КВ кернеуде жоғары желідегі ажратқыштар,сақтандырғыштар,оқшаулағыштар,шиналар,жоғары вольтты электр апараттар таңдау.

Электрлік аспап, оқшаулағыштар және токтасымалдаушы құрылғылар пайдаға асыру жағдайларында, үш негізгі режимдерде жұмыс істейді: ұзақ номиналды жұмыста, қайта жүктелу режимінде (кейбір аспаптар үшін 1,4 номиналды мәнге дейін жететін жоғарылатылған жүктеме) және мүмкін болатын қысқа тұйықталу режимінде.

Әдетте, тәжірибеде кернеудің ауытқуы номиналды кернеуден 10—15 %-дан аспауы қажет, сондықтан аспапты таңдау кезінде қажетті шарттарды ескеру қажет

,

Мұндағы, U_ном.а — аспаптың номиналды кернеуі; U_ном.эл — аспапты қолданатын электороқондырғының номиналды кернеуі.

Қоршаған ортаның номиналды температурасында, номиналды токтың I_ном ағуы кезінде аспап ұзақ уақыт бойы жіберілмейтін қыздырусыз екіұшты жұмыс істей алады. Сондықтан аспапты, оның тізбектегі әрекет ететін жұмысшы тогы құжатта көрсетілген номиналды тогынан асып кетпейтіндей етіп таңдау қажет.

U_ном. және I_ном бойынша таңдалған аспаптарды, КЗ тогы кезіндегі термиялық және динамикалық тұрақтылыққа, істен шығару қабілеттілігіне тексеру керек. Сонымен қатар, өлшегіш транс­форматорлар олардың жұмысының талап етілетін дәлдік тобына сәйкес келуін тексереді .

Жоғарғывольтты сөндіргішті таңдау(ұяшықтар).Күштік сөндіргіштерді таңдау және тексеру шарттары:

U_ном.а ³ U_{ном. у}; I_{ном. а} ³ I_{р. у.;} I_откл ³ I_к; I_{терм.ст.} B_к ; i_{ном. дин} ³ i _уд.

Ажыратқыштарды, бөлгіштерді және қысқатұйықталғыштарды таңдау. Ажыратқыштар пен бөлгіштерді таңдау мен тексерудің шарттары:

U_{ном. а} ³ U_{ном. у}; I_{ном. а} ³ I_{р. у.}; i_{ном. дин} ³ i_уд.; I_{ном.терм} ³ i_уд.

Қысқатұйықталғыштарды таңдау мен тексерудің шарттары:

U_{ном. а} ³ U_{ном. у}; i_{ном. дин} ³ i_уд.; I_{ном.терм} ³ i_уд.

Қысқатұйықталғыштарды таңдау кезінде нейтралды желі режимін есепке алу қажет, ал номиналды ток бойынша таңдау қажет емес.

Сөндіргіш жүктемелерін (СЖ) және сақтандырғыштарды таңдау. СЖ, жұмысшы ток желілерін, трансформаторларды және басқа да электроқабылдағыштарды сөндіру қабілетіне ие. СЖ үшін рұқсат етілетін мәндерінен асып кететін КЗ токтарын сөндіру үшін, соңғыларды кварцты сақтандырғыштармен (бұл жинақ ВКП атауын алған) жинақтайды. СЖ-ны сақтандырған соң, ИП-дан ток бағыты бойынша есептей отырып, орнату ұсынылады. Бұл схеманың артықшылығы - СЖ-ны сөндірген кезде келеңсіздіктер пайда болса(мысалы, жапсырманың ескіруі нәтижесінде доғаның ұзаруы немесе токтың құжаттық мәндерінен кездейсоқ асып кетуі), онда сақтандырғыштар берілген желіні бірден сөндіріп тастайды және пайда болған апат тек берілген камералардың шектерімен шектеледі және барлық РУ-ға таралмайды. Мұндай сақтандырғыштарды орнату СЖ-ны суырып алынған сақтандырғыш негізінде тексеру мен қауіпсіз қадағалауға мүмкіндік береді.

