Дәріс тақырыптары және мазмұны

Оқу семестрі: 4

КІРІСПЕ

Адам өмірінің қауіпсіздігі – әртүрлі жағдайда адам өміріне төнетін қауіптің алдын алуды, және жалпы қауіпсіздікті оқытатын ғылым. Өндірістік сала қоршаған ортаға үнемі өзінің кері әсерін тигізіп, жағымсыз экологиялық факторлардың пайда болуына әкеліп соғады. Заманауи маман - жұмысшылардың, өндіріс ұжымының және халық өмірінің қауіпсіздігі жөнінде пайда болган мәселелерді ұтымды шешуге, табиғи апаттардың және жол апаттарының зардаптарын жоюға қабілетті болуы тиіс. Осындай мамандарды дайындау үшін, оқу орындарында «Тіршілік қауіпсіздік негіздері» сабағы енгізілген. Қазіргі әдістемелік бағыт практикалық сабақтарды дайындаудағы кеңестер мен өзіндік оқудың кейбір тәртіптерінен тұрады. Тіршілік қауіпсіздік негіздерінде теориялық материалдар дәріс түрінде қысқаша мәтінмен берілген.Ал тақырып бойынша теориялық материялдардың толық нұсқасы «әдебиеттер» сілтемесінде көрсетілген. Оқылатын материал қысқаша дәріс түрінде ,практикалық жұмыстар мен өзіндік жұмыстар қажетті адебиттермен бірге берілген. Сағаттар бір кредитке сай оқытылады.

Пәннің пререквизиттері. Өмір тіршілігі қауіпсіздік негіздері» пәнін игеру үшiн бейорганикалық химия, биохимия, экология, физика, медицицина, пәндері бойынша алған бiлiмдерiн жалғастыру.

Пәннің постреквизиттері: Студенттер бiлiмiн әрi қарай терендету мақсатында кәсіби маман ретiнде қалыптасу үшін биогеохимия және экотоксикология пәнiн оқып үйреніп, пайдалана алады.

Курсының негізгі мақсаты: Өміртіршік қауіпсіздер және қоршаған орта бойынша теориялық білімдерін қалыптастырып, практикалда іске асыру мүмкінідіктерін қарастыру.

Курстың негізгі міндетті:

Бірінші міндет - нақты іс-әрекеттен болатын қауіп-қатерді талдау (идентификация). Идентификация келесі ретте жүзеге асуы керек: өмір сүру ортасының қауіп туғызатын элементін анықтау; қауіп тудыратын іс-әрекетті талдайтын адамдарға қойылатын талаптарды белгілеу. Содан кейін барып қауіптердің идентификациясы жүргізу.

Екінші міндет - адамды және өмір сүру ортасын табылған қауіп-қатерден қорғаудың тиімді әрі сенімді шараларын әзірлеу.

Үшінші міндет - осы іс-әрекеттің тәуекелінің қалдығынан қорғану шараларын әзірлеу, себебі толық қауіпсіздік орнату мүмкін емес.Бүл шаралар қауіп-қатер туындағанда, адамдарды және омір сүру ортасын қорғау қажеттілігі болғанда қолдану (зардап шеккендерге бірінші медициналық көмек көрсету, қоғамды қылмыс топтарынан қорғау, ғимараттарды, қүрылыстарды бүзу, зардап шеккендерді көлік апатынан босату, ластанған аумақты тазалау тәрізді жүмыстар).

Үшінші міндетті елімізде денсаулық сақтау, Мемлекеттік санитарлық эпидемиялық бақылау, өрттен қорғау, төтенше жағдайдың салдарын жою бөлімдері, электр қуаттары апатынан қорғау, полиция, прокурорлік бақылау оргаидары және т.б. жүзеге асырады.

Қауіп-қатер - ортаның қуат жағдайымен, адамдардың іс-әрекетімен тығыз байланысты қүбылыс. Ол белгілі бір жағдайда қоршаған ортаға үлкен залалын тигізуі және зардабын әкелуі мүмкін. Қауіп-қатер осы оқу курсының орталық өзекті түсінігі.

