Жиренше шешен жайлы аңыз

Бір адам: "Осы Жиреншені әркім мақтайды, Жиренше сөзден сүрінбейді және сұраған нәрсенің бәріне табан астында жауап айтады дейді. Мен де барып сөз сұрап көрейінші" деп Жиреншеге айтыпты:

- Әу, Жиренше, сізді өркім бір мақтайды, шешен, білгіш дейді. Қане білгіш болсаң, Тесіктау қайда соны айтшы! - дейді.

- Тесіктау мына тұрған қызыл төбешіктің астында, - дейді Жиренше.

Сонда әлгі кісі "Төбешік, Төбешік" деп қайталап айтады да:

- Ол төбешігің алыс па, жақын ба? - деп сауалдайды. Сонда Жиренше шешен:

- Алыс емес, тиіп тұр, жүр, үйге кірелік! - депті.

Үйге кірген соң, Жиренше әйеліне:

- Мына кісіге сусын бер, - дейді. Әйелі сусын әкеліп, әуелі күйеуіне, содан соң қонағына ұсынады. Жиренше сусын кұйылған тостағанды ұстап отырып:

- Міне Тесіктау! Бес түлпарға мінесіз, қызыл төбешіктің астындағы тесік таудан былай өтесіз, - деп тостағандағы айранды сіміріп салыпты. Сонда әлгі кісі:

- А, Тесіктау деген тесік тамақ екен ғой, енді ешнәрсе сұрамай-ақ қояйын.

Жиренше, қош-аман бол, - деп қайтып кетіпті.

Сырым Датұлы (1753—1802) — Ресей патшасының отарлау саясатына қарсы күрескен Кіші жүз қазақтары көтерілісінің көрнекті басшысы, атақты батыр, әйгілі шешен.

Шыққан тегі — Кіші жүздің Байұлы тайпасының Байбақты руынан. Өзінің асқан ақылдылығы арқасында өз ортасында тым ерте танылып, әділдігімен аты шыққан «Бала би» атанды.

XVIII ғасырдың аяғындағы отарлық езгіге қарсы ұлт-азаттық күрестің ұйымдастырушысы, әрі көсемі. Сырым дүниеден озған кезде оның асында 2000 жылқы, 2500 қой сойылып, 5000 күбі қымыз ішілген және бірнеше жүз ақшаңқан киіз үйлер тігілген. Бұл, бір жағынан, оның байлығын, екінші жағынан, оның халық арасында беделді болғанын білдіреді.

Сырым 2000 шаңырақты басқарған. Сырым Датұлы өз халқының нағыз патриоты екенін таныта білген және отарлық бұғаудан елді босатуға зор үлес қосқан. Ол Ресейдің отарлау саясатын жүзеге асырған қазақтарға қарсы соғысты бастады. Сырым бастаған ұлт-азаттық көтерілістің негізгі себебі — патша саясаты мен Жайық казактарының жүгенсіздігі, олардың қазақ халқын қанауы болды. Халық көтерілісін Сырым батырмен бірге Барақ, Тіленші, Оразбай, Жантөре султан сынды елдің беделді азаматтары басқарды. Кіші жүздің байбақты, табын, шекті, кете және шеркес рулары көтеріліске қатысты. Көтерілістің бас кезінде Сырым батырдың 2700 сарбазы, Барақ батырдың 2000 және Тіленші батырдың 1500 сарбазы болды.^[1]

Мазмұны

[жасыру]

