Көңіл – күйді басқару 40 билетте

3.Психодиагностика психологияның қандай әдістеріне сүйенеді?Сонымен қатар психодиагностика психологиялық əдіс-тəсілдердіңбелгілі бір талаптарға сай қолданылуын қадағалайтын ғылыми сала.Психологиялық сөздіктерде психодиагностика ұғымы адамныңдаралық-психологиялық ерекшеліктерін анықтайтын, өлшейтін əдістүрінде жəне психология ғылымының саласы ретінде сипатталады.

К. М. Гурьевич психодиагностиканы психологиялық экспериментпен бақылаудың бір түрі ретінде қарастырады, С. Л. Рубинштейнпсихологияны топтағы адамдардың деңгейіне қарай бөлу керек

деп түсіндіреді. В. А. Дюк диагностиканың негізін жеке адамныңқасиеттерін сандық бағалауда, яғни статистикалық заңдылықтардыанықтау өлшемдерімен сипаттауды ұсынды. Сонымен қатар, пси-ходиагностика жеке адам қасиеттерін зерттеу барысын бағалауғада бағытталады. Мұнда ол эксперименттің ерекше бір түрі ретіндеқолданылады жəне диагностикалық əдістер мен тəсілдердің

жиынтығы ретінде түсіндіріледі. Көрнекті психолог Р. С. Немов пси-ходиагностиканы оқыту пəні ретінде зерттеліп отырған обьектіні

психологиялық өлшемдермен бағалау құралы деп қарастырды. Алкейбір ғалымдар (А. А. Бодалев, В. А. Столин, Й. Шванцар) психодиагностиканы психология ғылымының практикалық өрісі ментеориялық негізінің шыңы ретінде қарастырады. Сонымен, жеке адамның қасиеттерін тəжірибе барысында зерттеу ережелеріне негізделген психодиагностикалық қызмет психолог

əрекетіндегі кəсіби нормалардың жиынтығы жəне соның барысындаанықталған адами қасиеттердің сапалы да, шынайы өлшемі болыптабылады. Осы өлшемнің көмегімен жеке адамның сапалы стимулғадеген реакциясы, дағдысы, икемділігі, мотивациясы анықталады. Жоғары дəрежелі психолог кеңесші болу үшін психодиагностиканың тəжірибелік жəне теориялық саласын жеткілікті білушарт. Бұл деңгейде психолог практикалық психодиагностиканытүзету-дамыту, кеңес беру барысында жəне қолданбалы психология, педагогика салаларында кеңінен қолданады. Адамдардың психологиялық қасиеттерін бағалау жүйесінің тарихы мен оларды қолдану сонау ерте заманнан психодиагностикапсихологияның барлық саласы, соның ішінде, еңбек психологиясы, инженерлік психология, медициналық психология, патопсихологиясалаларында кеңінен қолданылады. Нақты айтқанда, тəжірибиелікпсихология мен психодиагностика мамандардың негізгі қызметіндеəлеуметтік зерттеу əдістері ретінде қарастырылады. Бұл қалыптасқандəстүр ретінде, яғни əлеуметтік қызмет саласында белсендіəлеуметтік психологиялық зерттеу түрінде қолданады. Əлеуметтік психологиялық зерттеулерде психодиагностика кейбір өлшемдердіңсандық жəне сапалық көрсеткіштерін беретінмəлімет ретінде кеңпайдаланылады. Бұл мəлімет психодиагностиканы теориялық жəнеқолданбалы психологиялық ғылым саласы ретінде айқындай түседі.

Билет

3.Минисотты көпфакторлы тұлғалық сұрақнама (ММРІ).)

Мини – Мульт сұраулығы ММРІ-дің қысқартылған варианты. Ол 71 сұрақтан , 11 шкаладан (оның ішінде 3 – бағалық ) ( Адаптация Ф. Б.Березина және М.П.Мирошникова )

Бірінші 3 бағалау шкаласы зерттелетін адамның шындығын өлшейді. Қалған 8-і негізгі деп саналып тұлғаның қасиеттерін бағалайды. Бірінші шкала астено-невротикалық типті зерттелетіннің тұлғалық қасиеттерін өлшейді. Екінші шкала зерттелетіннің социопатикалық вариантты тұлғалық деңгейге басымдылығын көрсетеді. Бесінші шкала бұл вариантта қолданылмайды 4-тен кейін бірден 6-шы қолданылады. 6-шы шкала зерттелетіннің өкпелегіштігін сипаттайды. 7-ші шкала күдікті типті тұлғаны зерттеуге қолданылады. 8-ші шкала эмоциональдық алшақтықтың дәрежесін өлшейді. 9-шы шкала тұлғаның гипертимдік түріне жақындығын көрсетеді,белсенділікті өлшейді. Сұраулықты өткізу уақыты шектелмеген. Сұраулыққа арнайы бланк беріледі, оның бір жағында зерттелетіннің жауаптары жазылады. Егер зерттелетін адам тұжырымдаманы мақұлдаса , онда + қойылады , мақұлдамаса – қойылады. Бланктың арғы жағында экспериментатор коррекция шкаласын есепке алып зерттелетіннің тұлғасының профилін құрайды. Бланкта бұл өлшеулер таблицада берілген. Д шкаласының өлшеулері № 1,4,7,8,9 негізгі шкалаларға қосылады. Мысалы , егер Д шкаласы бойынша 9 ұпай жиналса , онда №1 шкаласының өлшеулеріне , таблицаға қарап 5 ұпай қосады, №4 ке -4 ұпай, №7 мен 8-ге – 9 ұпайдан , №9 – 2 ұпай қосады.