Қауіп-қатердің көздері деп төмендегілерді атауға болады:

- адамның өзі; өмір сүру ортасының элементтері: заттар, еңбектің өнімдері мен қүралдары, пайдаланылатын қуат, еңбектің микроклиматтық жағдайы, жан-жануар және өсімдік әлемі, адамдар үжымы және жеке түлға;

- адам мен өмір сүру ортасы элементтерінің қарым-қатынас процестері.

Қауіп-қатердің өзі өте күрделі, көпжақты қүбылыс болғандықтан, олардың негізгі белгілері бір-бірімен үштасып, араласып жатады. Сондықтан оларды дүрыс жіктеу, оның алдын алуға, себебін, сипаттамасын анықтап, шара қолдануға және салдарын жоюға үлкен маңызы бар.

Осы курстан игеретін білімі мен біліктері: адамның өз ортасындағы қауіпті және өзі мен өзгеге зиянын тигізетін құбылыстарды тануға, соған қарсы білікті әрекет жасауына мүмкіншілігі қауіп-қатерді тани білу: оның түрін, болып жатқан жерін, мүмкін зардаптың, зиянның шамасын, қатер болу мүмкіншілігін және т.б.; болғалы түрған қауіп-қатердің алдын алу; қауіп-қатер болғанда төтенше жағдай кезінде білікті іс-әрекет жасай білу ді оқып үйрену.

Дағдылары: Осы курсты оқып бітгеннен кейін оны практикада іске асырудың тәжірибелік іскерліктерін қалыптастыру.

Пән бойынша студенттің білімін балмен бағалау көрсеткіші

Бағаланатын бағдар (позиция)	1-8 аптадағы бағалау мөлшері	9-15 аптадағы бағалау мөлшері	Баллдың максималдық (жоғары) мөлшері	Электронды журналға балл қоюдың кезеңі
Ағымдық бақылау			Әрбір бағалауға 100 баллдан	Апта сайын (бірінші аптадан басқа)
СӨЖ			Әрбір СӨЖ –ге 100 баллдан	4,7,11, 14 апталарда
Аралық бақылау			Әр аралық бақылауға 100 баллдан	8 және 15 аптада
Кіру рұқсатының рейтенгісі		R1		8 апта
Кіру рұқсатының рейтенгісінің		R2		15 апта
Академиялық кезеңдегі кіру рұқсатының рейтенгісі	R= (R1 + R2)/2		15 апта
Емтихан	Е		16-19 апта
Қорытынды баға	І = R*0.6+E*0.4

Білімді бағалаудың балдық-рейтингтік жүйесі

Әріппен белгіленген баға	Бағаның цифрлік эквиваленті	Пайыздық мөлшері	Дәстүрлі түрде бағалау
A	4.0	95-100	Өте жақсы
A-	3.67	90-94
B+	3.33	85-89	Жақсы
B	3.0	80-84
B-	2.67	75-79
C+	2.33	70-74	Қанағаттанарлық
C	2.0	65-69
C-	1.67	60-64
D+	1.33	55-59
D		50-54
F		0-49	Қанағаттанарлықсыз

Баға қоюдын критерилері

Бақылау түрі	Максимальдық баға	Оқытушының журналына балл қойылатын мерзімі
Ағымдық бақылау: қатысу: 1 сағ.-5 балл үй тапсырмасын орындауы лаборатиориялық сабақтың орындалуы белсеңділігі (лекция барысындағы жауаптары....)		Әр сабақта
СӨЖ 1* Тапсырма 1 Тапсырма 2 Тапсырма 3		4-апта
СӨЖ 2 Тапсырма 1 Тапсырма 2 Тапсырма 3		7-апта
СӨЖ 3 Тапсырма 1 Тапсырма 2 Тапсырма 3		11-апта
СӨЖ 4 Тапсырма 1 Тапсырма 2 Тапсырма 3		14-апта
Аралық бақылау 1: Жоба қорғау Жоба идеясы Жоба сипаттамасы Жобаның тұсаукесері		8-апта
Аралық бақылау 2: коллоквиум Сұрақ 1- баға 1 Сұрақ 2- баға 2 Сұрақ 3- баға 3 Қорытынды баға: (баға1+баға2+баға3)/3		15 апта