СЖ-ны таңдау бөлгіштерді таңдау шарттары секілді жүргізіледі. РУ6-10 кВ-дағы ВКПаспаптарын таңдау кезінде сақтандырғыштардың жүктелуге деген жеткіліксіз сезгіштік қабілетін ескеру қажет. Сондықтан, ВКП аспаптарын қолдану кезінде желі-трансформатор блок сұлбасындағы жүктелуден сақтану үшін оның сәйкес релелік орнатулары болуы қажет.

U_{ном. а} ³ U_{ном. у}; I_{ном. а} ³ I_{р. у.}; i_{ном. дин} ³ i_уд.; I_{ном.терм} ³ i_уд.

ОРУ 10-110 кВ-да атқыш сақтандырғыштарды қолдану ұсынылады.Атқыш сақтандырғыштармен қорғалатын трансформаторлардың қуаты 4000-6300 кВА.

Шағын жүктемелерге трансформаторды , ЭД немесе БК-ны қосқанда токтың дүмпулері нәтижесінде сақтандырғыштың жалған өңделуі пайда болмайтындай етіп ерігіштік жапсырмалары I_ном бар ПК-ны таңдау қажет. Бұл шартты қанағаттандыру үшін, ерігіштік жапсырмалы токты қорғалатын I_ном ЭП-дан 1,4-2,5 есе көп етіп таңдайды. Сақтандырғыштарды таңдау кезінде, оларды тек U_ном сақтандырғышына сәйкес кернеулі желілерде және қондырғыларда ғана қолданатындылығына ерекше назар аудару қажет. U_ном желісінен айырмашылығы бар (кіші немесе үлкен) U_ном сақтандырғыштарын қолдану рұқсат етілмейді.

Сақтандырғышты таңдау шарттары:

U_{ном. а} ³ U_{ном. у}; I_{ном. а} ³ I_{р. м.}; S_{ном. o} ³ S_p.o; I_ном.о ³ I_{р. о.}

Шиналарды тексеру және таңдау. Шиналардың кесігін ұзақ уақытқа рұқсат етілетін ток бойынша таңдайды.Шиналардың жиынтығы экономикалық тығыздығына байланысты таңдалмайды. КЗ токтарына қатысты электродинамикалық және термиялық тұрақтылығын тексереді.

, бір қырына орналасу кезінде Корн=1; ; .

Иілу моментінің әсерінен құрылыс материалында иілу σ пайда болады.

Бір жолақты шиналар үшін σ_есеп. = F_pL/10W, Па, екіжолақты шиналар үшін – σ_есеп.= F_pL/8W,

Мұндағы, W – шинаның кесік кедергісінің моменті, см³, L – оқшаулағыштар арасындағы аралықтың ұзындығы, см; F_р = 1,76∙10^-2i_уд²L/a .

W шиналардың орналасуына байланысты анықталады(сурет 51):

b h h b

Бір–біріне кең жақтарымен ; Бір–біріне тар жақтарымен ; дөңгелек шиналар үшін Сурет 51.

Оқшаулағыштарды таңдау мен тексеру.Қорғаныш оқшаулағыштарын КЗ тогының соққысының бұзушылық әсері арқылы тексереді және таңдайды. Оқшаулағыш үшін жүктелудің нашары – ең үлкен иілу моментін туғызатын түрі болып табылады.Өтпелі және сызықты оқшаулағыштарды КЗ тогының электродинамикалық және термиялық әсерлеріне сай тексереді және таңдайды. Оқшаулағыштарды таңдау мен тексеру кезінде, оқшаулағыштың басына шиналарды орнату әдісін есепке алу қажет (сурет 52).

Плашмя шиналарын орнату кезінде (сурет 56, а) оқшаулағышқа рұқсат етілетін күш

F_жіб. = 0,6F_бөл,

Мұндағы, 0,6 – запас коэффициенті.

Оқшаулағыштың басына шиналарды (б) бір қыры бойынша орнату кезінде қосымша жүктеменің төмендетілуі жүргізілуі қажет

F^/_қос. = F_қос.h^/ /h = F_қосk_h.

Сонымен қатар, F^/_доп < F_доп.

b h h b h h/ а) б) Рисунок 52 – Эскизы расположения шин	Оқшаулағыштарды таңдау шарты: Uном. а ³ Uном. у; Iном. а ³ Iр. м.; Fқос.³ Fр (а), Мұндағы, Fр=1,76∙10-2iуд2L/a және F/қос = Fқосkh (б); Iном.т.с ³ Iк.