· 1Нұралы ханмен қақтығыстары

· 2Сырым Датұлы 1-ші көтерілісі

· 3Сырым Датұлы 2-ші көтерілісі

· 4Хиуаға ығысу

· 5Сілтемелер

· 6Дереккөздер

Нұралы ханмен қақтығыстары

1783 жылдың тамыз айында Жайық казактары Сырым мен Нұралы хан ауылдарын тонау жорықтарын бастады. Нұралы хан Сырымның ел арасында беделі жоғары екенін білгендіктен, оны орыстардың түрмесінен босатып алады. Сырым темір тордан шыққан соң халық көтерілісінің қарқыны үдей түсті. Бұл уақытта патшаға қарсы бас көтеруден қорыққан Нұралы Сырымға қарсы шығып, Ресейді көмек беруге шақырады. Осы кезден бастап Сырым батырға екі жаумен бірдей шайқасуға тура келеді. 1784 жылы Сырым Сағыз өзенінің бойында Нұралы ханға шабуыл жасағанда, ол орыс-казак бекіністеріне қашып құтылды.
1785 жылы Сырымның үзеңгілестері орналасқан аудандарда — Орал бекінісінің төменгі жағында ірі шайқастар болды. 1783-1785 жылдары қазақтың байбақты, табын және тама руларының жайылымдықжерлерін казактар басып алған соң, қиян-кескі ұрыстар болып өтті. Бұл кезеңде Кіші жүздің батыс аудандарында стихиялы көтерілістер басталды, олар Жайық пен Ембі өзендері арасында көшіп-қонып жүрген руларды да қамтыды. Қалыптасқан жағдайды пайдалана отырып, патша өкіметі тікелей ру старшын дары мен келіссөздер жүргізе бастады. Бір жағынан, бұл саясат қазақ даласындағы хандықты жою мақсатында жүргізілді. 1786 жылы 13 шілдеде Екатерина II Нұралы ханды қызметінен босатты.

1792 жылы хандық билік қайта күшіне енген соң, Сырым Датұлы бастаған халықтық жаппай бас көтеру кезеңі басталды. Бұл кезеңде көтеріліске қатысқан көптеген сұлтандар мен билер күресті одан әрі жүргізуден бас тартқан соң, Сырым батыр партизандық соғысқа көшті. Сонымен бірге, ел ішінде орын алған келеңсіз жағдайлар да көтерілістің жалғаса беруіне себепкер болды. 1797 жылы Кіші жүз ханы Есім көтерілісшілер қолынан қаза тапты. 1797 жылы 28 тамызда Сырым Датұлы көтерілісті тоқтату тұралы шешім қабылдады. Ол хандық кеңестің құрамына енген болатын, алайда оны сұлтандар қудалағандықтан, Хиуаға қашуға мөжбүр болды.^[2]

Сырым Датұлы 1-ші көтерілісі[

Жасы ұлғайған кезінде отарлаушылардың озбыр саясатына қарсы шығып, жерінен айырылып, жайылымсыз қалған, патша әкімшілігінің езіп-жаншуынан, тонауынан әбден титықтап біткен халқының наразылығына үн қосып, қарулы күреске шығады. Ол өзінің Орынбордың генерал-губернаторы Игельстромға жазған бір хатында былай деп жазады:

Сіздердің түрлі әдістермен алдап, қолға түсірген ноғай, башқұрттар сияқты бізге де бұғалық салып, езбекші екендігіңіз белгілі.

Бұдан Сырым батырдың қолына қару алып, көтеріліске шығып, басын бәйгіге тігудегі мақсатының айқындығы, халқының мойнына түскелі тұрған сол бұғауды үзуге ұмтылғаны анық аңғарылады.

1783] жылы Сырым бейқам жатқан қазақ ауылдарын шауып, кезекті тонауға келген казак-орыс атаманы Чагановтың отрядымен шайқасып, оны ойсырата жеңеді. Атаманның өзін тұтқындап, Хиуаға құлдыққа сатып жібереді. Бұл патша әкімшілігіне үлкен соққы еді. Соған орай Орал қаласындағы патша әскері түгел аттанып, осы жылдың күзінде Сырымды қолға түсіреді. Бірақ оны Нұралы хан қыруар мал беріп, бірер айдан кейін босатып алады.

Сырым Датұлы 2-ші көтерілісі

Түрмеден босағаннан кейін Сырым Табын руының старшыны Тіленші Бөкенбайұлының қолдауымен орал казак-орыс әскерімен күресін әрі жалғастырады. Бірақ Нұралы хан бұл жолы Сырымды қолдамайды, қайта оған қарсы шығып, шекаралық әкімшіліктен көтерілісшілерді басу үшін арнайы әскер жіберуін талап етеді. Сөйтіп ол былайғы жерде Сырымға қарсы күресте шекара әкімшілігімен бір болады.