Дәрістің күнтізбелік-тақырыптық жоспары

№	Мазмұны	Сағат саны	Апта	Әдебиеттерге сілтемі
Модуль 1. ӨТҚ пәннің мақсаты, міндеті іске асырудың теориясы
	Дәріс №1. Пәннің мақсат-міндеттері:			[3,16-18бет.]
Практикалық сабақ 1. Тіршілік қауіпсіздігін қамтуды ұйымдастыру және теориялық негізі		[1,143-148 бет.]
СӨЖП 1.
	Дәріс №2. Пәннің мақсат-міндеттері			[3,248-249бет.]
Практикалық сабақ 2. Тіршілік қауіпсіздігін қамтуды ұйымдастыру және теориялық негізі		[1,143-148 бет.]
СӨЖП 2.
	Дәріс №3. ӨТҚ пәннің мақсаты, міндеті іске асырудың теориясы			[3,248-249, сурет29]
Практикалық сабақ 3 Тіршілік ортасының антропогендік қаупі		[3,51-75бет- [3,23-26бет.]
СӨЖП 3.
Модуль 2. Адамның қоршаған ортасындағы қауіп.
	Дәріс №4. Адамның қоршаған ортасындағы қауіп			[3,27-43б.],
Практикалық сабақ 4 Тіршілік ортасының антропогендік қаупі		[6,179-183, 197-199бет.]
СӨЖП 4.
СРС 1 Жүрек-өкпе реанимациялық әдістері		[3, 279-287-бет].
	Дәріс №5. Адамның қоршаған ортасындағы қауіп			[4, 11-12бет.], [4, 12-13бет.],
Практикалық сабақ 5 ТЖ кезінде жапашегушіге алғашқы көмек беру іс әрекеті		[6,179-183, 197-199бет.] [6,202-258 бет.]
СӨЖП 5.
	Дәріс №6. Адамның қоршаған ортасындағы қауіп			[4,12-13-бет, 4, 13-14 бет
Практикалық жұмыс 6. ТЖ кезінде жапашегушіге алғашқы көмек беру іс әрекеті		[6,179-183, 197-199бет.] [6,202-258 бет.] [6,179-183, 197-199бет.]
СӨЖП 6.
	Дәріс №7. Адамның функциялдық мүмкіндіктері.			[4,12-13-бет, 4, 13-14 бет
Практикалық жұмыс 7. Жеке қорғану құралдары		[6,156-168бет]. [6,184-190бет]. [6,160-170бет]. [6,193-195бет].
СӨЖП 7.
Модуль 3. Төтенше жағдайлар
	Дәріс №8. Төтенше жағдайлар			[1, 11-28, 34-43, 252-256бет], [4,33-34].
Практикалық жұмыс 8 Дозиметрлік және химиялық бақылаудың құралдарының жұмыс жасау қағидасы.		[6, 288-295,297-298-бет]. [6, 299-310-бет].
СӨЖП 8.
	СӨЖ2 Өте қажет жағдайдағы алғашқы медициналық көмек алгоритімі.		[2, 388-397-бет].
	Дәріс №9. Төтенше жағдайлар			[1,28-34-43бет]. [1,252-256-бет]. [4,33-34бет].
Практикалық жұмыс 9. Теріні қорғаудың өзіндік әдістері.		[6, 170-172]. [6,172-174]. [6, 174].
СӨЖП 9.
	Дәріс №10. Адамның қоршаған ортамен үйлесімділігі.			[5, 301-303бет].
Практикалық жұмыс 10. Теріні қорғаудың өзіндік әдістері.		[6, 178-179]. [6,172-174]. [6, 174-178].
СӨЖП 10.
Модуль 4. Тұрғындарды қорғау
	Дәріс №11. Тұрғындарды қорғау			[4, 40-43бет], [5, 303-312бет].
Практикалық жұмыс 11. Радиациялық жағдайды бағалау есептері		Силлабус бойынша Тапсырма 1; тапсырма 2;
СӨЖП 11.
	Дәріс №12. Төтенше жағдайлар салдарын жою			[1, 91-95 бет, 1, 103-105 бет,].
	Практикалық жұмыс 12. Радиациялық жағдайды бағалау есептері		Силлабус бойынша   тапсырма3:
СӨЖП 12.
	СӨЖ4 Техногендік қауіптер		[4, 19-27-бет].
	Дәріс №13. Төтенше жағдайлар салдарын жою			[1,111-132. 39-40].
Практикалық жұмыс 13. ТЖ аймағынан зақымданған адамдарды эвакуациялау тәртібі		[6,281-285]. [6,272-275].
СӨЖП 14.
	Дәріс №14. Техносфераның кері әсерінің көрсеткіштері		[5,222-238].
Практикалық жұмыс 14 ТЖ аймағынан зақымданған адамдарды эвакуациялау тәртібі.		[6,281-285]. [6,272-275].
СӨЖП 14.		[1, 111-132, 4, 39-40бет].
	Салауатты өмір сүруді қалыптастыру		[2, 282-293-бет]. [3, 258-276-бет].
	Дәріс №15. Техносфераның кері әсерінің көрсеткіштері			[5,222-238].
Практикалық жұмыс 15.
СӨЖП 15.
Жалпы