Ток трансформаторын (ТТ) және кернеу трансформаторын (КТ) таңдау және тексеру.

ТТ–ны номиналды кернеуі, номиналды тогы бойынша таңдайды және қысқатұйықталу тогына қатысты электродинамикалық және термиялық тұрақтылығы бойынша тексереді.

ТТ–ны таңдаудың ерекшелігі,дәлдік топтары бойынша таңдау және есептегіштерді байланыстыру үшін ТТ–ның екіншілік тізбегінің рұқсат етілетін жүктемесіне тексеру жүргізу, олар бойынша қаржылықесептеулер жүргізіледі (коммерциялықтардың дәлдік тобы 0,5–ден кем болмауы тиіс («Альфа»,дәлдік тобы 0,2)). Техникалық есептеулер үшін 1 дәлдік топқа ие ток трансформаторларын қолдану рұқсат етіледі,көрсеткіш электроөлшегіш аспаптардың қосылуы үшін 3–тен кем емес,ал релелік қорғаныш үшін – олар 10 (Р) топтағы болуы тиіс.

ТТ–ның қателігі берілген дәлдік топтарының рұқсат етілген мәндерінен асып кетпеуі үшін, екіншілік жүктеме Z_2р каталогтарда берілген номиналды Z_{2 ном} аспауы қажет.

Ток тізбегінің индуктивті кедергісі көп емес, сондықтан олар Z_2р= r_2р шартын қабылдайды.

Екінші ретті жүктеме , аспап кедергісінен r_{аспап. ,}байланыстырғыш сымдар кедергісінен r_сым, және байланыстардың өтпелі кедергісінен r_к тұрады:

r₂ = r_приб+ r_пров +r_к.

ТТ–дан қоректенетін аспаптардың кедергісін анықтау үшін,кесте құру қажет – бұл берілген байланыста орнатылатын электроөлшегіш аспаптар тізімі.

Аспаптың жиынтық кедергісін жиынтық қуаты бойынша есептейді:

r_аспап.= , Ом,

Мұндағы, Ѕ₂ –аспаптар тұтынатын жиынтық қуат, ВА; I_{2 ном} – трансформатор орамының екінші ретті номиналды тогы, А.

Байланыс кедергісі r_к= 0,05 Ом ( 2-3 аспап кезінде); r_к= 0,1 – аспаптардың көп болған кезінде.

Сымдардың кедергісін r_сым. кесігі мен ұзындығы бойынша анықтайды:

r_сым= ,

l – сым ұзындығы, м; ρ – шекті өткізгіштігі, ; үшін ρ_Cu= 57 (0,0175 мкОм м); үшін ρ_Al = 32 . Алюминьді сымдар үшін F_min= 4 мм²; мысты сымдар үшін – F_min =2,5 мм².

Есептік сымның ұзындығы- l_р ТТ байланыс сұлбасына және ТТ l арақашықтығынан аспаптарға дейінгі арақашықтыққа тәуелді : - ТТ –ны қосқанда толық емес жұлдызшаға; 2l – барлық аспаптарды қосқанда бір фазаға; l – ТТ–ны қосқанда толық жұлдызшаға.

Соған орай, l хабардар болып, КРУ шкафтарында аспаптарды орнату кезінде U=6-10 кВ үшін мынаны қабылдауға болады l = 4÷6 м және басқару шитінде l = 30÷40 м; үшін РУ35 кВ - l = 45-60 м; үшін РУ 110-220 кВ - l = 65÷80 м.

ТТ-ның қабылданған сымның кесігінде Z_{2 ном} белгіленген дәлдік тобы үшін, Z_ном көп болып кетсе, онда екінші ретті тізбектің рұқсат етілетін кедергісін ескере отырып, талап етілген сым кесігін анықтауға болады:

r_{пр.талап.} = Z_ном – r_аспап. – r_к.

F_талап.= .

Алынған кесіктерді қосымша сымдардың үлкен стандартты кесігіне дейін дөңгелектейді: 2,5; 4; 6; 10 мм².

