Билирубин алмасуының бұзылыстары
Билирубин- гем ыдырауының соңғы өнімі болып табылады. Билирубин- қүрамында гем бар күрделі белоктардың катаболизмы кезінде түзіледі. Мүндай белоктарға: қан гемоглоби-ны, бүлшық ет ткані миоглобині, цитохромдар, каталаза жэне т.б. жатады. Билирубинның түзілуінің негізгі қайнар көзі- гемоглобин болып табылады. Ретикулоэндотелиальды жүйенің клеткаларында, атап айтқанда бауырдың купфер клеткаларында, көк бауырда, сонымен қатар кез-келген мүшенің дэнекер тканінің гистиоциттарында гемоглобинның ыдырауы өтеді. Билирубин ағзадан өттің қүрамында бөлінеді, сондықтан өт пигменті деп аталады. Қанга келіп түскен билирубин қан плазмасының альбуминдерінде адсорбцияланады, сондықтан оны "тура емес" деп атайды, өйткені ол Эрлих диазореактивімен тура емес реакция көрсетеді. Бүл реакция қан сары су белоктарын алдын ала спиртпен түнбаға түсірген кезде ғана көрінеді. Тура емес билирубин глюкурон қышқылымен байланыспайды, сондықтан оны бос немесе коньюгацияланбаган билирубин деп те атайды.Билирубин диглюкуронидын "тура" билирубин деп атайды, өйткені ол тура диазореакция көрсетеді, ягни реакция қан сары суын спирт-пен алдын - ала түнбаға түсірмесе де көрінеді. Жіңішке ішекте түзілетін мезобилиноген жартылай сіңіріледі, қақпалы венаға келіп түседі де, қан ағынымен бауырға жеткізіліп, дижэне трипирролдарға дейін ыдырайды. Яғни, сау ағзада мезобилиноген (уробилиноген) қан айналымының жалпы жолына жэне зэрге түспейді.
Бауырдың гепатоциттері зақымдалған кезде мезобилиногеннің (уробилиногеннің) ди-жэне трипирролдарға дейін ыдырауы бүзылады. Соның нэтижесінде мезобилиноген (уробилиноген) қанға, одан ары зэрге келіп түседі. Әртүрлі этиологиясы бар сарғаю кезінде өт, нэжіс, зәр пигменттерінің эртүрлі бөлінуі жүреді, бүл сарғаюдың дифференциальды диагно-стикасы үшін пайдаланылады. Сарғаю гемолитикалық, паренхиматозды жэне обтурациялық болып бөлінеді.Клиникада диагностикалық мақсатпен қанда "тура" жэне "тура емес" билирубинді анықтау, зэр мен нэжісте от пигменттерін анықтау қолданылады.Қанда билирубиннің деңгейінің артуы оның тканьдерде, соның ішінде теріде жэне шырышты қабаттарда жинақталуына экеледі де, олардьщ сары түске боялуын тудырады.Бұл патологиялық жағдайлар сарғаюлар деп аталады. Шығу тегіне байланысты олар гемолитикалық, паренхиматозды жэне обтурациялық болып бөлінеді.
Гемолитикалық сарғаю кезінде эртүрлі себептерге байланысты туындаған эритро-циттердің гемолизі нэтижесінде ретикулоэндотелиальды жүйенің клеткаларынан көп молшерде токсикалық, "тура емес" билирубин қанға түседі, ол бауырда залалсыздандырылып үлгерілмейді. Бүл билирубинның қандағы деңгейі артады. Түзілген пигмент - стеркобилиннің көп молшерде болуына байланысты нэжіс қара түсті болады, ал зэр - қою қызғылт-сары түсті болады.
Паренхиматозды сарғаю кезінде мембрананың өткізгіштігінің артуын тудыратын бауыр клеткаларының зақымдалуы салдарынан (улы заттармен, вирустармен) қанға билирубинның глюкуронидтары коп молшерде түсе бастайды. Қанда "тура", токсикалық емес билирубинның мөлшері артады. Сонымен бір мезетте гепатоциттердің зақымдалуы нэтижесінде токсикалық билирубинның глюкурон қышқылымен коньюгациялану процесі төмендеп, қанда "тура емес" билирубинның деңгейі күрт артады. Пигменттердің аз молшерде болуына байланысты зэр мен нэжіс элсіз боялады. Алайда, коньюгацияланбаған билирубинның пайда болуына байланысты зэр қою сары түсті болады.
Обтурациялық сарғаю кезінде, от жолдарының бітелуі салдарынан қанда "тура" жэне "тура емес" билирубинның деңгейі артады. Нэжіс түссізденіп, сұр - ашық түсті болады. Ал қаннан көп молшерде "тура" билирубинның түсуіне байланысты зэр қою -сары түсті көбікті болады.
Жаңа туған нэрестелерде глюкуронил -трансфераза ферментінің жетіспеушілігіне байланысты билирубиннің залалсыздандырылуы тежеледі. Қанда "тура емес" билирубиннің деңгейі артады да, жаңа туған нэрестелердің терісінің, шырышты қабатының сары түске боя-луына экеледі. Бүл жағдай нэрестелердің сарғаюы деп аталады. Нэрестелердің физиологиялық сарғаюы УДФ -глюкуронилтрансферазаның синтезі күшеюі жэне деңгейінің артуына байланысты 2 аптадан соң қайтады. Шала туған нэрестелерде бүл сарғаю ұзақ болады. Жүйке клет-каларына токсикалық эсер көрсетуі салдарынан гипербилирубинемия бала үшін өте қауіпті болуы мүмкін. УДФ -глюкуронилтрансферазаның белсенділігін арттыру үшін фенобарбитал тағайындалады, ол ферменттің деңгейін арттырып, жаңа туған нэрестелердің сарғаю белгілерін азайтады.
Туа биткен сары аурудың 2типі белгілі бұл бауырдағы тура билирубиннің яғни глюкурон реакциясымен байланысты. 1 типке УДФ-глюкуронилтрансфераза ферментинин жок болуы. Ауру аутосомды рецессивті типы бойынша тұқым қуалайды. Балалар ерте кездеринен бастап билирубинды энцефалопатиядан қайтыс болады.
2 типи бойынша УДФ глюкуронилтрансферазаның белсенділігінің төмендеуінен, гипербилирубинемия тура емес билирубинге байланысты пайда болады. Сары ауру фенобарбиталмен жаксы емделеді. 2 тип бойынша аутосомды доминатты типі тура билирубинге байланысты гипербилирубинемия дамиды(зәрде тура билирубин анықталады)
Диагностикасы Сары ауруды диагностикалау үшін зәрдегі уробилинлгеннің құрамын есепке алған жөн. Қалыпты жағдайда зәрдің құрамынан тәулігіне организмнен 4мг уробилиноген шығып отырады. Егер зәрден уробилиноген жоғары мөлшерде шығатын болса бұл бауыр қызметінің жеткіліксіздігінен.