Дәріс тақырыптары және мазмұны

Дәріс №1.

Тақырыбы: ӨТҚ пәннің мақсаты, міндеті іске асырудың теориясы

Жоспары: Оқу пәнінің негізгі ережелері ОТҚ:

Адам қызметінің қауіптілік әлеуеті;

Қауіп-қатер – бұл тек адамға ғана емес, тұтастай алғанда қоғам мен мемлекетке қауіп төндіреді;

Қауіпсіздік қызметімен қамту – жеке тұлғаны, қоғамды, мемлекетті қамтамасыз ету міндеті.

ОТҚ алдына қоятын мақсаты–жалпы сауаттылық және қауіпсіздік саласын қамтамасыз ету және төрт негізгі топтағы міндеттерді шешедІ:Тіркемелеу (тану және сандық бағалау) жағымсыз әсердердің қоршаған ортасы; Адам ағзасына әсер ететін қауіп-қатерлерден қорғау немесе жағымсыз факторлардың ескерту; Қауіпті және зиянды факторлардың салдарын жоюға ықпал ету; Адамның қалыпты жағдайда өмір сүру ортасы

Безопасность как мера защиты организмов от внутренних и внешних опасностей является, несомненно, одним из природных факторов существования живых систем. При этом безопасность человека имеет свои особенности, обусловленные тем, что в отли­чие от других живых организмов человек способен создавать соб­ственную среду обитания, во многом отличную от природной и поэтому имеющую такие виды опасностей, которые не свойствен­ны природной среде. Характерно то, что сознательная деятель­ность человека формировала новую, антропогенную среду с такой высокой скоростью, что адаптационные возможности живых ор­ганизмов с нею не справлялись. Не справляются с ней и адаптаци­онные возможности организма самого человека.

Опыт показывает, что любая деятельность человека, поми­мо пользы, приносит и негативные результаты, выражающие­ся либо в нарушении экологии, либо в травматизме или даже смерти. То есть, как уже ранее говорилось, абсолютно безопас­ной деятельности создать невозможно и всегда существует риск негативных последствий. Поэтому безопасность следует^ понимать как комплексную систему мер защиты человека и среды обитания от опасностей, формируемых конкретной де­ятельностью. Чем сложнее вид деятельности, тем более ком­плексна система защиты (безопасность) этой деятельности. Ком­плексную систему составляют следующие меры защиты: право­вые, организационные, экономические, технические, санитарно- гигиенические, лечебно-профилактические.

Безопасную деятельность человека можно представить как некоторый замкнутый круг (рис. 1), в котором опасности и жизнедеятельность человека не пересекаются и разграничи­ваются кольцом всего комп­лекса безопасности [28]. Сле­дует также учитывать, что на­личие потенциальной опаснос­ти при деятельности человека не всегда ’сопровождается ее негативным воздействием на человека. Для реализации та­кого воздействия необходимо

Таким образом, безопасность - это состояние деятельности, при которой с определенной вероятностью исключено проявле­ние опасностей. Это возможно обеспечить только при решении трех основных задач.