Міне, осы кезден, яғни 1784 жылы бастап патшаның отарлау саясатына қарсы күресте ханының да, қарашасының да ортақ ниеттестігіне ие болып келген көтерілісшілер арасына жік түсіп, Сырым бастаған халық қозғалысының күресі енді Әбілқайыр әулетінен шыққан хан мен сұлтандарға қарсы бағытталады. Кіші жүздің көптеген рулары Нұралы ханға бағынбай көтерілісшілер жағына шығады.

1785 жылы күзінде болған старшындар жиналысы Нұралыны хан деп танудан бас тартады. Келесі жылдың көктемі қарсаңында көтерілісшілердің қысымына шыдамаған Нұралы шекаралық шептегі қамалға қашуға мәжбүр болады. Оның ақыры сол жылы Екатерина ІІ-нің Нұралыны хандықтан түсіру жөніндегі жарлыққа қол қоюына әкеп соғады.

Хан тағына Нұралы кетіп, Ералы отырғанымен де жағдай түзелмейді. Халықтың наразылығы одан сайын күшейе түседі. Сырым бастаған көтерілісшілер енді ашық соғыс қимылдарына көшіп, патша қамалдарына шабуыл жасай бастайды. Бірақ олар пәлендей нәтижеге жете алмайды. Елек қамалына жасаған шабуылдың сәтсіздігінен кейін Сырым соғыс тәсілін өзгертіп, партизандық әрекеттер жасауға көшеді. Шекаралық бекіністерге, сұлтандар мен оларды қолдаушылардың ауылына тұтқиылдан шабуылдап, адамдарын тұтқынға алады.

1797 жылы көтерілісшілердің үлкен бір тобы Ералыдан кейін хан тағына отырған Есімнің ауылына тұтқиылдан шабуыл жасап, ханды өлтіреді. Есім ханның өлтірілуі Сырымға тілектес билер мен старшындардың одан ірге ашуына себепші болады.^[3]

Хиуаға ығысу

Есімнің орнына Айшуақ хан сайлағаннан кейін, ол Есімнің кегін алмақ болып, арнайы әскер жасақтап, Сырымға қарсы аттанады. Соңынан індете қуып, маза бермеген патша экспедициясынан ығысып, Сырым Хиуа хандығының жеріне өтіп кетеді.

Ел арасына атағы кеңінен тараған батырдан қауіптенген Хиуа ханы оның көзін жоюдың амалын жасайды. Ақыры оның есебін тауып улап өлтіреді. Бұл жөнінде халық ауызында түрлі әңгімелер айтылады.^[4]

My native town

Karaganda (also spelled Karagandy) is city and administrative center of Karaganda oblast(region) of Kazakhstan. Karaganda is situated at the center of important Karaganda coal basin (the word “karaganda” from Kazakh language means “black city”). Karaganda is the second largest city of Kazakhstan.

Karaganda has the population of about 457,000 (2009) on the territory of 543 sq.km.

Karaganda phone code - +7 7212; postal code - 100000.

Karaganda history

The first settlement appeared in 1856, and small-scale coal mining began in 1857 to supply a nearby copper smelter. Mining ceased in Karaganda in the 1920s but expanded quickly after 1931 following completion of a railway link and a decree that Karaganda basin was to be developed as a major coal-mining area to supply industry in the Urals of Russia.

Karaganda received the status of the city in 1934 and Karaganda oblast center in 1936. By 1939 Karaganda population had swollen to 166,000. Forced labor was extensively used in Karaganda development.

Karaganda city importance increased during World War II, when the Germans occupied Donets basin and Parkhomenko coalmining machinery works was among those evacuated to Karaganda.

The present day Karaganda is one of the largest industrial cities of Kazakhstan. Also Karaganda plays important role in Kazakhstan economical and cultural life.

