
Қазақстан Республикасының экономикасын дамыту біздің қолымызда. Сондықтанда осындай ел басшымыздың қолдауымен жасалып отырған бағдарламалардың болашақ кәсіпкерінің бірі біз болуға ұмтылайық.
| Қосымша №1 | ||||
| № | Көрсеткіш | 2014ж. | 2018ж. | 2023г. |
| «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ біріктірілген тиімді даму институтын құру | ||||
| Қызметтің операциялық және қаржылық нәтижелерінің залалсыз деңгейін қамтамасыз ету | ||||
| ROA, активтердің пайдалылығы, % | 1,09 | 1,1 | 1,2 | |
| ROE, капиталдың пайдалылығы, % | 2,07 | 2,07 | 2,5 | |
| Қызметтің пайдалылығы, % | 19,5 | 19,7 | 20,5 | |
| ЖАТ орташа сараланған табыстылығы, % | 6,0 | 6,0 | 6,0 | |
| Еңбек өнімділігі, мың теңге | 37 592 | 59 523 | 63 690 | |
| NI margin, % | 17,3 | 17,8 | 18,5 | |
| Несие қоржынының сапасы (несие қоржынына мәжбүрлі шығын деңгейі), % | 5,2 | 5,2 | 5,2 | |
| Қордың сатып алуларындағы жергілікті мазмұн үлесі : | ||||
| 8.1 | Тауарлар, % | |||
| 8.2 | Жұмыстар мен қызметтер, % | |||
| Қаржы ресурстарын басқару тиімділігін арттыру | ||||
| Қарыз / Капитал, % | 0,8 | 3,5 | -* | |
| Несиелік рейтинг | ВВВ+ | егемендіктен төмен емес | егемендіктен төмен емес | |
| Қызметтің айқындылығын және халықтың сенім білдіру деңгейін арттыру | ||||
| Көмек көрсетілген ШОБ субъектілерінің нарықтағы ШОБ белсенді субъектілерінің жалпы санына үлесі , % | 4,6 | 8,6 | 11,2 | |
| Қордың халық арасындағы танымалдылық дәрежесі, % | 85% | 85% аз емес | 85% аз емес | |
| № | Көрсеткіш | 2014ж. | 2018ж. | 2023ж. |
| 1 стратегиялық бағыт. ШОБ субъектілеріне қаржылық қолдау көрсетуді қамтамасыз ету | ||||
| ШОБ қаржылық көрсету көлемін арттыру | ||||
| ЖІӨ активтердің көлемі, % | 0,57 | 0,63 | 0,74 | |
| Несие қоржыны, млрд. теңге | ||||
| Жалпы активтерден несие қоржынының үлесі, % | ||||
| Қаржылық бағдарламалар бойынша кәсіпкерлікті дамытуға бағытталған қаражаттардың көлемі, млрд. теңге | ||||
| Жеке қаржы институттарымен бірлесіп ШОБ қаржыландыру/ортақ қаржыландыру және ынтымақтастық бағыттарын кеңейту | ||||
| Шартты орналастыру бағдарламасы бойынша берілген несиелер бойынша ЕДБ тарапынан ШОБ субъектілерін ортақ қаржыландыру мультипликаторы | - | 1:1 | 1:2 | |
| ШОБ қаржыландыру көлемін арттыру үшін ішкі және сыртқы нарықтарда қосымша қорландыруды тарту | ||||
| ШОБ субъектілерін қаржыландыруға бюджеттен тыс көздерден тартылған қаражаттар үлесі, % | ||||
| 2 стратегиялық бағыт. ШОБ субъектілерінің құзырын дамыту | ||||
| Кәсіпкерлерге арналған консалтингтік қыземттердің инфрақұрылымын дамыту | ||||
| КҚО клиенттерінің саны, адам | 33 280 | 106 860 | 188 370 | |
| Кәсіпкерлерлі оқыту және құзырын көтеру | ||||
| Оқыту бойынша бағдарламаларға қатысушылардың саны , адам | 22 500 | 24 000 | 25 500 | |
| Бизнестерін ашқан оқыту бағдарламаларының қатысушыларының үлесі, % | ||||
| Кәсіпкерлердің өткізілген оқытумен қанағаттану дәрежесі, % | 80 аз емес | 80 аз емес | 85 аз емес | |
| ШОБ үшін бірыңғай ақпараттық алаңшаны ендіру және қашықтық консалтингті дамыту | ||||
| Қашықтан қызмет көрсетуді алған Қордың клиенттерінің саны | 36 500 | 73 000 | 146 000 |