Первая задача - идентификация (детальный анализ) опас­ностей, присущих изучаемой деятельности. Идентификация должна осуществляться в следующей последовательности: ус­танавливаются элементы среды обитания, формирующие кон­кретные опасности, и требования к профессиональной пригод­ности человека изучать деятельность как источник опасности. Затем проводится качественная, количественная, пространст­венная и временная идентификация имеющихся в рассматри­ваемой деятельности опасностей, возникших от элементов обитания и человека.

Вторая задача - разработка мер защиты человека и среды обитания от выявленных опасностей, которая проводится с обязательным выбором таких способов, которые давали бы наибольший эффект ззащиты при оптимальных затратах.

Третья задача – разработка от остаточного риска данной деятельности и они необходимо потому что обеспечить чнть абсолютную безопасность деятельности невозможно). Эта меры применяются в том случае, нм да произошло воздей­ствие опасностей на человека или среду эбзтания и необходи­мо заняться спасением человека или среды обитания (оказать пострадавшему первую помощь или квалифицированную ме­дицинскую, избавить общество от криминальных элементов, произвести разборку зданий или сооружений, освободить по­страдавшего в транспортной аварии, очистить загрязненную территорию и т. п.).

Третью задачу обеспечения безопасности деятельности реа­лизуют в нашей стране службы здравоохранения, Госсанэпид­надзора, пожарной охраны, подразделения ликвидации послед­ствий чрезвычайной ситуации, службы ликвидации аварий в электросетях, трубопроводах, радиационной и химической за­щиты, милиция, прокурорский надзор и др.

ПОНЯТИЕ ОПАСНОСТЕЙ И ИХ КЛАССИФИКАЦИЯ

Опасность - это негативное явление, обусловленное энерге­тическим состоянием среды, действиями человека, способное при определенных условиях причинять ущерб всему окружа­ющему (человеку, природе, зданиям, сооружениям и т. п.). Опасность - это центральное понятие БЖД, присутствующая в большей или меньшей степени, но всегда и при любой дея­тельности человека.

Источниками формирования опасностей в конкретной дея­тельности могут быть:

- сам человек как сложная система “организм - личность”, в которой неблагоприятная для здоровья человека наследствен­ность, физиологические ограничения возможностей организ­ма, психологические расстройства и антропометрические пока­затели человека могут быть непригодны для реализации конк­ретной деятельности; элементы среды обитания, которыки для любой деятель­ности являются: предметы, средства и продукты труда, исполь­зуемая энергия, климатические условия жизни или микрокли­матические условия труда (температура, влажность и скорость движения воздуха), животный и растительный мир, коллектив людей, отдельный человек;

- процессы взаимодеиствия человека и элементов среды обитания.

Поскольку опасности имеют сложные, многофакторные признаки, порой взаимонакладывающиеся друг на друга, то их классификация и систематизация играют важную роль в позна­нии природы этих опасностей.

Классификацией и систематизацией сложных явлений, по­нятий, объектов занимается наука таксономия. Хотя в настоя­щее время-^е существует еще вполне совершенной и достаточ­но полной таксономии опасностей, но одна из приемлемых ее форм приведена на рисунке 2. Даже беглый взгляд на класси­фикацию опасностей позволяет убедиться в многообразии при­знаков опасностей.

Приведенная здесь классификация опасностей практически не требует пояснения, за исключением, может быть, характера воздействия на человека опасности: активный и пассивный. К пассивным относятся опасности, активизирующиеся за счет энергии, носителем которой является сам человек. Э;го различ­ные препятствия (острые неподвижные элементы Подъемы, спуски, ямы и т. п.), которые могут вызвать повреждения орга­низма человека в момент его движения. Активные - сами име­ют инициативный характер (движущиеся механизмы, машины и т. п.).

Степень воздействия опасности можно оценивать по балль­ности (напр., природные: землетрясение, ураган и т. д.) или численно (напр., сила взрыва в эквиваленте к тротиловому за­ряду). Однако наиболее часто употребляющейся и являющей­ся более универсальной оценкой для опасностей является риск. Риск определяется вероятностью проявления опасности и веро­ятностью присутствия человека в зоне действия опасности.

Дәріс №2.