Suicide Squad

In the aftermath of Superman's death, intelligence officer Amanda Waller assembles Task Force X, a team of dangerous criminals imprisoned at Belle Reve Prison consisting of elite hitman Deadshot, former psychiatrist Harley Quinn, pyrokinetic ex-gangster El Diablo, opportunistic thief Captain Boomerang, genetic mutation Killer Croc, and specialized assassin Slipknot. They are placed under command of Colonel Rick Flag to be used as disposable assets in high-risk missions for the United States government. Each member has a nano bomb implanted in their neck, designed to detonate should any member rebel or try to escape.

One of Waller's intended recruits is Flag's girlfriend Dr. June Moone, an archaeologist possessed by a witch-goddess known as the "Enchantress". Enchantress quickly turns on Waller, deciding to eradicate humankind with a mystical weapon for imprisoning her. She besieges Midway City by transforming its populace into a horde of monsters, and summons her brother to assist her. Waller then deploys the squad to extract a high-profile mark from Midway, which is reported to be under a terrorist attack.

Harley's homicidal lover, the Joker, finds out about her predicament and tortures Belle Reve Security Officer Griggs into leading him to the facility where the nano bombs are made. There, he blackmails one of the program's scientists into disabling Harley's bomb. On approach, the squad's helicopter is shot down, forcing them to proceed on foot to their target. Boomerang then convinces Slipknot that the bombs are a ruse to keep them in check. Slipknot attempts to escape and is killed via his nano bomb, while the squad is attacked by Enchantress' minions. They eventually manage to fight their way through to a safe room, where they learn that their mark is Waller herself, who is attempting to cover up her involvement in Enchantress' siege.

The squad escorts Waller to a rooftop for extraction, but the arriving helicopter has been hijacked by the Joker and his men, who open fire on the squad while Harley climbs aboard. The helicopter is shot down by Waller's men, however, and Harley jumps out while the Joker seemingly perishes in the explosion, after which Harley rejoins the squad. Alerted to Waller's whereabouts, Enchantress' minions arrive and kidnap her. Deadshot finds Waller's confidential files and learns the truth about Enchantress. Flag is then forced to confess the truth, causing the squad members to abandon him. With Waller compromised, Flag relieves the squad of the mission, but chooses to continue. Realizing they have an opportunity to prove themselves, they soon rejoin him and locate Enchantress at a partially-flooded subway station. Killer Croc and a group of Navy SEALs, led by Lieutenant GQ Edwards, go underwater to plant a bomb underneath her brother. El Diablo embraces his abilities and manages to hold Incubus down long enough for the bomb to detonate underneath, killing them both as well as Edwards.

The remaining squad members battle Enchantress together, but are ultimately defeated. Enchantress offers to fulfill their deepest desires in exchange for their allegiance, and Harley feigns interest in order to get close enough to cut out Enchantress's heart. Killer Croc then throws explosives into Enchantress' weapon and Deadshot shoots them, destroying the device. Flag takes Enchantress's heart and crushes it, finally freeing June from the curse. Waller, still alive, emerges, and the squad members are returned to Belle Reve with ten years off their sentences. All but Captain Boomerang are allowed special privileges. The Joker, who survived the crash, breaks into the penitentiary and reunites with Harley. In a mid-credits scene, Waller meets with Bruce Wayne, who agrees to protect her from the backlash of Enchantress's rampage in exchange for access to the government's files on the expanding metahuman community.

Pirates of the Caribbean: On Stranger Tides

After a failed attempt to rescue his first mate, Joshamee Gibbs in London, Captain Jack Sparrow is brought before King George II. The king wants Jack to guide an expedition to the Fountain of Youth before King Ferdinand and the Spanish Navy can locate it. Jack's old nemesis, Captain Hector Barbossa, now a privateer in service to the British Navy after losing his leg and ship, the Black Pearl, which he says was sunk, is heading the expedition.