Шкалалардың сипаттамасы : 1. Өтірік шкаласы (L) зерттелетіннің шындығын анықтайды. 2. Шын шкаласы (F) өтірік жауаптарды анықтайды. 3. Kоррекция шкаласы (К) . Бұл шкала бойынша жоғары көрсеткіштері әрекетті санасыз бақылау туралы айтады.Бұл əдістеме психологиялық дефектісі бар адамдарға, көбінесе, практика жүзінде клиникалық диагностикада сəтті пайдаланады, яғни ме-

дицина тілімен айтқанда дұрыс қоғамдық ортаға бейімделу деңгейінанықтайды.MMPIпрофилінде базистік шкалалардың сандық көрсеткішініңара- қатынасы графиктік түрде бейнеленеді, олардың əрқайсысы солнемесе басқа жеке адамдық тенденциялардың көріну дəрежесіменанықталады. Егер осы тенденцияларды қысқаша атап көрсететінболсақ, əрбір шкалаларға төмендегідей сипаттама береміз.1-шкала. Жоғары қысымшылдық көрсеткіш, жоғары дəрежедебақылау жеке адамның тұрақты қасиетінің сапасы ретінде, дизадап-тация кезінде өз ағзасының дұрыс қалыптасуының ауытқушылығына

көп зейін аударатындығын білідіреді. Төмен көрсеткіштер – бұлқарама-қарсы мағынаны білдіреді, яғни жоғарыда көрсетілген жекеадамның ерекшеліктері мен жағдайының болмауын айқындайды.

3 - шкала - эмоциональды лабилділік - оның көрсеткішінің нормадан шығып көтерілуі ортадағы əсерлерге жоғары сезімталдықтыжəне эмоциональды жағдайының тұрақсыздығын бейнелейді.

Жоғары болған кезде истероидтық, яғни мазасыздық күйі жоғарыкөрінеді.2 - шкала - пессимистік шкаласы, бұл сапа қанағаттанбаушылық,уайымдауға бейімділікті көрсетеді. Бұл адамның депрессиялықжағдайда екендігін білдіреді.4 - шкала - импульсивтік шкаласы. Жоғары болуы астеникалықтипін бейнелейді. Жоғары импульсивті психопатиялық мінез-

құлықтардың нашарлығы психопатиялық синдромдардың белгісінкөрсетеді.5 - шкала- жұмсақтық шкаласы. Батылдық жартылай рөлдік мінез- құлықтың дəржесінің сəйкес келуін жəне сексуальдыбейімдеушілікдеңгейін көрсетеді.6 - шкала – Талапшылдық. Əрбір істің орындалуына шектентыс талап қоюға бейімділік, жағымсыз уайымдауларға тоқталужəне бəсекелестікті бейнелеу. Жоғары көрсеткіштері аффекткебейімділігін сипаттайды.7 - шкала - мазасыздық. Жоғары үрейшілдікті, мазасыздық,өз - өзіне сенбеушілік, конформдылықты айқындайды. 7 - шкалабойынша жоғары көрсеткіштер көрінген психастеникалық акцентуация проблемаларын, тежелгіштікті игеру, жүйке ауытқуларынсипаттайды.8 - шкала - даралылық шкаласы. Жеке ойы мен жасағанқылықтарының тəуелсіздігі соншалықты, тіпті қоғам талабынасəйкес келмейтін пікірлерді білдіреді. Жоғары көрсеткіштер кезіндеөзіндік қызығушылықтар, айтып болмайтын қылықтар, шешугемүмкін емес мəселелерді көтеруінен көрінеді.9 - шкала оптимистік деңгейді айқындайды жəне əсер етеді. Төмен жатса жалпы белсенділікті жəне өмірді сүюшілік деңгейінтөмендету негізін білдіреді.10 - шкала қарым – қатынасқа бейімділік. Жеке адамныңəлеуметтік еліктеулерін, субъективті уайымдарына көңіл бөлу,тұйықтыққа дейін барғандығын көрсетеді, сонымен бірге жекеадамның шындық əлемге көңіл бөлуі немесе өзін-өзі бақылауытөмен деңгейін айқындайды.

Билет