Тізбектің есептік параметрі	Ток трансформаторының каталогты мәні	ТТ ТТ–ны таңдау шарты
Uуст	Uном	Uуст ≤ Uном
Iраб.мах	Iном	Iраб.мах ≤ Iном
iу	Iм дин немесе Кдин	iу ≤ Iм дин немесе iу ≤ Кдин I1 ном
Вк	Iт; tт немесе Кт, I1 ном	Вк ≤ I2· tт немесе Вк ≤ (Кт· I1 ном)2 tт
Z2	Z2ном	Z2≤ Z2ном

Қосымша берілуі мүмкін:

К_дин = - ТТ–ның динамикалық тұрақтылығының қысқалық тогы; К_т = - термиялық тұрақтылықтың қысқалық тогы; I_{1 ном} – ТТ–ның бірінші ретті орамының номиналды тогы.

Кернеу трансформаторын КТ орындалу формасына, құрылымына және орамдарды байланыстыру сұлбасына,номиналды кернеуіне,дәлдік тобына,екінші ретті жүктемесіне байланысты таңдайды:

U_с.ном = U_1ном,

Мұндағы, U_{с. ном} – желі кернеуінің номиналды кернеуі,оған КТ жалғанады; U_1ном - бірінші ретті трансформатор орамының номиналды кернеуі, кВ;

Ѕ_{2 есеп.}≤ Ѕ_{2 ном,},

Мұндағы,Ѕ_{2 есеп.} – екінші ретті тізбектің тұтынатын қуаты, ВА; Ѕ_2ном - КТ-ның екінші ретті тізбегінің номиналды қуаты, ол оның берілген дәлдік тобындағы жұмысын қамтамасыз етеді, ВА.

Жүктеме(екінші ретті) номиналды қуаттан асып кеткен жағдайында, таңдалған дәлдік топтарындағы аспаптардың бөлігін қосымша орнатылған кернеу трансформаторына қосады.КТ екінші ретті жүктемесі – бұл КТ-ға қосылған реле мен аспаптардың қуаты. Есептеуді ықшамдау үшін есептелетін жүктемені фазаларға бөлмесек те болады, сонда

Ѕ_{2 есеп} = .

Екінші ретті жүктемені анықтау кезінде r_пров. есепке алынбайды, себебі оның мөлшері аз. Алайда, ПУЭ кернеу шығынын бағалауды талап етеді,ол сымдарда трансформаторлардан есептегішке дейін 0,5%-дан, ал шитті өлшегіш аспаптарына қатысты сымдарда – 3%-дан аспауы тиіс.Механикалық беріктігі бойынша таңдалған сым кесігі, ереже бойынша, кернеу шығынының талаптарына жауап береді.

Жұлдызшаға байланысқан бірфазалы КТ үшін Ѕ_{2 ном} есебінде үш фазаның жиынтық қуатын , ал сұлба бойынша байланыстырылғын толық емес ашық үшбұрыш үшін– бір трансформатордың екіеселенген қуатын алу қажет.

КТ типін таңдау оның белгіленуімен анықталады. Егер есептік санауыш КТ-дан қорек алса, онда U = 6,10,35 кВ үшін, ашық толық емес үшбұрыш сұлбасы бойынша жалғанған, екі бірфазалық НОМнемесе НОЛ типті трансформаторларды қолданған орынды. Екі бірфазалы КТ бір үшфазалы КТ-ға қарағанда үлкен қуатқа ие, ал U =6-10 кВ бойынша шамамен екеуінің бағасы бірдей.

Жұлдызшаға біріктірілген үш бірфазалы трансформаторларды қолдану кезінде, ВН нейтралды орам, нүктесі оқшаулану жағдайында бақылау аспаптарының дұрыс жұмыс істеуі үшін, жерге ендірілуі тиіс. U=110 кВ және одан жоғары мәндер үшін НКФкаскадты трансформаторлар қолданылады.

Тізбектің есептеу параметрлері	Ток трансформаторының каталогты мәні	КТ таңдау шарты
Uуст	Uном	Uуст ≤ Uном
S2	S2ном	S2.p≤ S2ном

Аспаптардың электродинамикалық және термиялық тұрақтылығы және кернеу трансформаторларының тізбектерін шиналауы бойынша оларды бөлек камераларда орналастыру шарты негізінде жүргізу қажет емес.