Jack refuses the offer and escapes. He meets up with his father, Captain Teague, who warns Jack about the Fountain's rituals. Jack learns someone is impersonating him to recruit a crew to find the Fountain. The impostor is Angelica, Jack's former lover, and the daughter of the ruthless pirate Blackbeard, who practices voodoo magic and wields the mythical "Sword of Triton" that controls his ship, the Queen Anne's Revenge. While Jack is shanghaied aboard Blackbeard's ship, Gibbs escapes execution by memorizing and destroying Jack's map showing the Fountain's location, forcing Barbossa to take him along.

Meanwhile, after a failed mutiny aboard the Queen Anne's Revenge, Jack is forced to guide the crew to the Fountain. Blackbeard seeks the Fountain's power to circumvent his predestined fatal encounter with a "one-legged man", who happened to be Barbossa. Jack must find two silver chalices aboard Juan Ponce de León's missing flagship, the Santiago. The Fountain's water must simultaneously be drunk by two people from the chalices. Drinking from one chalice containing a mermaid's tear will extend life; the second person dies, their remaining years of life transferred to the other drinker. Jack also discovers that the Black Pearl was captured and shrunk before being added to Blackbeard's collection of other shrunken ships in bottles.

The Queen Anne's Revenge heads for Whitecap Bay to find and harvest mermaid tears. A mermaid named Syrena is caught, but Philip Swift, a captive missionary, falls in love with her. Reaching Ponce de León's ship on an uncharted island, Angelica and Blackbeard coerce Jack into retrieving both chalices. Jack locates the grounded, decaying vessel, only to find Barbossa there. Both guess that the Spanish have taken the chalices, after they are nowhere to be found on the vessel.

Jack and Barbossa team up to sneak into the Spanish camp and steal the chalices. Barbossa reveals he only wants revenge against Blackbeard for attacking the Black Pearl, and his leg being amputated. Jack and Barbossa escape with the chalices. Meanwhile, Syrena, reciprocating Philip's love, is tricked into shedding a tear. Blackbeard collects it, leaving her to die while Philip is forced to go with them. Jack returns with the chalices and bargains with Blackbeard for Angelica's safety, Jack's confiscated magical compass, and Gibbs' release. In return, Jack vows to give Blackbeard the chalices and lead him to the Fountain; Blackbeard agrees, and Gibbs is set free with the compass.

At the Fountain, Blackbeard's crew is confronted by Barbossa and his men and they battle while Barbossa and Blackbeard fight. The Spanish suddenly arrive, intending to destroy the Fountain, believing its power an abomination against God. They crush the chalices and throw them in the swamp. When Barbossa stabs Blackbeard with a poisoned sword, Angelica pulls it out but is cut and poisoned. Barbossa obtains Blackbeard's magic sword and gains control of the Queen Anne's Revenge and her crew. Philip is mortally wounded, but he returns to free Syrena. She retrieves the missing chalices and gives them to Jack, telling him not to waste her tear. Syrena goes back to the dying Philip. She says she can save him if he asks her to. When he asks for her forgiveness, she kisses him and takes him underwater.

With Blackbeard and Angelica both nearing death, Jack wants Angelica to drink from the chalice containing the tear. Instead, Blackbeard drinks it, asking his daughter to sacrifice herself. Angelica agrees and drinks from the second chalice. Anticipating that the self-serving Blackbeard would sacrifice his daughter, Jack lied about which chalice contained the tear to save Angelica's life and Blackbeard's soul, although they were not happy that Jack tricked them. Angelica's wounds are healed as the Fountain fatally consumes Blackbeard's body. Although Angelica claimed she loves Jack, he distrusts her intentions and strands her on a cay. Now wielding Blackbeard's magical sword, Barbossa captains the Queen Anne's Revenge and returns to piracy.

Jack finds Gibbs, who had used the compass to locate the Revenge. He reclaims the shrunken Black Pearl and the other conquered ships in bottles, carrying them in a gunny sack. The two leave, hoping to revert the Black Pearl to its original size.

In a post-credits scene, a voodoo doll of Jack crafted by Blackbeard washes ashore and is found by Angelica.